OSMANLI DEVLETİNDE FESHANE-İ AMİRE VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

Yıl 2021, Sayı: 2021 Özel Sayı, 65 - 88, 30.12.2021

Hasan Abdioğlu İsmail Köse

Öz

Osmanlı Devletinde tekstil sanayiinin temeli 1828 yılında İstanbul Kadırgada kurulan ve 1835 yılında Eyüp’e taşınan Feshane-i Amire ile atılmıştır. Bu fabrika Osmanlı Devletinde 1826 yılında Yeniçeri Ocağının kapatılmasından (Vak’a-i Hayriyye) sonra yerine kurulan “Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye” ordusunun fes ihtiyacının karşılanması amacıyla dönemin padişahı II. Mahmud (1808-1839)’un emri ile kurulmuştur. Ayrıca fabrika ile halk tarafından geniş talep gören fesin yurtdışından getirilmesinin ekonomide oluşturduğu yükün önüne geçebilmek de amaçlanmıştır. Bu fabrikaya “Kâtibzâde Mustafa Efendi” ilk idareci olarak tayin edilmiştir. Çalışmada, “Feshane-i Amire Muhasebe Defteri” başlıklı arşiv belgesinin transkripsiyonu gerçekleştirilerek muhasebe işlemlerine yer verilmiştir. Arşiv belgesi 1843 Şubat - 1844 Nisan ayına kadar geçen 13 ay 22 günlük süredeki yaklaşık bir yıllık muhasebe kayıtlarını içermektedir. Kayıt defterinin kapsadığı 13 ay 22 günlük mali dönemin 1843 senesine denk gelen kısmında üretilen fes miktarı 105.570 adet, fes başına birim maliyet 24 kuruştur. Kayıt defterine göre 1844 senesinde üretilen fes miktarı ise 158.747 adet ve fes başına birim maliyet 24,7 kuruştur. Arşiv belgesine göre bu fesler ortalama 40 kuruşa satılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Feshane-i Amire, Osmanlı Devleti, Muhasebe, Osmanlı Arşivi

FESHANE-İ AMİRE AND ACCOUNTING TRANSACTIONS IN THE OTTOMAN STATE

Öz

The foundation of the textile industry in the Ottoman Empire was laid with Feshane-i Amire, which was established in Istanbul Kadırga in 1828 and moved to Eyüp in 1835. This factory was established in the Ottoman Empire to meet the fez needs of the "Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye" army, which was established after the Janissary Corps was closed (Vak'a-i Hayriyye) in 1826. Factory it was established by the order of Sultan II. Mahmud (1808-1839). In addition, with the establishment of the factory, it was aimed to prevent the burden on the economy of bringing the fez, which was in great demand by the public, from abroad. “Kâtibzâde Mustafa Efendi” was appointed as the first manager of this factory. In the study, the transcription of the archive document titled "Feshane-i Amire Accounting Book" was carried out and accounting transactions were included. The archive document contains approximately one year of accounting records for 13 months and 22 days from February 1843 to April 1844. The amount of fez produced in the part of the 13-month and 22-day fiscal period that corresponds to the year 1843 included in the registry is 105,570, and the unit cost per fez is 24 kurus. According to the registry, the amount of fez produced in 1844 was 158,747 and the unit cost per fez was 24.7 kurus. According to the archive document, these fezs were sold for an average of 40 kurus.

Anahtar Kelimeler

Feshane-i Amire, Ottoman Empire, Accounting, Ottoman Archive

Kaynakça

• Argıt, Betül İpşirli (2015). Osmanlı İstanbul’unda Giyim Kuşam, Antik Çağdan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi Toplum, c.VI, İstanbul: İBB Kültür A.Ş. Yayınları: 230-263.
• Aşkın, Bekir Emre (2020). Sanayileşme Sürecinde Feshane-i Amire, T.C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat Anabilim Dalı, İktisat Tarihi Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi İstanbul.
• BOA, HH.d.12235; (H) 22 Safer 1260 [13/03/1844], Feshane-i Amire Defteri.
• Buluş, Abdulkadir (2012). Ann Binns’in Türkiye Günlüğü’nden Seçmeler: Dindar Bir İngiliz Kadının Gözlemleri ve 19. Yüzyıl Osmanlı Sanayileşmesinden Manzaralar, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı 12: 49-61.
• Çakır, Hamza (2004). Türkçe Basında İlk “Marka” Rekabeti, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, No.16: 27-36
• Doğan, Mesut (2013). Geçmişten Günümüze İstanbul’da Sanayileşme Süreci ve Son 10 Yıllık Gelişimi, Marmara Coğrafya Dergisi, Sayı: 27, Ocak: 511-550
• Dölen, Emre (1992). Tekstil Tarihi “Dünyada ve Türkiye’de Tekstil Teknolojisinin ve Sanayiinin Tarihsel Gelişimi, İstanbul: ”, Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Yayınları No: 92/1, Matbaa Eğitimi Bölümü Yayın No:6.
• Erdal, İbrahim (2020). Cumhuriyetin İlk Yıllarında Yabancı İşçi ve Uzman İstihdamı Politikası; Hereke Kumaş Fabrikası Örneği, TAD, C. 39/S. 6:.611-624 Kurt, İsmail (2013). Şer’i Açıdan Vakıf ve Vakıfların Muhasebe Usulü. İslâmî İlimler Araştırma Vakfı Yayını, İstanbul, ss. 1-52.
• Küçükerman, Önder (2021). Feshane-i Amire, Kültür A.Ş, İstanbul
• Küçükerman, Önder (1988). Feshane Defterdar Fabrikası: Türk Giyim Sanayii Tarihindeki Yeri, Sümerbank Kültür Yayınları, Ankara.
• Küçükerman, Önder (2019). Türk Sanayi ve Tasarım Mirasının Ana Ekseni Altın Boynuzun Altın Zincir Haliç” Haliç Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Lale, Mehmet (2006). II. Mahmut Dönemi Kıyafet Alanında Yapılan Yenilikler, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisan Tezi.
• Önsoy, Rıfat (1988). Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayii ve Sanayileşme Politikası, 1. Baskı, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1988.
• Özcan, Nurgül (2019). Türk Sosyo-Kültürel Hayatına Fesin Yansıması Bağlamında Antepli Aynî’nin Divanında Fes, İnsan & İnsan, Yıl 6, Sayı 22, Güz: 831-851
• Öztürk, Said (1996), Osmanlı Arşiv Belgelerinde Siyakat Yazısı ve Tarihi Gelişimi, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayını, No:12, ISBN: 975-7268-12-7, İstanbul
• Özyazgan, Vedat (2012). Türk Tekstil Sektörünün Sorunları ve Çözümü Üzerine Bazı Düşünceler, ABMYO Dergisi. 25: 70-81.
• Şahin, Ahsen (2019). Osmanlı Devleti’nde Başlık Olarak Fesin Kullanımı ve Feshane-i Amire (1829-1850) T.C. Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya
• Tezcan, Hülya (1995) Fes, TVD İslam Ansiklopedisi, c. 12, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları: 415-416.
• Yaramış, Ahmet (2009). Feshane’nin İlk Kuruluş Yılları, Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla Eyüp Sultan Sempozyumu VIII Tebliğler, İstanbul.
• Yıldız, A.Vahap (2012). Osmanlılar’da Yazı Çeşitleri, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17 (28): 47-62