OSMANLI DÖNEMİ EYTÂM SANDIKLARINDAN MODERN BANKACILIĞA GEÇİŞ

Yıl 2023, Sayı: 24, 51 - 66, 20.01.2023

Cantürk Kayahan , İrfan Görkaş , Necla Kızıldağ

Öz

Osmanlı dönemi finansal sistem, başlangıçta yerel finans kurumlarıyla oluşmuş ve Tanzimat’ın ilanıyla birlikte merkezileşme süreci başlamıştır. Bu süreç öncesi bölgesel finans kurumlarının en yaygın kullanımı para vakıfları biçimindedir. Bu vakıfların kuruluş felsefesinin temelinde bireysel ve toplumsal ihtiyaçların karşılanması vardır. Eytam sandıkları da benzer felsefe temelinde oluşturulmuş ve belli bir sosyal sınıfa özgü bir finans kurumu olarak ortaya çıkmıştır. Adından da anlaşılacağı üzere bu sandıkların temel amacı, yetim mallarının merkezi bir sistemle yönetilmesi, korunması ve denetlenmesidir. Bu sistemde yapı Bakanlık, Meclis ve yerel yöneticilerden oluşmaktadır. Eytam sandıklarında toplanan fonlar, para vakıflarına benzer bir biçimde kurulmakta ve işletilmektedir. Bu çalışmada Osmanlı Dönemi finans kurumları, tarihi bir süreçle özetlenmiş, eytam sandıklarının kurumsal yapısı ve fon kullandırma yöntemleri açıklanmış ve 1906 Nizamnamesi üzerinden Eytam Sandıkları ile 5411 sayılı Bankacılık Kanunu çerçevesinde Katılım Bankaları karşılaştırılmıştır. Böylece Osmanlı dönemi eytam sandıklarından modern bankacılık dönemine geçiş süreci ayrıntılı bir biçimde ortaya konmuş, kurumsal yapıdaki farklılıklar, benzerlikler ve fon kullandırma yöntemleri değerlendirilmiş ve geleceğe dönük finansal önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

bankacılık, para vakıfları, Osmanlı., eytam sandığı

Kaynakça

• Aktepe, M. (1984). Vak’anüvis Ahmet Lütfi Efendi Tarihi. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Arı, A. (2003). Yetim. TDV İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, 501.
• Çanlı, M. (2020). Eytam Sandıklarının Para Arzı (İdane Defterleri) ve Sandıklardan Yetimlerin Faydalandırılması (1851-1926). Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 24, 163-193.
• Çanlı, M. (2020). Tarihî Süreç İçerisinde Eytam Sandıklarının Hukukî Mevzuatı ve Karşılaştığı Sorunlar (1851-1920). Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 9, 1301-1321.
• Çizakça, M. (1993). Risk Sermayesi Özel Finans Kurumları ve Para. İstanbul: Vakıfları İslami İlimler Araştırma Vakfı Yayınları, Tartışmalı Toplantılar Dizini, İlmi Neşriyat.
• Düstur, Tertip 1, (1289), Memâlİk-i Mahrûse-i Şahanede Küşâd Olunacak Eytâm Sandıklarının Suret-i İdâre ve Muhafazası Hakkında Nizâmnâmedir. 276-277.
• Günay, H.M, (2012). Vakıf. TDV İslam Ansiklopedisi, 42, İstanbul: TDV Yayınları, 475-479.
• Gürsoy, Ç. (2019). Osmanlı Esnaf ve Avarız Sandıklarının Günlük Hayata Katkısı. International Journal of History, 10, 121-142.
• İnanç, V. (2002). Eytam İdaresi Sandıkları ve Marmaris Örneği (1885-1911). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Muğla.
• Kayahan, C., Görkaş İ. (2017). Para Vakfından Mal Vakfına Dönüşüm: Neden ve Sonuçlar. Düşünce Dünyasında Türkiz Ulusal Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, 44, 91-107.
• Kazıcı, Z. (1988), Ahilik. TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 540-542.
• Kütükoğlu. M. S. (1994). Osmanlı Belgelerinin Diplomatik Dili. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat , Özcan, T. (2003). Para Vakıfları, İstanbul: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özcan, T. (2006). Osmanlı Toplumunda Yetimlerin Himayesi ve Eytam Sandıkları. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14, 103-121.
• Öztürk, N. (1995). Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi. Ankara: TDV Yayınları.
• Pakalın, M.Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Sözlüğü 2, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Tabakoğlu, A. (1994). Türk İktisat Tarihi. İstanbul: Dergah Yayınları, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi. (1263). No: 967, 274-276.
• Yıldız, A.T, (2017). Kâtip Seyyid Mehmet Nuri Efendi’nin Eytâm Sicillerine Göre Osmanlılarda Yetim Mallarının İdaresi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
• Yurdakul, İ. (2008). Osmanlı Merkez İlmiye Teşkilatında Reform (1851-1876), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kur’an-ı Kerim “Nisa Suresi meal” 4 Şubat 2022 tarihinde https://www.kuranvemeali.com/yetim-hakki-ve-yetime-yardim-ile-ilgili ayetler adresinden erişildi.