Katılım Bankalarının Yapısal ve Sektörel Gelişimi

Yıl 2021, Sayı: 21, 49 - 66, 22.07.2021

Nevzat Tetik Ahmet Şahin

Öz

Faizsiz bankacılığın temel felsefesi, kâr ve zarara katılma esasına göre çalışan kuruluşlar olarak İslam dininin faizi kesin olarak yasaklaması prensibinden hareketle hem ekonomik hem de sosyal bir işlevi yerine getirme olgusuna dayanmaktadır. Faizsiz bankacılığın ilk adımları 1963 yılında Mısır’ın Mith Ghamr kasabasında Dr. Ahmet Neccar tarafından faizsiz bir banka modeli olarak atılmıştır. Faizsiz finans kuruluşlarının asıl gelişimi ise, 1973 yılında Cidde'de kurulup 1985 yılında kurumsal anlamda faaliyete geçen İslam Kalkınma Bankası ile başlamıştır. Türkiye’de ise 1983 yılında Özel Finans Kurumları adı altında faaliyet göstermeye başlayan bu kurumlar, 2005 yılından itibaren Katılım Bankası adı altında işlemlerine devam etmişlerdir.
Türkiye’deki katılım bankalarının geride kalan otuz yedi yıllık geçmişine rağmen ülke ekonomisine arzu edilen seviyede bir katkı sunabilecek gelişme trendine sahip olamadığı gözlenmektedir. Bu bağlamda, Türkiye’de faaliyet gösteren katılım bankalarının yapısal ve sektörel olarak optimal düzeyde bir gelişmeyi yakalayamamasındaki handikaplar, yapılan ampirik çalışmalar, ilgili kanunlar ve 2008-2019 yıllarını kapsayan katılım bankalarının bankacılık sektörü içindeki niceliksel payları çerçevesinde irdelenmiştir.
Elde edilen bulgulara göre, katılım bankacılığı hakkında toplumdaki ön yargılı bakış ve bilgi eksikliği, alanında eğitimli kalifiye personel sıkıntısı, kullanılan finansman tekniklerine yönelik eleştiriler temel sorunlar olarak gözükmektedir. Söz konusu sorunların aşılması derecesinde katılım bankalarının kendilerine özgü çalışma prensipleriyle bankacılık sektöründeki işlemlerden daha çok pay alarak ülke ekonomisine maksimum seviyede katkı sağlayabileceği söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Faizsiz Finans, Özel Finans Kurumları, Katılım Bankaları

Structural and Sectoral Development of the Participation Banks

Öz

The basic philosophy of interest-free banking predicates the fact of fulfilling on both an economic and social function as organizations working on the basis of participation in profit and loss, based on the principle that the religion of Islam prohibits interest. The first step in interest-free banking is Dr. Ahmet Neccar started in 1963 with the application of an interest-free bank model in Mith Ghamr, Egypt. The major development of interest-free financial institutions started with the Islamic Development Bank, which was established in Jeddah in 1973 and started its institutional activities in 1985. In Turkey, these institutions started to operate under the name of Special Finance Institutions in 1983 and, since 2005, have continued their operations under the name of the Participation Bank.
It is observable that the participation banks in Turkey, despite their thirty-seven-year history have not offered a contribution to the development trends on the country's economy at the desired levels. In this context, we examine the handicaps of the operating participation banks of Turkey are not able to drive an optimal structural and industrial improvement under the past empirical research, related laws, and the quantitative shares of participation banks in the banking sector covering the years 2008-2019.
According to the findings we obtained, the biased view and lack of knowledge of the society about participation banking, the shortage of qualified personnel that trained in the field, and criticisms of the financing techniques used in the sector seem to be the main problems. According to the findings we obtained, the biased view and lack of knowledge of the society about participation banking, the shortage of qualified personnel that trained in the field, and criticism of the financing techniques used seem to be the main problems. We can say that the present problems can be outperformed by contribution to the national economy at the maximum level by getting more shares in banking sector transactions with the working principles of participation banks.

Anahtar Kelimeler

Interest-free Finance, Private Finance Institutions, Participation Banks

Kaynakça

• Alrifai, T. (2017). İslami Finans ve Yeni Finansal Sistem. (B. Satılmış, Çeviri), Ankara: Buzdağı Yayınevi.
• Apak, S. ve Açıkgöz, A.F. (2011). Türkiye’de Katılım Bankacılığının Bankacılık Sektöründeki Yeri ve Finansal İstikrara Katkısı, Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, 1 (1), 70-85.
• Atar, A. (2017). Başlangıcından Günümüze Dünyada ve Türkiye’de İslami Bankacılığın Genel Durumu, Journal of History Culture and Art Research, 6 (4), 1029-1062.
• Ayrıçay, Y., Ada, Ş. ve Kaya, A. (2016). Katılım Bankacılığının Gelişiminin Önündeki Engeller: Bir Alan Araştırması, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 3 (1), 119-137.
• Ayub, M. (2017). İslami Finansı Anlamak. (S. Akten Çürük, R. Parlakkaya, Çeviri Ed.) İstanbul: İktisat Yayınları.
• Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK). Aylık Bankacılık Sektörü Verileri (Temel Gösterim). https://www.bddk.org.tr/BultenAylik/ (Erişim Tarihi: 23.11.2020)
• Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) (Aralık 2010). Sorularla Basel III. https://www.bddk.org.tr/ContentBddk/dokuman/duyuru_basel_0001_53.pdf (Erişim Tarihi: 07.01.2021)
• Baykara, H. V. (2012) Katılım Bankalarında Etkinlik ve Verimlilik Analizi. Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Tokat.
• Bozkurt, A. (2018). Müşterilerin Katılım Bankalarını Tercih Etme Sebeplerinin İncelenmesi: Sivas İli Örneği. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas.
• Bozkurt, S. (2016). İslami Finansın Temelleri, Araçları ve Uygulamaları. https://www.linkedin.com/pulse/islami-finansın-temelleri-araçları-ve-uygulamaları-said-bozkurt?forceNoSplash=true (Erişim Tarihi: 25.08.2019)
• Cevik, S. and Charap, J. (2011). The Behavior of Conventional and Islamic Bank Deposit Returns in Malaysia and Turkey, IMF Working Paper, 11/156. https://www.imf.org/en/Publications/WP/Issues/2016/12/31/The-Behavior-of-Conventional-and-Islamic-Bank-Deposit-Returns-in-Malaysia-and-Turkey-25017 (Erişim Tarihi: 07.01.2021)
• Coşkun, A. (2008). Katılım Bankalarının Bankacılık Sektöründeki Yeri ve Önemi. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Çetin. A. (2018). Katılım ve Mevduat Bankalarının Piyasa Etkinliğinin Karşılaştırmalı Analizi ve Bir Uygulama. TBB Yayınları, ISBN 978-605-5327-94-1.
• Çobankaya F. T. (2014) Katılım Bankalarının Türkiye’deki Farkındalık Düzeyinin Tespiti: Batı Akdeniz Bölgesinde Bir Araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta.
• Dizgil, E. (2017). Türkiye’deki Mevduat Bankalarının Karlılığını Etkileyen Mikro Düzeyli Faktörler Üzerine Ampirik Bir Araştırma, BDDK Bankacılık ve Finansal Piyasalar, 11 (2), 31-52.
• Duramaz, S. (2018). Katılım Bankalarının Talep Yapısının Belirlenmesine Yönelik Alan Araştırması: Ege Bölgesi Örneği, Katılım Finansmanında Yeni Yaklaşımlar, TKBB Yayınları. http://www.tkbb.org.tr/Documents/Yonetmelikler/Katilim-Finansmaninda-Yeni-Yaklasimlar.pdf (Erişim Tarihi: 28.08.2019)
• Gökçen, G. ve Gönen, İ. (2017). Katılım Bankalarının Finans Sektörü İçindeki Yeri ve Katılım Bankalarına Yönelik Müşteri Algısı, Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2 (1), 61-77.
• Gündoğdu, A. (2018). Türkiye’de Katılım Bankalarının Finansal Performansının Gri İlişki Analizi ile Ölçülmesi. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 17. UİK Özel Sayısı, 201-214.
• Hazar, A., Babuşçu, Ş., Tekindal, M.A. ve Köksal, M.O. (2018). Bankacılık Sektöründe Sermaye Yeterliliği Rasyosunu Belirleyen Risklerin Analizi. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 20, 135-150.
• Ibrahim, M. (2015). A Comparative Study of Financial Performance between Conventional and Islamic Banking in United Arab Emirates, International Journal of Economics and Financial Issues, 5 (4), 868-874.
• Islamic Financial Services Board, (2020), Islamic Financial Services Industry Stability Report. https://www.ifsb.org/sec03.php (Erişim Tarihi: 23.11.2020)
• Islamic Financial Services Board. (2019). Islamic Financial Services Industry Stability Report. https://www.ifsb.org/sec03.php (Erişim Tarihi: 04.09.2019)
• Islamic Financial Services Board. (2018). Islamic Financial Services Industry Stability Report. https://www.ifsb.org/sec03.php (Erişim Tarihi: 04.09.2019)
• Islamic Financial Services Board. (2017). Islamic Financial Services Industry Stability Report. https://www.ifsb.org/sec03.php (Erişim Tarihi: 04.09.2019)
• Islamic Financial Services Board. (2016). Islamic Financial Services Industry Stability Report. https://www.ifsb.org/sec03.php (Erişim Tarihi: 04.09.2019)
• Islamic Financial Services Board. (2015). Islamic Financial Services Industry Stability Report. https://www.ifsb.org/sec03.php (Erişim Tarihi: 04.09.2019)
• Islamic Financial Services Board. (2014). Islamic Financial Services Industry Stability Report. https://www.ifsb.org/sec03.php (Erişim Tarihi: 04.09.2019)
• Islamic Financial Services Board. (2013). Islamic Financial Services Industry Stability Report. https://www.ifsb.org/sec03.php (Erişim Tarihi: 04.09.2019)
• Kınalı, F. (2012). Faizsiz Sistemde Bankacılık Anlayışı ve Kredi İşlemleri. Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya.
• Mousa, T. A. (2016). Measuring Financial Performance Based on CAMEL Rating Model on Islamic Banks in Jordan, Journal of Advanced Social Research, 6 (11), 1-10. ISSN: 2231-8275.
• Özen, E., Şenyıldız, L. ve Akarbulut, K. (2016). Faizsiz Bankacılık Algısı: Uşak İli Örneği, Journal of Accounting Finance and Auditing Studies, 2 (4), 1–19.
• Şahin, A. (2018, Mayıs). Katılım Bankacılığına İlişkin Algı Düzeyinin Belirlenmesine Yönelik Bir Çalışma. 1. Uluslararası Bankacılık Kongresi, Ankara.
• T. C. Avrupa Birliği Bakanlığı Ekonomik ve Mali Politikalar Başkanlığı. (Bilgi Notu) BDDK Tarafından Yayımlanan Basel-III Yönetmelikleri.
• https://www.ab.gov.tr/files/EMPB/web_dosyalari/bddk_basel_iii_internet_icerigi.pdf (Erişim Tarihi: 07.01.2021)
• Tasfiye Halinde İhlas Finans Kurumu A. Ş. (01.01.2012 – 31.12.2012 Faaliyet Dönemi) Tasfiye Kurulu Faaliyet Raporu. http://www.ifk.com.tr/data/tasfiye-kurulu-karar-raporlari/a_2012_tasfiye_kurulu_faaliyet_raporu.pdf (Erişim Tarihi: 02.09.2019)
• Toraman, C., Ata, H. A. ve Buğan, M. F. (2015). İslami Bankacılık Faaliyetlerine Yönelik Müşteri Algısı Üzerine Bir Araştırma, Gaziantep University Journal of Social Sciences. 14 (4), 761-779.
• Türkiye Bankalar Birliği (TBB). İstatistiki Raporlar. https://www.tbb.org.tr/tr/bankacilik/banka-ve-sektor-bilgileri/istatistiki-raporlar (Erişim Tarihi: 23.11.2020)
• Türkiye Katılım Bankaları Birliği (TKBB). Sektör Mukayese Raporu. http://www.tkbb.org.tr/veri-seti (Erişim Tarihi: 23.11.2020)
• Ustaoğlu, D. (2014). Türkiye’de Katılım Bankacılığı Sektördeki Yeri ve Önemi. Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Aydın.
• Yanık, R. ve Erden, B. (2019). Katılım Bankalarının Faizsiz Bankacılık Prensiplerine Göre Denetimi: Sorunlar ve Çözüm Önerileri. International Journal of Academic Value Studies,5 (1), 186-198.