HARP KAZANÇLARI VERGİSİNİN 1919 YILINDA BELİRLENEN UYGULAMA ESASLARI VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ

Yıl 2021, Sayı: 2021 Özel Sayı, 133 - 154, 30.12.2021

Uğur Kaya , Ömer Yazan

Öz

Birinci Dünya Savaşı yıllarında karaborsacılık gibi bir kısım işlemler ile savaş koşullarının oluşturduğu ortam sebebiyle olağanüstü kazançlar elde edilebilmiştir. Bu tür kazançları savaşan hemen her ülke vergilendirme yoluna gitmiştir. Osmanlı İmparatorluğu’nda harp kazançlarının vergilendirilmesi süreci görece geç ele alınmış ve yasal düzenlemeler ancak Mütareke’den sonra 1919 yılında hayata geçirilebilmiştir. Bu düzenlemeler ile 1916, 1917 ve 1918 yıllarını kapsayan son üç savaş yılında elde edildiği tespit edilen olağanüstü kazançlar vergilendirilmiştir. 1919 yılında Harp Kazançları Vergisi’nin uygulanmasına yönelik ayrıntıları belirleyen bir Tâlimâtname yayınlanmıştır. Bu Tâlimâtname’de harp kazançlarının belirlenmesi, maktu ve müterakki harp kazançları vergileri, vergi mükellefiyetini gösteren karineler, verginin tahakkuku, verginin tahsili, ceza uygulamaları hakkında ayrıntılı bilgiler tanımlanmıştır. Ayrıca Tâlimâtname beyannameler, vergi kayıt defterleri, vergi makbuzları, ihtarname kayıtları, itiraz ve ihbarname kayıtları gibi çeşitli belge, defter ve kayıt örneklerini de içermektedir. Bu çalışmada ilgili Tâlimâtname esas alınarak Harp Kazançları Vergisi’nin 1919 yılında belirlenen uygulama esasları değerlendirilmiş, belge örnekleri sunulmuştur. Ek olarak Harp Kazançları Vergisi’nin muhasebeleştirilmesine yönelik bir yaklaşım geliştirilerek muhasebe kayıtları da sunulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Harp Kazançları, Vergi, Muhasebe

Kaynakça

• Akgün, S. K. (2012). Cumhuriyet duyurulurken geride bırakılamayan bir kurum: Hilal-i Ahmer cemiyeti. ODTÜ Gelişme Dergisi, 39, 111-136.
• Arslan, C. B. (2016). Birinci dünya savaşı ve harp vergisi. Akademik Bakış Dergisi, 57, 73-83.
• Bostancı, E. (2019). Harp kazançları vergisi’nde muafiyet durumu ve uygulaması. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 35/1, 31-50.
• Eldem, V. (1994). Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomisi. Türk Ankara: Tarih Kurumu Basımevi.
• Gönüllü, A. R. (2015). Milli mücadele ve cumhuriyet döneminde hayvanlar vergisi (1920-1962). Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 38, 69-102.
• Gönüllü, A. R. (2017). I. dünya savaşı sonundan cumhuriyet’in ilk yıllarına kadar harp kazançları vergisi (1919-1925). Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 42, 451-485.
• Harb Kazançları Hakkında Kararnamenin Suver-i Tatbikiyesini Mübeyyin Tâlimâtname (1919). İstanbul: Matbaa-i Amire. http://isamveri.org/pdfrisaleosm/R255609.pdf (Erişim Tarihi: 13.03.2021)
• Nihat, S. (1935). Devlet Muhasebesi Usulü. İstanbul: Arkadaş Matbaası.
• Tabakoğlu, A. (2000). “İmdâdiyye” maddesi. TDV İslam Ansiklopedisi, 22.Cild. https://islamansiklopedisi.org.tr/imdadiyye (Erişim Tarihi: 15.03.2020).
• Torun, S. F. (2018). 1913 Tarihli idare-i hususiye-i vilâyât talimâtnâmesine göre vilâyet bütçelerinin yasalaşması. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 58/1, 59-81.
• Tüzün, N. (2019). Birinci dünya savaşı sürecinde ortaya çıkan harp zenginlerinin sabah, tanin ve vakit gazeteleri’ne yansımaları. Tarih ve Gelecek Dergisi, 5/2, 375-392.
• Vilayât Muhasebe-i Hususiyelerinde Tutulacak Kuyûd ve Defâtîr-i Hesâbiye Hakkında Târifname (1913). İstanbul: Matbaa-i Osmaniye.
• Yazan, Ö. (2017). 1914 yılında osmanlı jandarma teşkilatında muhasebe uygulamalarına yönelik bir inceleme. Akademik Bakış Dergisi, 62, 11-33.
• Yeşilyurt, Ş. (2016). Varlık vergisi hakkında bir değerlendirme. Uluslararası Yönetim, İktisat ve İşletme Dergisi, 12/27, 293-310.