TÜRKİYE’DE SİVİL ASKER İLİŞKİLERİNDE ÖZALLI YILLARA KURUMSALCI BİR YAKLAŞIM: 1983-1993

Yıl 2018, Cilt: 15 Sayı: 55, 141 - 156, 02.12.2018

Hüseyin Alptekin

Öz

Turgut Özal başbakanlık (1983-1989) ve cumhurbaşkanlığı (1989-1993) dönemlerinde askeri vesayet rejimiyle mücadele içerisine girmiştir. Bu vesayet rejimi özellikle dış politika ve anayasa değişiklikleri gibi alanlarda önemli siyasi kararların başlıca belirleyicisinin ordu olduğu bir rejim olmuştur. Özal’ın vesayet düzeni karşısındaki mücadelesinde sivil siyaset adına elde ettiği başarısının nedenlerini tarihsel kurumsalcı literatürün izlek bağımlılığı ve kritik kavşak kavramlarında bulmak mümkündür. 12 Eylül 1980 darbesi Türkiye’nin askeri vesayet düzeni şeklinde süregelen izlek bağımlılığını başta ordu lehine görünse bile sonrasında sivil siyasetin alan kazanmasını mümkün kılacak şekilde ortadan kaldırmıştır. Bu bakımdan 1980 darbesi Türkiye’yi belirsizliğe itecek bir kritik kavşak işlevi görmüştür. Darbe rejiminin ordunun siyasetteki konumunu tahkim etmek için yaptığı 1980 darbesi bu bakımdan darbecilerin niyetinin aksine bir sonuç doğurmuştur. 1980 darbesi sadece sivil kurumları tahrip etmemiş, Türkiye’nin o güne kadar getirdiği birçok kurumsallaşmış norm ve örgütlenme biçimini de ortadan kaldırmıştır. Bu denli yıkıcı bir darbe Türkiye siyaseti için ortada bir izlek bağımlılığı bırakmamış, bir kritik kavşak işlevi görerek Özal’ın sivil siyaset adına atacağı adımlara darbe planlayıcılarının hiç de tahmin edemediği bir imkân sunmuştur. İç siyasette mümkünün sınırlarının büyük oranda genişlediği bu bağlamda Özal 1987 yılına kadar ihtiyatlı ve itidalli, sonraki dönemdeyse oldukça net ve sert bir mücadele içine girmiş ve bu ikinci döneminde Türk demokrasi tarihinde askeri vesayete rağmen muktedir olabilmiş ilk siyasetçi olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Turgut Özal, Askeri Vesayet, Tarihsel Kurumsalcılık, İzlek Bağımlılığı, Kritik Kavşak

Kaynakça

• ALPTEKİN, H. (2012). Ethnic Incorporation Policies and Peripheral Reactions: How Turkey’s Kurds are Treated by the State and How They Perceive Their Treatment. Afro Eurasian Studies, 1(2), 97-119.
• ARAL, B. (2001). “Özal Döneminde İç ve Dış Siyaset: Süreklilik ya da Kopuş,” Kim Bu Özal: Siyaset, İktisat, Zihniyet, (der.) İ. Sezal ve İ. Dağı, İstanbul: Boyut Kitapları, ss. 219-245.
• BARLAS, M. (1994). Turgut Özal’ın Anıları. İstanbul: Birey Yayıncılık.
• BULUT, S. (2009). 27 Mayıs 1960’tan Günümüze Paylaşılamayan Demokrat Parti Mirası. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19, 73-90.
• COOK, S. A. (2007). Ruling but not Governing: The Military and Political Development in Egypt, Algeria, and Turkey. JHU Press.
• ÇAVUŞOĞLU, H. (2010). Anavatan Partisi ile Doğru Yol Partisi’nin Karşılaştırmalı Analizi. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(1), 19-33.
• ÇAVUŞOĞLU, H. (2009). Türk Siyasi Hayatında Merkez Sağ Çizginin Tarihi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi , 265-278.
• ÇAVUŞOĞLU, H. (2009). Merkez Sağda 27 Mayıs ve 12 Eylül Sonrasi Partileşme. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 12, Sayı 22, Aralık 2009, 165-178.
• DABAN, C. (2017). Turgut Özal Dönemi Türkiye Dış Politikası. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 17(33), 77-96.
• DAHL, R. (1961). Who Governs: Democracy and Power in an American City. New Haven: Yale University Press.
• DWORKIN, R. (1978). “Liberalism.” Public and Private Morality. Stuart Hampshire (der.). Cambridge: Cambridge University Press, ss. 113-43.
• HEPER, M. (2006). Türkiye’de devlet geleneği. Doğu Batı Yayınları.
• KARABELIAS, G. (1999). The Evolution of Civil-Military Relations in Post-war Turkey, 1980-95. Middle Eastern Studies, 35(4), 130-151.
• KARPAT, K. (1988). Military Interventions: Army-Civilian Relations in Turkey Before and After 1980. In M. Heper, & A. Evin, State, Democracy and the Military Turkey in the 1980s (pp. 137-158). Walter de Gruyter.
• KÖSEBALABAN, H. (2009). Globalization and the Crisis of Authoritarian Modernization in Turkey. Insight Turkey, 11(4), 77-97.
• KURT, V. (2016). The Role of the Military in Syrian Politics and the 2011 Uprising. Insight Turkey, 18(2), 109-128.
• MAHONEY, J. (2000). Path Dependence in Historical Sociology. Theory and Society 29(4): 507- 548.
• MARDİN, Ş. (1973). Center-periphery relations: A key to Turkish politics? Daedalus, 169-190.
• ÖCAL, B. (2009). 12 Eylül’den 28 Şubat’a Darbe Söylemlerindeki Değişimin Analizi. ETHOS: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar, 1(4), 1-62.
• ÖNİŞ, Z. (2010). Crises and Transformations in Turkish Political Economy. Turkish Policy Quarterly 9(3): 45-61.
• POULANTZAS, N. (1976). The Capitalist State: A Reply to Miliband and Laclau. New Left Review 95(1): 63-83.
• PIERSON, P. (2000). Increasing Returns, Path Dependence, and the Study of Politics. American Political Science Review 94(2): 251-267.
• RAWLS, J.. (1971). A Theory of Justice. Cambridge, Mass.: Harvard University Press.
• SAKALLIOĞLU, Ü. C. (1997). The anatomy of the Turkish military’s political autonomy. Comparative Politics, 29(2), 151-166.
• TILLY, C. (1992). Coercion, capital, and European states, AD 990-1992. Blackwell.
• TOPRAK, B. (1988). The State, Politics and Religion in Turkey. In M. Heper, & A. Evin, State, Democracy and the Military Turkey in the 1980s (pp. 119-136). Walter de Gruyter.
• TRIMBERGER, E. K. (1978). Revolution from above: Military bureaucrats and development in Japan, Turkey, Egypt, and Peru. Transaction Publishers.
• UÇAR, F., & Akandere, O. (2017). Turgut Özal’ın Türk Sorununa Yaklaşımı. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 61, 365-392.
• USTA, M. (2014). Plutarco Elías Calles Ve Mustafa Kemal Atatürk’ün Reform Çalişmalari Arasindaki Koşutluklar. Litera, 26(1), 95-105.
• YAŞAR, M. (1990). Paşalar Politikası. İstanbul: Tekin Yayınevi.