TURGUT ÖZAL DIŞ POLİTİKASI: AMERİKAN DÜZENİNDE YENİDEN KONUMLANMA VE OTONOMİ ARAYIŞI

Yıl 2018, Cilt: 15 Sayı: 55, 77 - 98, 02.12.2018

Ali Balcı Elif Madakbaş Gülener

Öz

Bu çalışmada Turgut Özal’ın dış politika anlayışı, özellikle ekonomi anlayışının şekillenmesine hazırlık olan 1979-1983 döneminden başlanarak ele alınmıştır. Sonrasında ise Özal’ın daha etkili bir aktör olduğu ve Amerika ile ilişkilerin daha da yakınlaştığı 1983- 1989 arasındaki dönem ile Körfez Savaşı’na ilişkin kararların alındığı ve Özal’ın görece en güçlü olduğu 1989-1993 arasındaki dönem incelenmiş; böylece, Özal dönemi toplamda üç dönem olarak ele alınmıştır. Ekonomik dönüşümün belirginliği ve yeni kurulan Türki Cumhuriyetlerin inisiyatif alabilme noktasında fırsat olmaları nedeniyle bu konulara ayrı başlıklar altında değinilmiştir. Bu kurgu içinde çalışmanın ana argümanı, Türkiye’nin Özal dönemi boyunca Amerika ile yakınlaşmasını iki motivasyonun belirlediği şeklindedir. Bir taraftan ABD ile yakınlaşarak, bu ülke ile krizlerin beraberinde getirdiği maliyetlerden kurtulmak, diğer taraftan da bu yakınlaşmanın neden olduğu bağımlılığı azaltmak için fırsatları kullanmak.

Anahtar Kelimeler

Turgut Özal, Dış Politika, Türkiye-ABD ilişkileri, Otonomi

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

118K413

Kaynakça

• ABRAMOWITZ, M. (2013). Remembering Turgut Özal: Some Personal Recollections, Insight Turkey, 15 (2): 37-46
• AKÇAY, E. Y. (2016). Turgut Özal Dönemi Türkiye-Topluluk İlişkileri, The Turkish Yearbook of International Relations, C. 47, ss. 45-58.
• ARAL, B. (2001), “Dispensing with Tradition? Turkish Politics and International Society during the Özal Decade, 1983–93”, Middle Eastern Studies, 37(1): 72–88
• ARAL, B. (2003). Özal Döneminde İç ve Dış Siyaset: Süreklilik ya da Kopuş, Kim Bu? Özal Siyaset, İktisat, Zihniyet, 1. Baskı, (İstanbul: Boyut Yayınları): 221- 245.
• ATAMAN, M. (2001), “Özal ve İslam Dünyası: İnanç ve Pragmatizm”, Kim Bu Özal: Siyaset, İktisat ve Zihniyet, Der: İhsan Sezal ve İhsan Dağı, (İstanbul: Boyut Yayınları): 351- 384.
• ATAMAN, M. (2003), “Pragmatik Bir Dış Politika: Özal’ın Batıya Bakışı”, 7(29): 127-136.
• ATAMAN, Muhittin (2003). Özalist Dış Politika: Aktif ve Rasyonalist Bir Anlayış, Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, (2): 49-64.
• ATAMAN, M. (2002), “Leadership Change: Özal Leadership and Restructuring in Turkish Foreign Policy”, Alternatives: Turkish Journal of International Relations, 1(1): 120-153
• ATAMAN, M. (2002). Leadership Change: Özal Leadership and Restructuring in Turkish Foreign Policy, Alternatives, 1(1): 120-153.
• BAĞCI, H.n (1996). Bir Devlet Adamı Olarak Turgut Özal ve Dış Politika, Devlet ve Siyaset Adamı Turgut Özal, Edt: İhsan Sezal, (İstanbul: Çetin Ofset): 20-27.
• BALCI, A. (2011) Türkiye’de Militarist Devlet Söylemi 1960-1983, (Ankara, Kadim Yayınları).
• BALCI, A. (2015) Dış Politikada Hesaplaşmak: Ak Parti, Ordu ve Kemalizm, (İstanbul: Etkileşim Yayınları)
• BALCI, A. (2017). Türkiye Dış Politikası: İlkeler, Aktörler ve Uygulamalar, (İstanbul: Alfa Yayınları).
• BARLAS, M. (2000). Turgut Özal’ın Anıları, 1. Baskı, Birey Yayınları.
• BARLAS, M. (1994), “Turgut Özal’ın Anıları 14: Fatih’le Yavuz’la Övünerek Milliyetçi Olunmaz”, Sabah, 15 Temmuz, Sayfa 13.
• CEMAL, H. (1985), “Özal’ın Davos’ta Söyledikleri...”, Cumhuriyet, 4 Şubat, Sayfa 1 ve 8
• CEMAL, H. (1989), Özal Hikayesi, (Ankara: Bilgi Yayınevi)
• CUMHURİYET (1984), “Özal: Sosyalist Blokla İlişkileri Geliştirecek Yeni Formülümüz Var”, 3 Ekim, Sayfa 1 ve 7
• CUMHURİYET (1987), “Reagan’dan AET Desteği”, 6 Şubat, Sayfa 1 ve 10
• CUMHURİYET (1990), “Özal: Macera Yok”, 12 Ağustos, Sayfa 1 ve 9
• CUMHURİYET (1991), “Özal: ABD Tek Süper Güç Olacak”, 24 Şubat, Sayfa 14
• CUMHURİYET (1992), “Hedeflerimiz Gerçekleşti”, 5 Haziran, Sayfa 1 ve 18
• CUMHURİYET (1992a), “Kazakistan ile Hava Köprüsü”, 16 Mart, Sayfa 1 ve 17
• ÇAKMAK, Haydar (2013). Turgut Özal’ın Dış Politika Felsefesi ve Uygulamaları, Liderlerin Dış Politika Felsefesi ve Uygulamaları, (Hiperlink): 117-123.
• ÇALIŞ, Ş. H. (2017), Turkey’s Cold War: Foreign Policy and Western Alignment in the Modern Republic, (London: I.B. Tauris)
• ÇANDAR, C. (1993), “Dış Politikada Özal”, Nokta, Özel Ek: Turgut Özal 1927-1993, 17 Nisan ÇANDAR, C. (2013). Turgut Özal Twenty Years After: The Man and The Politician, Insight Turkey, 15 (2): 27-36.
• DABAN, C. (2017). Turgut Özal Dönemi Türkiye Dış Politikası, Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 17(33): 77-96.
• DOĞAN, Y. (1979), “Gölge Başbakan”, 11 Aralık, Sayfa 12.
• DÜNDAR, L. (2016). Özal Dönemi Türk Dış Politikasında Turgut Özal’ın Kişisel Özelliklerinin Rolü, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, (58): 1-20.
• GERAY, H. (1992), “Türk Zirvesinde Rus Gölgesi”, Cumhuriyet, 1 Kasım, Sayfa 17.
• GÖZEN, Ramazan (2000), Amerikan Kıskacında Dış Politika: Körfez Savaşı, Turgut Özal ve Sonrası, (Ankara: Liberte).
• GÜNER, S. (1985), “Batı Avrupa’sız Batı Politikamız Olamaz”, Cumhuriyet, 30 Ocak, Sayfa 2.
• GÜRBEY, G. (2003). Özal’ın Dış Politika Anlayışı, Kim Bu? Özal, Siyaset, İktisat, Zihniyet, 1. Baskı, (Boyut Yayınları): 285-306.
• GÜRBEY, G. (1996). Özal Dönemi Dış Politikası, Devlet ve Siyaset Adamı Turgut Özal, Edt: İhsan Sezal, (İstanbul: Çetin Ofset): 74-85.
• HALE, W. (2013). Turkish Foreign Policy Since 1774, 3. Baskı, (Londra ve New York: Routledge).
• HALEFOĞLU, V. (1986), Allies and Partner, NATO Review, 34(1): 1-6
• KOHEN, S. (1993), “Özal’ın ‘Türk Dünyası’ Çıkarması”, Milliyet, 4 Nisan, Sayfa 14
• KÖSEBALABAN, H. (2011), Turkish Foreign Policy Islam, Nationalism, and Globalization, (New York: Palgrave Macmillan)
• LAÇİNOK, N. (2007), Turgut Özal, Türk Dış Politikasında Liderler, Editor: Ali Faik Demir, (İstanbul: Bağlam Yayınları): 537-639
• LAKE, D A. (2009) Hierarchy in International Relations, (Ithaca: Cornell University Press).
• MADEN, T. E. (2011). Türkiye-Suriye İlişkilerinde Suyun Rolü, Middle Eastern Analysis/Ortadoğu Analiz, C.3, S. 35, ss. 33-40.
• MİLLİYET (1964), “Batı İttifakı Yıkılır”, 16 Nisan, Sayfa 1
• MİLLİYET (1980), “Yeni Hükümet Kurulana Kadar Bakanlıkları Müsteşarlar Yönetecek”, 14 Eylül, Sayfa 6.
• MİLLİYET (1980a), “Özal, Genelge Yayınladı”, 16 Eylül, Sayfa 1
• MİLLİYET (1985), “Ortadoğu’da İstikrarı Türkiye Sağlar”, 3 Şubat, Sayfa 7
• MİLLİYET (1986), “Özal, Le Figaro Gazetesine Demeç Verdi: Komünizm, ABD’den Gelse Daha Esnek Olurduk’”, 25 Nisan, Sayfa 9
• MİLLİYET (1987), “Füzeler Kalkar Önemimiz Artar”, 20 Mart, Sayfa 13
• MİLLİYET (1992), “ABD’den Türkiye’ye 2 Rol”, 22 Ocak, Sayfa 9
• MİLLİYET (1992a), “Türk Ortak Pazarı Erken”, 31 Ekim, Sayfa 15
• MİLLİYET (1992b), “Özal Skandalı”, 25 Haziran, Sayfa 1 ve 7
• MOR, H. (2001). Özal’s External Policy Concept of Associated Factors in Turkish Foreign Policy, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 9(1-2): 377-388.
• MUFTİ, M. (2009), Daring and Caution in Turkish Strategic Culture: Republic at Sea (New York: Palgrave Macmillan)
• OZAL, T. (1987). Turkey’s Path to Freedom and Prosperity, The Washington Quarterly, 10(4): 161-165.
• ÖNDER, N. (2016). The Economic Transformation of Turkey: Neoliberalism and State Intervention, (Londra ve New York: I. B: Tauris & Co. Ltd).
• ÖZAL, T. (1992), “Türkiye’nin Önünde Hacet Kapıları Açılmıştır”, Türkiye Günlüğü, Sayı (19): 5-23
• ÖZAL, T. (1993), “22 Mart Günü Antalya’daki Türk Dünyası Kurultayında Yaptığı Açış Konuşması”, Türkiye Günlüğü, Bahar, Sayı 22: 16-18
• ÖZAL, T. (1993a), “Cumhurbaşkanı Özal’ın KEİB Zirvesinden Yapamadığı Konuşma”, Türkiye Günlüğü, Güz, Sayı 24: 45-48
• ÖZDEMİR, H. (2014). Turgut Özal/Biyografi, 1. Baskı, Doğan Kitap
• ÖZER, M. H. (2014). Role of Turgut Özal in the Transformation of Economic Mindset After 1980 in Turkey, IIB International Refreed Academic Social Sciences Journal, 5(16): 60-78.
• SELLERS, H. G. (2004). Turkish-American Relations Since The Truman Doctrine, Turkish-American Relations: Past, Present and Future, Edt: Mustafa Aydın & Çağrı Erhan, (Londra ve New York: Routledge): 66-90.
• TAYYAR, Ş. (1992), “Özal’ın Neo-Osmanlı Planı”, Milliyet, 14 Aralık, Sayfa 1 ve 11.
• TBMM (1990), T.B.M.M. Tutanak Dergisi, Dönem: 18, Cilt: 46, 126ncı Birleşim, 12 Ağustos
• THE WASHİNGTON POST (1993), “Turks Rethinking International Role”, February 24.
• USLU, N. (2016), Çatlak İttifak: 1974’ten Günümüze Türk-Amerikan İlişkileri, (Ankara: Nobel Yayınları).
• YALÇIN, S. ve BİRAND M. A. (2009). The Özal Bir Davanın Öyküsü, 11. Baskı, Doğan Kitap.
• YAVUZALP, E.(1996), Liderlerimiz ve Dış Politika, (Ankara: Bilgi Yayınevi)
• YAYMAN, H. (2018), Türkiye’ye Yön Veren Konuşmalar: Turgut Özal’ın Mirası, (İstanbul: Doğan Kitap)
• YILMAZ, B. (2003). Özal’ın Dışa Açılma Politikaları ve Gerçek İhracata Yönelik Sanayileşme Stratejisi: Güney Kore Deneyimi, Kim Bu Özal? Siyaset, İktisat, Zihniyet, Edt: İhsan Sezal & İhsan Dağı, 2. Baskı, (İstanbul: Boyut Kitapları): 471-486.