OSMANLI DEVLETİNDE ÇELTİK TARIMI VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

Yıl 2021, Sayı: 2021 Özel Sayı, 205 - 224, 30.12.2021

Hasan Abdioğlu , Baki Çakır

Öz

Çalışmada, Osmanlı Devletinde çeltik tarımı, çeltiğin pirinç halini alma süreci ve üretimin ekonomik etkileri tarihsel süreç içerisinde açıklanmıştır. Ayrıca Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı, Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivinden sağlanan “Konrapa Enharı Muhasebe Defteri” başlıklı belgelerin transkripsiyonu gerçekleştirilerek muhasebe işlemlerine yer verilmiştir. Çalışma bulgularına göre Osmanlı Devletinde çeltik tarımı yeni fethedilen bölgelerde, özel düzenlemeler çerçevesinde ve öncelikle saray mutfağı özelinde gerçekleştirilmiştir. Osmanlı Devletinde çeltiğin uygun coğrafi koşullarda yetiştirilmesi tarımsal ekonominin gelişimine katkıları olmuş ve bu ürünün ekonomik üretim hacminin kayıt ve takibi gerçekleştirilmiştir. Arşiv belgesinde çeltik tarımına ilişkin muhasebe kayıtlarının siyakat hattı ve merdiven kayıt yöntemi ile yazıldığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Çeltik Tarımı, Osmanlı, Muhasebe, Ekonomik Gelişim

Kaynakça

• Bal, Murat ve Altuntaş, Ebubekir (2019). Çorum İlinde Çeltik Üretimi Yapan İşletmelerin Tarımsal Mekanizasyon Durumu, Akademik Ziraat Dergisi, 8(1), 63-76.
• BOA (Devlet Arşivleri Başkanlığı). Konrapa Enharı Muhasebe Defteri, AE.SSÜL.I. 2/56 (H.29.12.940/11.07.1534).
• BOA (Devlet Arşivleri Başkanlığı). Bolu livasının nahiyelerinde sakin cemaatin ve çakırcı, şahinci, zağnoscuların nüfuslarıyla hasılatını ve tımarlarını havi mufassal tahrir defteri, TT.d. 51 (H.29.12.921/3.02.1516).
• Bölükbaş, Bora ve Kaya, İsmail (2018). Çeltik Samanının Besin Madde Bileşimi ve Yem Değerini Artırma Yöntemleri, Lalahan Hayvancılık Araştırma Enstitüsü Dergisi, 58 (2), 99-107.
• Çakır, Baki (2004). Maraş Çeltük Enharı Mukataası: Osmanlı Döneminde Maraşta Çeltik Üretimi, I. Kahramanmaraş Sempozyumu, 6-8 Mayıs, 555-558.
• Emecen, Feridun (1993). Çeltik, DİA (Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi), Cilt 8, 265-266.
• Güçer, Lütfi (1964), XVI.-XVII. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Hububat Meselesi ve Hububattan Alınan Vergiler, İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları.
• Güran, Tevfik (2003). Osmanlı Mali İstatistikleri, Bütçeler 1841-1918, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Tarihi İstatistikler Dizisi Cilt 7, Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Ankara.
• Kallek, Cengiz (2006). Müd, DİA (Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi), Cilt: 31, 457-459.
• Karagöz, Mehmet (2004). 1193/1779 senesi Rüsum Defteri’ne Göre Bazarcık-Tatarpazarı’nda Pirinç Üretimi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 14, Sayı: 1, 275-299.
• Kaya Yılmaz, Kuyumcu, Gülfidan , Karakütük, Selin , Arvas, Yunus Emre (2017). Kır Çeltik Bitkisi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, Cilt 27, Sayı 1, 151-156.
• Özçelebi, Mehmet Akif ve Yılmaz, Cevdet (2020). Samsun’da Çeltik Üretimi ve Pirinç İmalat Sanayi, Kesit Akademi Dergisi, 6 (24), 324-349.
• Sarıkaya, Hamza (2014). T.T. 0008 Numaralı Tapu Tahrir Defteri’nin Transkripsiyonu ve Tahlili, Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Semerci, Arif (2020). Çeltik Üretiminde Maliyet Faktörlerinin Farklılık Analizleri: Çanakkale İli Örneği Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi 7(4): 1078–1086, 2020.
• Sürek Halil (2003). Çeltik Tarımı. Hasad Yayınları, İstanbul.
• Taş, Kenan Ziya (2020). Osmanlı Çeltik Üretim Sahası Olarak Konrapa ya da “Osmanlı Sarayının Nadidesi Konuralp Pirinci, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Cilt: 23, Sayı: 44, 1253-1268.
• Taşlıgil, Nuran ve Şahin, Güven (2011). Türkiye’de Çeltik (Oryza Sativa l.) Yetiştiriciliği ve Coğrafi Dağılımı, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 4 Sayı: 6: 182-203.
• TTK, Tarih Çevirme Kılavuzu, Tarih Çevirme Kılavuzu – Türk Tarih Kurumu Başkanlığı (ttk.gov.tr), 22.06.2021.
• URL, https://arastirma.tarimorman.gov.tr/tepge/Belgeler/pdf, Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü (TEPGE), 15.05.2021
• URL, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Bitkisel-Uretim, 15.05.2021
• URL, Konuralp Pirinci Tescil Belgesi, https://duzce.ktb.gov.tr/Eklenti/80661,konuralp-pirincipdf.pdf?0, 19.05.2021
• Yazan, Ömer (2018). 19.yy Sonlarında Osmanlı Tarım İşletmelerinde Yönetim ve Muhasebe Uygulamaları: “Çiftlik İdaresi” Örneği, Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi (MUFİTAD), Eylül 2018 Özel Sayı, 280-332