1920'lerde Karadeniz'in Kuzeyinde ve Güneyinde Kurulan İki Devlet ve Muhasebe İhtiyaçları

Yıl 2021, Sayı: 21, 35 - 48, 22.07.2021

Ali Apalı Ümmühan Aslan

Öz

Vladimir İlyiç Lenin, 1920'lerde Karadeniz'in kuzeyinde Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'ni kurmaya çalışırken, “sosyalizm muhasebedir” sloganıyla yola çıktı. Lenin, sosyalist rejimi kurmak için çift girişli defter tutma yönteminden yararlandı. Bunu kullanırken, borç-alacak ilişkisinin muhasebe sistemini yürütmek için ortaya çıkan ve Rusya'da oldukça gelişmiş olan çift girişli defter tutma yöntemi yerine, borçları hesaplamak veya rejime daha uygun bir muhasebe sistemi için gerekli olan zamana sahip değildi ya da çaba sarf etmedi. Sosyalist düzenin uygulandığı dönem boyunca, çift girişli defter tutma yöntemi kendini yeniledi ve ihtiyaçları karşılayabilecek şekilde değişti. Ünlü muhasebe tarihçisi Yaroslav Sokolov'un yazdığı kitaplarda, sosyalizmin çift girişli defter tutma yönteminden yararlanma serüvenini takip etmek mümkündür. Bu macera ilginç gelişmeler ve aramalarla doludur.
Osmanlı İmparatorluğu'nun çöküşünden sonra, genç bir Osmanlı Generali olan ve Batı Avrupa kültürüyle birlikte büyüyen Mustafa Kemal, bu yıllarda Karadeniz'in güneyinde laik düzen çerçevesinde Batı Avrupa ülkelerinin egemen standartlarını izleyerek Türkiye Cumhuriyeti'ni kurmak için mücadele etti. Karşılaştığı zorluklar Lenin'in yaptıklarından farklıydı. Mustafa Kemal, Türk toplumunu İslami altyapıdan modern Batı Avrupa ülkelerinin sosyal yapısına taşımayı amaçladı. Karma ekonomideki birçok eski alışkanlığı değiştirmeye kararlıydı. Bu alışkanlıklardan biri, yüzyıllardır Ortadoğu'da İslami kurallar çerçevesinde uygulanan vergi sistemi idi. Bunun zorluğu, muhasebe kayıtlarının o zamana kadar Orta Doğu'da vergilendirilmemesiydi. Yapılan reformdan sonra çift girişli defter tutma yöntemine göre tutulan muhasebe defterleri üzerinden vergiler alındığından, Cumhuriyetin kurucuları muhasebe birimini vergi Kanunu olan Maliye Bakanlığı'na bağlamak zorunda kaldılar. Böylece, muhasebe alanı vergilendirmeye dayalı olarak gelişmek zorunda kaldı. Bununla birlikte, çift girişli defter tutma yöntemi Ticaret Hukuku kapsamında disiplin altına alınmıştır. Cumhuriyetin kurucuları, 20. yüzyıl boyunca muhasebe birimini vergi hukukuna bağlamaya devam etmiş ve Türk muhasebe düşüncesi vergilendirme ve vergi denetimi çerçevesinde gelişmek zorunda kalmıştır.
Özetlemek gerekirse, 1920'lerde Karadeniz'in kuzeyinde ve güneyinde kurulan her iki devletin de farklı muhasebe uygulamalarına sahip olduğu ve muhasebe tarihinde yeterli inceleme yapılmadığı anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Muhasebe Tarihi, Sosyalist Rusya’da Muhasebe, Türkiye Cumhuriyeti’nde Vergi Hukuku Çerçevesinde Muhasebenin Gelişimi.

The Two States Established in the North and South of the Black Sea in the 1920s and Their Accounting Needs

Öz

When Vladimir Ilyich Lenin was trying to find the Union of Soviet Socialist Republics in the north of the Black Sea in the 1920s, he headed out with the slogan of ‘Socialism is accounting’. Lenin benefited from the double-entry bookkeeping method to find the socialist regime. While utilizing it, he did not either have time or made an effort to calculate debts or search for an accounting order that was more appropriate for the regime instead of the double-entry bookkeeping method that emerged to carry out the accounting system of debt-receivable relationship and was highly developed in Russia. Throughout the period in which the socialist order was implemented, the double-entry bookkeeping method renewed itself and changed in a way that it could meet the needs. In the books written by the famous accounting historian Yaroslav Sokolov, it is possible to follow socialism’s adventure of benefiting from the double-entry bookkeeping method. This adventure is full of interesting developments and searches.
After the Ottoman Empire collapsed, Mustafa Kemal who was a young Ottoman General and grew up with the Western European culture struggled to establish the Republic of Turkey following the ruling standards of the Western European countries within the framework of secular order in the south of the Black Sea these years. The difficulties he faced were different from those Lenin did. Mustafa Kemal intended to move Turkish society from the Islamic infrastructure to a social structure of modern Western European countries. He was determined to change many old habits within the mixed economy. One of these habits was the tax system implemented within the Islamic rules in the Middle East for centuries. The difficulty thereof was that the accounting records were not taxed in the Middle East until that time. As the taxes were levied over the accounting books kept according to the double-entry bookkeeping method after the reform carried out, the founders of the Republic had to affiliate the accounting unit to the Ministry of Finance, which is the tax law. Thus, the field of accounting had to develop based on taxation. However, the double-entry bookkeeping method was disciplined within commercial law. The founders of the Republic continued binding the accounting unit to the tax law throughout the 20th century and the Turkish accounting thought had to develop within the framework of taxation and tax audit.
To sum up, it is understood that both states established in the north and south of the Black Sea in the 1920s had different accounting practices, and not enough examinations thereon were carried out in the history of accounting.

Anahtar Kelimeler

Accounting History, Socialist Accounting in Russia, Accounting Improving Within the Tax Law in the Republic of Turkey.

Kaynakça

• Akçay, S. (2017). Merdiven Yöntemi ve Çift Taraflı Kayıt Yöntemi Ekseninde Devlet Muhasebesinin Gelişimi (1299-2017), Ulakbilge, 5(17), 1875-1894
• Atacanlı, S. (2015). Atatürk ve Çanakkale’nin Komutanları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Bailey, D. (1995). Accounting in Transition in the Transitional Economy, the European Accounting Review, 4(4), 595-623.
• Bayram, S. (2012). Osmanlı Devleti'nde Ekonomik Hayatın Yerel Unsurları: Ahilik Teşkilatı ve Esnaf Loncaları, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 21, 81-115.
• Campbell R.W. (1958). The Mechanization of Accounting in the Soviet Union, the Slavic and East European Review, 17(1), 59-80.
• Carruthers B.G. & Espeland W.N. (1991). Accounting for Rationality: Double-Entry Bookkeeping and Rhetoric of Economic Rationality, American Journal of Sociology, 97 (1), 31-69.
• Elitaş C. Güvemli O. Aydemir O. Erkan M. Özcan U. Oğuz M. (2008). Osmanlı Devleti'nde 500 Yıl Boyunca Kullanılan Muhasebe Yöntemi, Ankara.
• Gazigil O. (2012). Avrasya Bölgesinde Rusya Öncülüğünde Kurulan Örgütler, Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı Uzmanlık Tezi, Ankara.
• Gençoğlu, Ü.G. (2009). Türkiye'de Harf Devriminin Muhasebe Uygulamalarına Etkisi, Kilis 7 Aralık Üniversitesi, İİBF, Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi [Journal of Academic Researches and Studies of Faculty of Economics and Administrative Sicences of Kilis 7 Aralık University, 1(1), 30-37.
• Gençoğlu Ü. G. & Arsoy A. P. (2006) Türkiye'de Cumhuriyet Döneminde Muhasebe Eğitimi, Mali Çözüm Dergisi [Journal of Financial Analysis], (76), 308-328.
• Georgian F. (2006). Osmanlı-Türk Modernleşmesi, Çev. Ali Berktay, Yapı Kredi Yayınları, Istanbul.
• Güney, A., & Çekici, M. (2013). XX. Yüzyılın Ortalarında Türkiye’de Öncü Bir Kamu Vergi Denetçisi ve Öncü Bir Muhasebe Düşünürü: Rasim Saydar (1901-1966). Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi (4), 246-269.
• Güvemli, O. & Aslan M. (2019). Cumhuriyet'in Muhasebesi, Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi [Journal of Researches on the History of Accounting and Finance], 17, 61-72.
• Güvemli, O., & Aslan, M. (2018). Türkiye Muhasebeciler Günü Hangi Gün Olmalı? Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi (14), 64-91.
• Güvemli, O. (2000). Türk devletleri Muhasebe Tarihi - Tanzimat’tan Cumhuriyet'e (Bd. 3). İstanbul: İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Odası.
• Güvemli, O. (2001). Türk Devletleri Muhasebe Tarihi Cumhuriyet Dönemi XX. Yüzyıl (Bd. IV). İstanbul: Proje Danış A.Ş.
• Güvemli, O. (2012). Türk Vergi Denetiminin Çağdaşlaşması Sürecinde Hesap Uzmanları Kurulu’nun Kuruluşu (1945) Üzerine Prof. Dr. Selahattin Tuncer ile Söyleşi. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi (2), 233-245.
• Güvemli, O., Toraman, C., & Güvemli, B. (2014). Osmanlı İmparatorluğunda Devlet Muhasebesi -Anadolu Muhasebe Kayıt Kültürü-. Ankara: Kamu Gözetimi Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu.
• Güvemli, O., Oran, J., Güvemli, B., & Aslan, M. (2018). Orta Doğu Muhasebe Tarihinde Batılılaşma Süreci: Osmanlı ve Cumhuriyet Uygulamaları (1839-2011). In M. Aslan, & H. Ç. Köterin (Hrsg.), Ortadoğu Muhasebe Tarihi (MÖ 3000- MS 2000) (Bd. III, S. 655-920). Ankara: T.C. Sayıştay Başkanlığı.
• Kala, A. (2003). Osmanlı Esnafı ve Sanayisi Üzerine Yapılan Çalışmalarla İlgili Genel Bir Değerlendirme, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 1(1), 245-256.
• Karabulut, (2016). Osmanlı İmparatorluğu'nda 19.Yüzyılda Değişim Süreci, Sosyal ve Kültürel Durum, Mecmua Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi [Journal of International Social Sciences] , (1)2, 49-65.
• Karabulut, R., Apak, S., & Erol, M. (2018). Orta Doğu Muhasebe Tarihinde İslami Dönem (750 – 1839). In M. Aslan, & H. Ç. Köterin (Hrsg.), Orta Doğu Muhasebe Tarihi (MÖ 3000- MS 2000) (Bd. II, S. 353- 652). Ankara: T.C. Sayıştay Başkanlığı.
• Keskin K.S. (2017). Katma Değer Vergisi ile İstihsal (üretim) ve İstihlak (Tüketim) Vergileri Arasındaki Farklar, Her İki Vergi Rejiminin Uygulanmasına Yönelik Avantaj ve Dezavantajlar, Vergi Raporu, 219, 9-36.
• Mihaev, F. (1975). Muhasebe Teorisi. Finans Statistica (89).
• Özçelik K.M. (2017). Türk Muhasebe Sisteminin Gelişiminde Vergi Etkisi, Akademik Bakış Dergisi [Journal of Academic Perspective], 60, 396-413.
• Previts, G. Walton P. &Wolnizer P. (2010). A Global History of Accounting, Financial Reporting and Public Policy: Europe, Emarald Group Publishing, UK.
• Riyabbin, V., Matfeeva, T., & Desin, V. (1990). Muhasebe ve Muhasebe Raporları. Moskova: Ekonomika Yayınevi.
• Sangter A. (2016). The Genesis of Double Entry Bookkeeping, The Accounting Review, 91 (1), 299-315.
• Scott M. G. (2005), Accounting and Economic Reform in the Soviet Union, A Journal of Accounting, Finance and Business Studies, 5 (1), 55-63.
• Şenermen, S. (2015). Atatürk İslam ve Laiklik: Cumhuriyet Dönemi Din Öğretimi ve Eğitimi. İstanbul: Elmadağı Yayınları.
• Sokolov, Y. V. (1991). Muhasebe Tarihi Üzerine Röportajlar. Finans Statistika.
• Sokolov, Y. V. (1996). Köklerden Günümüze Kadar Muhasebe. Moscow: Audit Unidy.
• Türk İ. (1981). Cumhuriyet Döneminde Vergi Sistemimizin Gelişimi, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi [Journal of Faculty of Political Sciences of Ankara University], 36 (1), 335-357.
• Varcan N. (1985). Türkiye'de Vergi Politikalarının Oluşumu (Cumhuriyet Dönemi), Anadolu Üniversitesi Basımevi, Eskişehir.
• Yamey B.S. (1947). Notes on the Origin of Double-Entry Bookkeeping, the Accounting Review, 22 (3), 262-272.
• Yaşar Ş. (2016). Osmanlı İmparatorluğu'nda Çift Taraflı Kayıt Yöntemine Geçişin Sebepleri ve Sonuçları: Kapitalizme Doğru İlk Adımlar, Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 8(1), 201-207.
• Türk Kanunu Medenisi (1926), Resmî Gazete 339.