MUHASEBE DÜZENİ AÇISINDAN OSMANLI BÜROKRASİSİNDE MALİYE AHKÂM KÂTİPLİĞİ: YABANCI SEYYAH VE YAZARLARIN GÖZLEMLERİNE DAYALI BİR İNCELEME

Yıl 2021, Sayı: 2021 Özel Sayı, 103 - 116, 30.12.2021

Uğur Bellikli , Abdülkerim Daştan

Öz

Bu çalışmanın amacı, Osmanlı bürokrasisi içerisinde yer alan maliye ahkâm kâtiplerinin
muhasebe düzeni açısından önem arz eden mesleki titizlik ve özen hassasiyetlerini yabancı seyyah ve
yazarların gözlemleri eşliğinde incelemektir. Literatüre dayalı ele alınan çalışmada, Osmanlı
bürokrasisi ve kâtiplerin genel özellikleri ile maliye ahkâm kâtipliği hakkında özet nitelikte
açıklamaların ardından muhasebe düzeni açısından maliye ahkâm kâtipleri hakkında yabancı seyyah
ve yazarların gözlemlerine dayalı bir incelemeye yer verilmiştir. Osmanlı’da özellikle maliye ahkâm
kâtipliğinde görev alanların tartışmasız üstün meziyetlere sahip, yazı sanatının kendilerine vermiş
olduğu rahatlık ve huzurla işlerini yapan, dürüst ve güvenilir kimseler şeklinde etkileyici özelliklere
sahip oldukları Türk tarihçilerinin yanı sıra birçok çağdaş yabancı seyyah ve yazarın da dikkatini
çekmiştir.

Anahtar Kelimeler

Muhasebe düzeni, Maliye ahkâm kâtipliği, Osmanlı bürokrasisi., Babıali

Kaynakça

• Akgündüz, A. (1990). Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, 1. Kitap Osmanlı Hukukuna Giriş ve Fatih Devri Kanunnameleri, Fey Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Aydın, B. (2007). XV-XVI. Yüzyıl Osmanlı Bürokrasisinde Divan-ı Hümayun Kâtipleri, Journal of Turkish Studies, 31(1), 41-49.
• Belge, M. (2005). Osmanlı’da Kurumlar ve Kültür, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Can, A.V. (2008). Bir Ayetin Işığında İslam Dinin Muhasebeye Bakışı, Akademik Bakış Dergisi, 15, http://www.akademikbakis.org.
• Çetin, E. (2016). Üç İstanbul Romanında Osmanlı Bürokrasisi, Uluslararası Edebiyat ve Toplum Sempozyumu, 28-30 Nisan, 511-521.
• Daştan, A. (2017). Muhasebenin Toplumsal Gelişime Katkısı: Türkiye’nin Muhasebe Bilgisi İhtiyacı, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 31 (5), 1253-1275.
• Ekinci, E.B. (2005). Osmanlı Devleti’nde Mahkemeler ve Kadılık Müessesesi Literatürü, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 3(5), 417-439.
• Emecen, F.M. (2005). Osmanlı Divanı’nın Ana Defter Serileri: Ahkâm-ı Mîrî, Ahkâm-ı Kuyûd-ı Mühimme ve Ahkâm-ı Şikâyet, TALİD, 3(5), 107-139.
• Findley, C.V. (1994). Osmanlı Devleti’nde Bürokratik Reform: Babıali (1789-1922), (Çev. L. Boyacı ve İ. Akyol) İstanbul: İz Yayıncılık.
• Fleicher, H.C. (1996). Tarihci Mustafa Ali. (Çev. A. Ortaç), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Fleischer, C.H. (1986). Preliminaries to the Study of the Ottoman Bureacracy, Journal of Turkish Studies, X, 35-141.
• Günalan, R. (2017). Maliye Ahkâm Defterlerinin Osmanlı Donanması ve Deniz Ticareti Açısından Önemi (16. Yüzyıl), IX. Türk Deniz Ticareti Tarihi Sempozyumu, 4-5 Mayıs, 1-33.
• Günalan, R. (2017). XVI. Yüzyıl Osmanlı Bürokrasisinde Mâliye Ahkâm Kâtipleri, The Journal of Ottoman Studies, XLIX (2017), 125-153.
• Gündoğan, A.S. (2011). Babıali’nin Mimari Gelişimi. Sigma 3. Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezlerinden Üretilmiş Yayınlar. İstanbul.
• Güvemli O. (2000). Türk Devletleri Muhasebe Tarihi Tanzimat’tan Cumhuriyet’e 3. Cilt, Süryay Sürekli Yayınlar, İstanbul.
• Güvemli, O. (2000). Türk Devletleri Muhasebe Tarihi Osmanlı İmparatorluğu Tanzimat’a Kadar 2. Cilt, Süryay Sürekli Yayınlar, İstanbul.
• Heper, M. (1974). Bürokratik Yönetim Geleneği, ODTÜ Geliştirme Vakfı ve İletişim A.Ş., Ankara.
• İnalcık, H. (1964). Reîsülküttâb, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
• İnalcık, H. (1994). Sultanizm Üzerine Yorumlar: Max Weber’in Osmanlı Siyasi Sistemi Tiplemesi, Dünü ve Bugünüyle Toplum ve Ekonomi, 7, 5-26.
• İpşirli, M. (1999). Klasik Dönem Osmanlı Devlet Teşkilatı, Cilt: 1, İstanbul.
• İslamoğlu, M. (2009). Hayat Kitabı Kur’an - Gerekçeli Meal-Tefsir, Düşün Yayıncılık, Nr.165, İstanbul.
• Kavak, N. (2015). Osmanlı Muhakeme Sisteminde Kâtiplik Mesleğinin Yeri ve Önemi, Pamukkale Journal of Eurasian Socioeconomic Studies, 2(2), 1-10.
• Kırca, E. (2016). Münşeât Mecmuâlarının Tarihi Gelişimi ve Râmi Mehmed Paşa’nın ‘Hulâsa-i İnşâ’ İsimli Eseri, Tarih ve Gelecek Dergisi, 2(3), 84-100.
• Koçi Bey, (2008). Koçi Bey Risaleleri (Çev. S. Çakmakcıoğlu), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Kuntay, M.C. (2014). Üç İstanbul, Oğlak Klasikleri, İstanbul.
• Laprent, S.G. (1854). Turkey, Its History and Progress from the Journals and Correspondence of Sir James Porter, Fifteen Years Ambassador at Constantinople (1746-1762), I, London.
• Lybyer, A.H. (2000). Kanuni Sultan Süleyman Döneminde Osmanlı İmparatorluğunun Yönetimi, Sarmal Yayınevi, İstanbul.
• Morell, J.R. (1854). Turkey, Past and Present: Its History, Topography & Resources, Routledge & Co., London.
• Sürmen, Y. (2016). Muhasebe-I, Celepler Matbaacılık, Trabzon.
• Temel, R. ve Çelebi, N. (2017). Koçi Bey Risalelerinin Malî Tarih Açısından Analizi, Türkiye Günlüğü, 131, 415-450.
• Toderini, M.A. (1789). De La Literature des Turcs, I, Paris.
• Uğur, A. ve Çuhadar, M. (1990). Celal-zâde Mustafa Selim-Nâme, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Uzunçarşılı, İ.H. (2003). Osmanlı Tarihi, Cilt: I- IV, XIII. Dizi- Sa. 16, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Ülkü, S. (2015). Üç Semavî Dine Ait Prensiplerin Muhasebe Biliminin Oluşumu Üzerindeki Muhtemel Etkileri, Uluslararası İslam Ekonomisi ve Finansı Araştırmaları Dergisi, 1(1), ss.171-197.
• Veinstein, G. (2011). Büyüklüğü İçinde İmparatorluk, R. Mantran (Ed.), Osmanlı İmparatorluğu Tarihi I; Kuruluş ve Yükseliş Yılları içinde (197-279 ss), S. Tanilli (çev), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Weber, M. (1981). Toplumsal ve Ekonomik Örgütlenme Kuramı, (çev. E. R. Fığlalı), Ankara: Umran Yayınları.
• Woodhead, C. (1982). From scribe to litteratuer: the career of a sixteenth-century ottoman katib, Bulletin of the British Society for Middle Eastern Studies, IX, 55-74.
• Yaz, D.A. (2014). Muhasebe Felsefesi, 1. Baskı, Minval Yayınları, İstanbul.
• Yılmaz, M.Ş. (2006). “Koca Nişancı” of Kanun: Celalzade Mustafa Çelebi, Bureaucracy and “Kanun” in The Reign of Suleyman The Magnificent (1520–1566), Bilkent Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.