Token’lardan Çivi Yazılı Kil Tabletlere: Yazının İcadında Muhasebenin İzleri

Yıl 2019, Sayı: 16, 86 - 110, 01.01.2019

Sevgi Şeker Fatma Şeker

Öz

Günümüzden yaklaşık olarak 10.000 yıl önce insan, henüz yazı yazmayı bilmiyordu, ancak hafızasına güvenmemesi gerektiğinin farkındaydı. Neolitik dönem ile birlikte insan, avcı-toplayıcı yaşam biçiminden vazgeçerek yerleşik düzene geçmiş ve yaşamını topraktan elde ettiği ürün ile sürdürebileceğinin farkına varmıştır. Zamanla ihtiyacından fazlası üretmiş ve bunları takas etme yoluyla ilk ticari faaliyetlere başlamıştır. Bu ticari faaliyetlerle ilgili olarak tarafların hafızasında kalan bilgiler kimi zaman birbiri ile uyuşmamış ve anlaşmazlıkları doğurmuş, ortaya çıkan borç-alacak ilişkilerinin kaydedilmesi ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Yazının ve rakamların icadı için yaklaşık olarak 5000 yıl daha sabretmesi gereken insanoğlunun sözü edilen ticari faaliyetleri takip edebilmesi veya kayıt altına alabilmesi için hangi araçları kullandığı pek çok araştırmaya konu olmuştur.
Bu çalışmada Neolitik Dönemden itibaren kullanılmaya başlanan ve yaklaşık olarak 5000 yıl boyunca varlığını sürdüren arkaik muhasebe sisteminin izi sürülecektir. Bu sisteminin temelini oluşturan “Token”lar hakkında ayrıntılı bilgi verilecek ve bir muhasebe aracı olarak token’ların zaman içinde kil tabletlere aktarılan ilk yazılı metinlere nasıl dönüştüğü arkeolojik kanıtlar ile desteklenerek açıklanacaktır. İnsanlık geçmişini derinden etkileyen, tarih öncesi devirleri kapatarak, tarih çağlarını başlatan bu akıl almaz keşifte, yani yazının icadında muhasebenin itici gücü gözler önüne serilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Yazının İcadı, Muhasebe, Arkaik Muhasebe Sistemi, Token

From Tokens to Cuneiform Clay Tablets: Traces of Accounting in the Invention of Writing

Öz

About 10.000 years ago, human didn’t know how to write yet, but was aware that he shouldn’t trust his memory. With the Neolithic period, man has given up the hunter-gatherer life style by passing permanent settlement and become aware of the fact that he can lead his life with the product obtained from the soil. Over time he produced more than his needs and started first commercial activities by trading them. The information kept in memory of the parties related with these commercial activities were sometimes incompatible and born disaggrements and there arose a need to record the debit-credit relationships. It has been the subject of many studies that which tools are used by human beings, who need to be patient for the invention of writing and numbers approximately 5000 years in order to follow and record these mentioned commercial activities.
In this study, the archaic accounting system, which has been used since the Neolithic period and subsisted 5000 years round, will be traced. Detailed information about Tokens -which form the basis of this system- will be given and how the Tokens were transformed into the first written texts transferred to clay tablets over time will be explained supported by archaeological evidences. It will be tried to reveal the driving force of accounting in the invention of this inconceivable discovery in short writing, which deeply affects the history of mankind, starts the historic ages by closing the prehistoric ages.

Anahtar Kelimeler

The Invention of Writing, Accounting, Archaic Accounting System, Token

Kaynakça

• Akrep, Mehmet Yunus (2017), Sümer Ekonomisinde Tapınak Faktörü, Mavi Atlas, 5 (2), ss.458-473.
• Albayrak, İrfan (2016), Sembollerden Çivi Yazısına Geçiş ve Yazının Anadolu’ya Gelişi, Archivum Anatolicum (ArAn), 10 (2), ss. 15-26.
• Altuncu, Abdullah (2014), Sümerlerde Tanrı Anlayışı ve Tanrılar Panteonu, Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4 (7), ss. 118-142.
• Azertürk, S. İmge (2014), Çiviyazısı Ve Çin’in Fal Yazıtları, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 37, ss.70-85.
• Can, Ahmet Vecdi (2007), Luca Pacioli “Muhasebenin Babası” mıdır?, Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, Sayı 12, ss. 1-15.
• Childe, V.Gordon (2006), Kendini Yaratan İnsan (İnsanın Çağlar Boyu Gelişimi), Varlık Yayınları, İstanbul.
• Çıvgın, İzzet (2015), “Uruk’un Yayılışı”: MÖ. 4. Binyılda Mezopotamya’da Erken Kentler, Takas Ağları ve Kolonileşme, Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, 6 (18), ss.246-299.
• Dartman, Bahattin (2009), Yazının Keşfi Konusuna Dini Metin ve Arkeolojik Bulgular Çerçevesinde Yeni Bir Yaklaşım, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı:41, ss.1-15.
• Elma, Kadiriya (2016), A Typological Study of the Calculi Collection of the Royal Museum of Art and History, Brussels, Terra Incognita, Vol:8, pp. 67-86.
• Englund, Robert K. (2011), Accountin in Proto-Cuneiform – The Oxford Handbook of Cuneiform Culture (Ed. Karen Radner and Eleanor Robson), Oxford University Press, New York.
• Eser, Elvan ve Kılıç, Yusuf (2017), Mezopotamya’nın İlk Kent Binaları (Tapınaklar) ve İşlevleri, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 4 (13), ss. 412-438.
• Harmankaya, Savaş, Köroğlu, Kemalettin ve Sivas, Hakan (2011), Eski Mezopotamya ve Mısır Tarihi, T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını, Eskişehir.
• Hırçın , Selen (1995), Çivi Yazısı: Ortaya Çıkışı, Gelişmesi, Çözümü, Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Yayınları, İstanbul.
• Kılıç, Yusuf (2009), Eski Ön Asya Toplumları Arasında Yazı ve Dil Etkileşimi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 4, ss.122-151.
• Kınal, Feridun (1969), Çivi Yazısının Doğuşu ve Gelişmesi, AÜ Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Sayı 12, ss. 1-15.
• MacGinnis, John; Monroe, M.Willis; Wicke, Dirk and Matney, Timothy (2014), Artefacts of Cognition: The Use Of Clay Tokens In A Neo-Assyrian Provincial Administration, Cambridge Archaeological Journal, 24 (2), pp. 289-306.
• Mattessich, Richard (1987), Prehistoric Accounting And The Problem Of Representation: On Recent Archeological Evidence Of The Middle-East From 8000 BC To 3000 BC., The Accounting Historians Journal, 14(2), pp. 71-91.
• Mattessich, Richard (1989), Accounting and the Input-Output Principle in the Prehistoric and Ancient World, Abacus, 25 (2), pp. 74-84.
• Mattessich, Richard (1994), Archaeology Of Accounting and Schmandt-Besserat’s Contribution, Accounting Business and Financial History, 4 (1), pp. 5-28.
• Moghimi, Niloufar and Nashli, Hassan Fazeli, An Archaeological Study Of The Tokens From Tepe Zagheh, Qazvin Plain, Iran, International Journal of The Society of Iranian Archaeologists, 1(2), pp. 28-40.
• Michalowski, Piotr (1993), Tokenism, American Anthropologist, 95 (4), pp. 996-999.
• Oppenheim, A. Leo (1959), On An Operational Device In Mesopotamian Bureaucracy, Journal of Near Eastern Studies, 18 (2), pp. 121-128.
• Özbay, Murat (2005), Bilim ve Kültür Aktarıcısı Olarak Yazı, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 2, ss.67-74.
• Özgül, Oktay (2011), Sümer Sosyal Hayatında Eğitimin Yeri ve Önemi, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4 (2), ss. 401-413.
• Özkaral, T.Cevriye (2015), Eskiçağda Yazı, Kitap ve Kütüphanenin Oluşum Süreci; Günümüz Eğitimine Katkıları, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 34, ss. 371-384.
• Raffaelli, Raymond (2016), Once Upon Accounting, Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, Sayı 9, pp.263-279.
• Schmandt-Besserat, Denise (1981), From Tokens to Tablets: A Re-evaluatşon of the So-called “Numerical Tablets”, Visible Language, 15 (4), pp. 321-344.
• Schmandt-Besserat, Denise (1986 a), The Origins Of Writing: An Archaeologist’s Perspective, Written Communication, 3(1), pp.31-45.
• Schmandt-Besserat, Denise (1986 b), Tokens: Facts and Interpretation, Visible Language, 20 (3), pp. 250-272.
• Schmandt-Besserat, Denise (1989), Two Precursors of Writing: Plain and Compleks Tokens – The Origins Of Writing (ed.Wayne M. Senner), University of Nebraska Press, USA.
• Schmandt-Besserat, Denise (1992), Before Writing Volume:I From Counting To Cuneiform, The University of Texas Press, Austin.
• Schmandt-Besserat, Denise (2006), How Writing Came About, University of Texas Press, Austin.
• Schmandt-Besserat, Denise (2007), From Tokens to Writing: The Pursuit of Abstraction, Bulletin of the Georgian National Academy of Sciences, 175 (3), pp. 162-167.
• Schmandt-Besserat, Denise (2009), Tokens and Writing: The Cognitive Development, Scripta, Vol:1, pp. 145-154.
• Şenel, Alâeddin (1982), İlkel Topluluktan Uygar Topluma Geçiş Aşamasında Ekonomik Toplumsal Düşünsel Yapıların Etkileşimi, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Yayınları, Ankara.
• Taş, Seyhan ve Günay, Enver (2015), Antik Çağ Toplumlarının Özellikleri, Geleneksel Statüleri ve İktisadi Yapıyı Belirleyen Kurumları, KSÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 12, ss.141-166.
• Violet, William and Alexander, M. Wayne (2005), An Information Systems Approach To The Origins Of Accounting: Pre-Humans To The Greeks, Academy of Accounting and Financial Studies Journal, 9 (2), pp. 103-114.
• Woods, Christopher (2015), The Earliest Mesopotamian Writing (Visible Language: Inventions of Writing In The Ancient Middle East and Beyond (Ed. Christopher Woods), Oriental Institute Museum Publications, Chicago.
• http://brewminate.com/the-warka-vase-of-ancient-uruk/ Erişim Tarihi: 16.08.2018.
• https://sites.utexas.edu/dsb/tokens/tokens/ Erişim Tarihi: 16.08.2018.