Menkul Kıymetler ve Kambiyo Borsası Bütçeleri (1931-1975)

Yıl 2020, Sayı: 18, 92 - 115, 06.01.2020

Celali Yılmaz

Öz

Cumhuriyet döneminde menkul kıymetler borsasının ilk kez İMKB unvanıyla 26 Aralık 1985 tarihinde açıldığı genel olarak kabul edilir. Oysa İMKB’den önce, Menkul Kıymetler ve Kambiyo Borsası (MKKB) unvanıyla bir menkul kıymetler borsası 18 Aralık 1985 tarihine kadar faaliyet göstermiştir. İMKB öncesinde 1447 sayılı Kanun çerçevesinde Maliye Bakanlığına bağlı bir müdürlük statüsünde faaliyet gösteren MKKB, özel bütçeyle idare olunmuştur. Borsa bütçeleri her yıl Bakanlar Kurulu kararıyla onanmıştır. Bu çalışmada, 1931-1975 yılları arasındaki MKKB bütçeleri incelenmiştir. Menkul Kıymetler Borsasının inceleme konusu edilen dönemdeki bütçeleri, temel bütçe prensiplerini tam olarak sağlayan belgeler değildir. Yarım yüzyılı aşan bir dönem boyunca bazı gelir kalemlerinin (örneğin yıllık acente ücretlerini) yükseltilmemesi ve tekel konumunda olduğu bazı hizmetlerden (örneğin, fiyat cetvelleri ve koçanlı defter ve fiş satış gelirlerinden) zarar etmesi isabetli görünmemektedir. Her zaman sınırlı bir kadroyla faaliyetlerini yürüten Borsanın gelirlerinin artmasının ardından giderlerinin de yükselmesi dikkat çekicidir.

Anahtar Kelimeler

Menkul Kıymetler ve Kambiyo Borsası, MKKB (1929-1985), İstanbul Menkul Kıymetler Borsası, İMKB (1986-2012), Türk sermaye piyasası

Securities and Exchange Budgets (1931-1975)

Öz

It was accepted that the first stock exchange of the Republic period was established on December 26, 1985 under the name of Istanbul Stock Exchange (ISE). Together there, before the Istanbul Stock Exchange, until December 18, 1985, Istanbul Securities and Exchange Exchanges (MKKB), another title was active in the market.
Prior to the ISE, MKKB, which was in operation as a directorate under the Ministry of Finance within the framework of Law No. 1447, was administered with a special budget. Stock exchange budgets had been approved by the Council of Ministers every year. In this study, MKKB budgets between 1931-1975 were examined.
The budgets of the Stock Exchange in the period under consideration are not documents that fully meet the basic budget principles. It is not normal that not to increase some revenue items (eg annual agency fees) during a period of more than half a century. Also, it is not normal that lose money from certain services (such as price charts and revenue from sales of vouchers) where it is in a monopoly position. It is noteworthy that the stock exchange, which always carries out its activities with a limited staff, increases its expenses after the increase in its revenues.

Anahtar Kelimeler

Istanbul Stocks and Foreign Exchange Bourse (1929-1985), Istanbul Stock Exchange (1986-2012), Turkish capital markets

Kaynakça

• Al Hüseyin ve Şevket Kamil Akar. 2014. Dersaadet Tahvilat Borsası 1874-1928. İstanbul: Borsa İstanbul Yayınları.
• Arık, Evren. 2010. “Cumhuriyet Döneminde Menkul Kıymetler ve Borsa”, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: A.Ü. Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü.
• Aynizade Hasan Tahsin. 1928. Borsa Rehberi, Menkul Kıymetler ve Kambiyo Borsası Neşriyatı, İstanbul: Matba’a-i Ebüzziya.
• Fertekligil, Azmi. 1982. “Türk Borsa Sisteminin Yasal Sorunları”, Borsa Sisteminin Yasal Düzenlemesi 23 Mart 1982 tarihli Konferans Bildirileri içinde, İstanbul: MEBAN Sermaye Piyasası Araştırma Merkezi Yayını, No: 7, ss. 11-23.
• Fertekligil, Azmi. 1983. Türkiye’de Para ve Sermaye Piyasası Gelişmeleri, İTO Ekonomik Yayınlar Dizisi No: 16, İstanbul: Hüsnütabiat Matbaası.
• Fertekligil, Azmi. 1989. “Borsanın 120 Yıldan Beri Süregelen Yerleşme Macerası”, Para ve Sermaye Piyasası, Yıl: 11, S. 119, Ocak, ss. 35- 36.
• Fertekligil, Azmi. 1993. Türkiye’de Borsanın Tarihçesi, İstanbul: İMKB Yayınları, No 3.
• İTSO. 1928. Borsaların Tevhidi Meselesi Hakkında Rapor, İTSO Konferans Neşriyatından No. 7, İstanbul: Cumhuriyet Matbaası. İTSO. 1928. 1929 Senesi Kongra Talimatnamesi, İstanbul: Marifet Matbaası.
• Galata’dan İstinye’ye İstanbul Menkul Kıymetler Borsası, İstanbul: İMKB ve Tarih Vakfı Yayını.
• MKKB. 1966. İstanbul Menkul Kıymetler ve Kambiyo Borsası 100 Yıl. 1866-1966. İstanbul: Ar Matbaası.
• Öner, Erdoğan. 1994. “Cumhuriyet Dönemi Türk Bütçeleri (1924-1993)”, Maliye Araştırma Merkezi Konferansları, S. 36, ss.9-44.
• Saka, Remzi. 1933. Türkiye’de Sermaye ve Kredi Hareketi, Ankara: Tecelli Matbaası.
• Tahsin, Hamit ve Remzi Saka. 1930. Sermaye Hareketi, İstanbul: Amedî Matbaası.
• T. C. Maliye Bakanlığı. 2007. 1920’den 2007’ye Maliye Bakanlığı Albümü, Ankara.
• TİDATA. 2012. Açıklamalı Yönetim Zamandizini (1919-1929), AÜ SBF KAYAUM Yayını No: 8 Ankara.
• TİDATA. 2007. Açıklamalı Yönetim Zamandizini (1929-1939), AÜ SBF KAYAUM Yayını No: 2 Ankara.
• TİDATA. 2008. Açıklamalı Yönetim Zamandizini (1940-1949), AÜ SBF KAYAUM Yayını No: 3 Ankara.
• Uluatam, Özhan. 2001. Geçmişe Bakmak: Cumhuriyet Dönemi İktisadi, Mali, Siyasi Olaylar Kronolojisi (1920-2000), Ankara: İmaj Yayıncılık. Yılmaz, Celali. 2011. Hava Oyunları: Osmanlı Borsasında Finansal İşlemler, İstanbul: Scala Yayınları.
• Yılmaz, Celali. 2015a. “İstanbul’un İktisadi Tarihi Cumhuriyet Dönemi: Sanayi-Ticaret-Finans”, Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, C. 6, İstanbul: İBB Yayınları.
• Yılmaz, Celali. 2015b. “İstanbul Esham ve Tahvilat Borsası 1929-1985. İstanbul: Borsa İstanbul Yayınları.
• Yılmaz, Celali. 2019. “Türk Finans Tarihinin Kayıp Sayfası: Ankara Menkul Kıymetler ve Kambiyo Borsası”, Uluslararası Muhasebe ve Finans Tarihi Kongresi - ITCAHF’19, Malatya, 10-12 Ekim 2019.
• Arşivler
• Devlet Arşivleri, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• TBMM Arşivi
• İMKB (Borsa İstanbul A.Ş.) Arşivi
• Cumhuriyet ve Milliyet Gazetesi arşivleri