FIKIH OLARAK TÜRK DÜŞÜNCESİ -İslâm-Türk Düşüncesinin Doğası Üzerine-

Yıl 2018, Cilt: 15 Sayı: 54, 13 - 71, 01.09.2018

Bedri Gencer

Öz

Modern çağda İslâm düşüncesi ile birtakım
ontolojik küllî kaziyelere ulaşmayı gaye edinen hikmet-i nazariye kasd edilir. Hâlbuki ilim/
zan (episteme/doxa) ayırımına göre lafzen
düşünce, hikmet-i nazariye (ilim) değil, özelde
fıkıh=phronesis denen hikmet-i ameliye (zan)
alanına girer. Fıkıh, beşerî dünyayı düzenleyecek hükümler koymak üzere küllîden hareketle cüz’î problemlere çözümler üretmek,
böylece ilâhî/tabiî hukuk olarak hikmet-i nazariyeyi beşerî dünyaya tercüme etmektir. “İlk
fıkıh” olarak usûl-i fıkıh, düşüncenin dayanacağı aslı, hareket edeceği merkezi, “son fıkıh”
olarak fürû-‘ı fıkıh, açılacağı daireyi gösterir.
Dolayısıyla fıkıhta düşünce/sosyoloji, teoloji/
sosyoloji ayırımları ortadan kalkar, son Osmanlı devrinde Hamdi Yazır, Abdülhakim Arvasî, Ziya Gökalp misallerinde görüldüğü gibi,
fıkhın üç boyutunu (zâhir-bâtın-içtimaî) konu
alan üç kültür (medrese-tekke-mektep), ortak
bir fıkıh dilinde buluşur. Türk sosyolojisinin
öncüsü Ziya Gökalp, usûl-i fıkha içtimaî-tarihî
boyut katarak ulusu kuracak filoloji ile devleti
kuracak sosyolojiyi fıkıh geleneğinde temellendirmeye yöneldi. Ancak Cumhuriyet devri
Türk düşüncesi, fıkıh geleneğinden kopmakla
düşüncenin hareket edeceği merkezi ve açılacağı daireyi, dolayısıyla yerelden evrensele
uzanan köklü ve küllî düşünce üretme imkânını kayb etmiş, Nurettin Topçu misalinde
görüldüğü gibi, entelektüel teşevvüş kaderi
olmuştur. Batı’nın son büyük filozofu sayılan
Martin Heidegger, Batı düşüncesinin yaşadığı
krizin çözümünü fıkıh=phronesis’e dönmekte
bulduğu gibi, Türk düşüncesi de ancak fıkıh
paradigmasına dönmekle yaşadığı çıkmazdan
kurtulabilir

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Düşünce, Fıkıh, Epistemoloji, Sosyoloji

Kaynakça

• ABDÜLKADİROĞLU, N. (1985). “Ziya Gökalp’de İslâmiyet Telâkkisi,” Türk Kültürü Araştırmaları XXIII/1-2: 93-126.
• Ahmed Cevdet Paşa (1986). Tezâkir, I–IV. Cavid Baysun (yay.), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• ÂKİFZÂDE, A. A. (1768-1815) (1998). Kitâbü’l-Mecmû’ fi’l-Meşhûdi ve’l-Mesmû’, Hikmet Özdemir (trc.). İstanbul: Türkiye İlmî İçtimaî Hizmetler Vakfı.
• ALAN, S. (2016). “Türk Sosyoloji Tarihinde İlk Fetret Devri (1924-1933 Yılları Arası),” V. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı 1, 147-163, İstanbul İLEM.
• Ali İbni Meymûn el-İdrisî, el-Ğumârî (2002). Risâletü’l-İhvân min Ehli’l-Fıkhı ve Hameleti’l-Kur’ân ve Risâletü’l-İhvân ilâ Sâiri’l-Büldân. Hâlid Zehrî (yay.) Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘Ilmiyye.
• ALPARSLAN, A. (1991). “Ziya Gökalp ve Tasavvuf,” Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi II/480 (Aralık): 521-529.
• AMSLER, M. (1989). Etymology and Grammatical Discourse in Late Antiquity and the Early Middle Ages. Philadelphia: John Benjamins.
• ATAY, F. R. (1966). Pazar Konuşmaları 1941-1950. İstanbul: Dünya Matbaası.
• AYHAN, H. (1999). Türkiye’de Din Eğitimi, 1920-1998. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı.
• BAKIRCI, M. (2004). “II. Meşrutiyet Dönemi Din Sosyolojisinin Önemli Bir Kaynağı: İslâm Mecmuası (1914-1918)” Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17 (Bahar): 177-210.
• BAŞ, E. (2006). Osmanlı Tarih Yazarlarında Toplumsal Sorumluluk Bilinci. Ankara: İlâhiyât.
• BERMAN D. (2013). A History of Atheism in Britain: From Hobbes to Russell. London: Routledge
• BİLMEN, Ö. N. (1967). Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhıyye Kamusu, I–VIII. İstanbul: Bilmen.
• BOYNUKALIN, M. (1999). Fıkıh Usûlünde Yenilenme İhtiyacı ve Ortaya Çıkardığı Tartışmalar, Marmara Üniversitesi, Doktora Tezi.
• BROGAN, W. A. (2006). Heidegger and Aristotle: The Twofoldness of Being. Albany: State University of New York Press.
• BROWN, Robert (1986). The Nature of Social Laws: Machiavelli to Mill. Cambridge: Cambridge UP.
• el-BUHÂRÎ, A. (1991). Keşfü’l-Esrâr ‘an Usûli’l-Pezdevî, I-IV. Muhammed el-Mu‘tasım billâh elBağdâdî (yay.), Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî.
• NÛRÎ, C. (1332). Hâtemü’l-Enbiyâ. İstanbul: Yeni Osmanlı Matbaası.
• CİCİ, R. (1994). “İslâm Hukuk Tarihi Açısından İlk Dönem Osmanlı Hukuk Çalışmalarına Bir Bakış (1299-1500)”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/6: 241-59.
• CİCİ, R. (2001) Osmanlı Dönemi İslâm Hukuku Çalışmaları: Kuruluştan Fatih Devri Sonuna Kadar. Bursa: Arasta. Cici, Recep (1999) “Osmanlı Hukuk Düşüncesini Etkileyen Başlıca Kaynaklar,” Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi VIII/8: 215-246.
• COŞAN, M. E. (2013). Hacı Bektâş-ı Veli ve Bektâşîlîk. İstanbul: Server.
• COTTERRELL, R. (2010). Émile Durkheim: Justice, Morality and Politics. New York: Routledge.
• COTTERRELL, R. (2017). Sociological Jurisprudence: Juristic Thought and Social Inquiry. New York: Routledge.
• el-CÜRCÂNÎ, S. Ş. (2003). Kitâbü’t-Ta‘rîfât. M. Abdurrahman el-Mar‘aşlı (yay.), Beyrût: Dâru’nNefâis.
• ÇALKAN, M. (2013). Halim Sabit Şibay’ın İslâm Hukuku ile İlgili Görüşleri, Hitit Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi.
• ÇELİK, H. (1994). Ali Suavî ve Dönemi. İstanbul: İletişim.
• ÇETİN, R. (2013a). “Tanzimat’tan Günümüze Kelâm’ı Yenileme Çalışmaları,” Dinî Araştırmalar 16/42 (Ocak-Haziran): 9-38.
• ÇETİN, R. (2013b). “Tanzimat’tan Günümüze Kelâm’ı Yenileme Çalışmaları,” Dinî Araştırmalar 16/43 (Temmuz-Aralık): 87-104.
• DALLERY, A. B.-SCOTT, C. E.-ROBERTS, P. H. (eds.) (1990). Crises in Continental Philosophy. Albany: State University of New York Press.
• DAVİDS, A.-L. (1832). A Grammar of the Turkish Language with a Preliminary Discourse on the Language and Literature of the Turkish Nations (etc.). London: Parbury & Allen.
• DEVRİM, H. (1990). Meydan Larousse Büyük Lûgat ve Ansiklopedi, I-XIV. İstanbul: Meydan.
• DİLLON, J. M. (1996). The Middle Platonists: 80 B.C. to A.D. 220. Ithaca: Cornell UP.
• Ebu’s-SU‘ÛD, Muhammed b. Muhammed el-‘Imâdî (2011). İrşâdü›l-‘Akli›s-Selîm ilâ Mezâye’lKitâbi›l-Kerîm, I-VII. Muhammed Subhî Hasan Hallâq (yay.) Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• ELMALILI, K. H. (1324). “Ulûm-ı İslâmiyye,” Beyânü’l-Hak İstanbul: Cem‘iyet-i İlmiye-i İslâmiye I/9 (17 Teşrin-i Sânî): 178-182.
• ERDEM, S. (1997). “Yeni Usûl-i Fıkıh Arayışları Çerçevesinde Bir Metin: Hüseyin Naci ve Lâik Usûl-i Fıkıh,” Dîvân İlmî Araştırmalar 3 (1): 213-223.
• ERDEM, S. (1998). “Ali Suavî’nin Usûl-i Fıkha Dair Bir Risalesi: “Arabî İbâre Usûlü’l-Fıkh Nâm Risâlenin Tercümesi” Dîvân İlmî Araştırmalar 5/2: 283-296.
• ERDEM, S. (2003). Tanzimat Sonrası Osmanlı Hukuk Düşüncesinde Fıkıh Usûlü Kavramları ve Modern Yaklaşımlar, Marmara Üniversitesi, Doktora Tezi.
• ERDEM, S. (2005). “Fıkıh Tarihi: Osmanlı Hukuk Düşüncesinde Modern Yorumlar İçin Yeni Bir Referans Çerçevesi,” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi III/5: 85-105.
• ERGÜL, B. (2006). Seyyid Bey ve Usûl-i Fıkha Bakışı (Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi).
• ERVERDİ, E. (1992). Nurettin Topçu’ya Armağan. İstanbul: Dergâh.
• ERZURÛMÎ, O. B. (2006). Gülzâr-ı Sâminî Mektûbat, I-II. İstanbul: Marifet.
• FREEDEN, M.-STEİNMETZ, W.-SEBASTİÁN, J. F. (eds.) (2017). Conceptual History in the European Space. New York: Berghahn.
• FUZÛLÎ, M. b. S. (2014). Matla‘u’l-İ‘tikâd fî Ma‘rifeti’l-Mebdei ve’l-Me‘âd. Muhammed b. Tâvîd etTancî (yay.)-M. Es’ad Coşan-Kemal Işık (trc.), İstanbul: Server.
• GALSTON, M. S. (1973). Opinion and Knowledge in Farabi’s Understanding of Aristotle’s Philosophy (Doctoral Dissertation, The University of Chicago).
• el-GAZÂLÎ, Ebû H. M. b. M. (2006). İhyâu ‘Ulûmi’d-Dîn, I-V. M. Vehbi Süleyman-Üsâme Amûra (yay.). Dımaşk: Dâru’l-Fikr.
• GENCER, B. (2010). “Osmanlı İslâm Yorumu,”DoğuBatı 13/54: 61–95.
• GENCER, B. (2012). “Bizzat İslâm Düşüncesi Olarak Fıkıh,” Mostar 84 (Şubat): 34–39.
• GENCER, B. (2017). İslâm’da Modernleşme, 1839-1939. Ankara: Doğu Batı
• GÖKALP, Z. (1973). Terbiyenin Sosyal ve Kültürel Temelleri. İstanbul: MEB.
• GÖKALP, Z. (1976). Türkleşmek, İslâmlaşmak, Muasırlaşmak. İbrahim Kutluk (yay.), Ankara: Kültür Bakanlığı.
• GÖKALP, Z. (1981). Makaleler VIII. Ferit Ragıp Tuncor (yay.), Ankara: Kültür Bakanlığı.
• GRABOWSKİ, F. A. (2008). Plato, Metaphysics and the Forms. New York: Continuum.
• GRONDIN, J.-SODERSTROM, L. (2012). Introduction to Metaphysics: From Parmenides to Levinas. Columbia UP.
• GÛRÂNÎ, A. Ş. M. (2007). ed-Dürerü’l-Levâmi‘ fî Şerhi Cem‘i’l-Cevâmi‘.Beyrût: Dâru Sâdır.
• GÜNALTAY, M. Ş. (1932). “İslâm Medeniyetinde Türklerin Mevkii,” Birinci Türk Tarih Kongresi, 289- 306, Ankara: Maarif Vekâleti.
• GÜNGÖR, E. (1986). Türk Kültürü ve Milliyetçilik. İstanbul: Ötüken.
• GÜRLER, K. (2010). Türk Modernleşmesi Sürecinde İktidar ve Din: Hadisin Sosyopolitik Bağlamı ve Meşrûlaştırma. Ankara: Sarkaç.
• HART, W. D. (2000). Edward Said and the Religious Effects of Culture. Cambridge: Cambridge UP.
• HARVEY, S. (ed.) (2000). The Medieval Hebrew Encyclopedias of Science and Philosophy: Proceedings of the Bar-Ilan University Conference. Dordrecht: Kluwer.
• HAWTHORN, G. (1994). Enlightenment and Despair: A History of Social Theory. Cambridge: Cambridge UP.
• İbn HALDÛN (2015). Tercüme-i Mukaddime-i İbn Haldûn, I-III. I-II Pîrîzâde Mehmet Sâhib (trc.), III: Ahmed Cevdet (trc.), İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu.
• İbni ABDİLBERR, Ebû Ö. Y. b. A. b. M. (2016). Câmi‘u Beyâni’l-‘Ilmi ve Fadlihî. Muhammed b. Abdirrahmân es-Sâlih (yay.), Kahire: Mektebetü ‘Ibâdi’r-Rahmân.
• el-İSFAHÂNÎ, R. (1997). el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân. Safvan Adnan Dâvûdî (yay.), Dimeşk: Dâru’lKalem.
• İZMİRLİ, İ. H. (1932). “İslâm Medeniyetinde Türkler’in Mevkii Hakkında Mütalaa” Birinci Türk Tarih Kongresi, 321-7, Ankara: T.C. Maarif Vekâleti.
• KAÇMAZOĞLU, H. B. (2010). Türk Sosyoloji Tarihi Üzerine Araştırmalar. İstanbul: Kitabevi.
• KAÇMAZOĞLU, H. B. (2011). Türk Sosyoloji Tarihi III: Yeni Türkiye’de Sosyolojinin Düşünsel Ve Kurumsal Temelleri. İstanbul: Kitabevi.
• KAHN, V. (2014). The Future of Illusion: Political Theology and Early Modern Texts. Chicago: University of Chicago Press.
• KARA, İ. (1994). İslâmcıların Siyasi Görüşleri. İstanbul: İz.
• KARA, İ. (2001). Bir Felsefe Dili Kurmak Modern Felsefe ve Bilim Terimlerinin Türkiye’ye Girişi. İstanbul: Dergâh.
• KASTAMONULU, S. H. A. M. (2010). Hikem-i Atâiyye Şerhi. Tahir Galip Seratlı (yay.), İstanbul: Sûfî Kitap.
• KAVAK, Ö. (2009a). Reşid Rıza’nın Fıkıh Düşüncesi Çerçevesindeki Görüşleri (Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi).
• KAVAK, Ö. (2009b). “Dünyevî Bir “Fıkıh” İnşâsına Doğru: Reşid Rıza’nın Fıkıh Usûlü Eleştirisi ve Modern Fıkıh Düşüncesi,” Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 37/2: 35-72.
• KAVAKÇI, Y. Z. (1976). XI. ve XII. Asırlarda Karahanlılar Devrinde Mâverâ’un-Nehr İslâm Hukukçuları. Ankara: Atatürk Üniversitesi.
• KELLEY, D. R. (1990). The Human Measure: Social Thought in the Western Legal Tradition. Cambridge, MA: Harvard UP.
• el-KEVSERÎ, M. Z. (2008). Makâlâtü’l-Kevserî. Kâhire: Dâru’s-Selâm.
• KILIÇ, F. (2008). Abdunnafi İffet Efendi’nin Mizani Şerh-i Mütercimi Burhan adlı eserinin tahlil ve Değerlendirilmesi (Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi).
• KINALIZÂDE, A. Ç. (2014). Ahlâk-ı ‘Alâî. Mustafa Koç (yay.). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu.
• KİREMİTÇİ, F. (2013). “19. Yüzyıl Klasik Şairlerimizden Muhammed Şerîfî’nin Dürr-i Manzûm Adlı Menakıpnamesi,” Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 8/4 (Spring): 969-1032.
• KURUCU, A. U. (2009). Hatıralar, I-II. M. Ertuğrul Düzdağ (yay.), İstanbul: Kaynak.
• LANDAU-TASSERON, E. (1989). “The “Cyclical Reform”: A Study of the Mujaddid Tradition,” Studia Islamica 70: 79–117.
• LEPENIES, W. (2006). The Seduction of Culture in German History. Princeton: Princeton UP.
• MACIVER, R. M. (1911). “Society and State,” The Philosophical Review 20/1 (January): 30-45.
• MARDİN, Ebul’ula (1945). Medeni Hukuk Cephesinden Ahmet Cevdet Paşa. İstanbul: İÜ Hukuk Fakültesi.
• MARDİN, Ş. (1996). Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu. İstanbul: İletişim.
• MARDİN, Ş. (2008). Jön Türklerin Siyasî Fikirleri. İstanbul: İletişim.
• MASSÉ, H. (1938). Islam. Translated from the French by Halide Edib, New York: G. P. Putnam’s Sons.
• McMANUS, D. (ed.) (2015). Heidegger, Authenticity and the Self: Themes From Division Two of Being and Time. London: Routledge.
• MEHMED, F. (1329). [1911] Hikmet-i Hukûk-i İslâmiyye. İstanbul: Matbaa-yı Kütüphane-yi Cihân.
• MEHMED, S. (1328). Usûl-i Fıkıh Dersleri I. İstanbul: Matbaa-i Hukûkiyye.
• MEHMED, S. (1330). Usûl-i Fıkıh Dersleri II. İstanbul: Matbaa-i Hukûkiyye.
• MEHMED, S. (1333). Usûl-i Fıkıh Cüz-i Evvel: Medhal. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• MEHMED, S. (1338). Usûl-i Fıkıh Dersleri Mebâhisinden İrâde, Kazâ ve Kader. Dersaâdet: Kader Matbaası.
• MERİÇ, C. (1986). Kültürden İrfana. İstanbul: İnsan.
• MERMUTLU, B. (2003). Sosyal Düşünce Tarihimizde Şinasi. İstanbul: Kaknüs.
• MERTOĞLU, M. S. (2013). “Kur’an’ın Güncel Olaylarla İlişkilendirilmesi Sırat-ı Müstakim/ Sebilürreşad Mecmuası Çerçevesinde Osmanlı Son Döneminde Sosyo-Politik Tefsir Yaklaşımı,” Osmanlı Toplumunda Kur’an Kültürü ve Tefsir Çalışmaları -II-, Bilal Gökkır (yay.), 399-428, İstanbul: İlim Yayma Vakfı.
• MURPHY, T. (1997). The Oldest Social Science? Configurations of Law and Modernity. New York: Oxford UP.
• el-MÜTTAKÎ, A. A. (2004). Kenzü’l-‘Ummâl fî Süneni’l-Akvâli ve’l-Ahvâl, I-XVIII. Beyrût: Dâru’lKütübi’l-‘Ilmiyyye.
• KEMAL, N. (2005). Osmanlı Modernleşmesinin Meseleleri. Bütün Makaleleri 1. Nergiz Yılmaz Aydoğdu-İsmail Kara (yay.), İstanbul: Dergâh.
• OKUR, K. H. (1999). “II. Meşrutiyet Dönemi İslâm Hukuku Tartışmalarından Bir Kesit (Mansurizade Said ve Seyyid Bey Örneği),” Dinî Araştırmalar II/5: 255-284.
• OKUR, K. H. (2004). “İslâm Hukuku Alanında Yenileşme Manifestolarından Bir Kesit: Hakikat-ı İslâm ve Usûl-i İctihad,” İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 3: 35-54.
• OKUR, K. H. (2007). “İslâm Hukukunda Çağdaşlaşma Arayışlarının Arka Planı: Son Dönem Osmanlı Düşüncesindeki Arayışlar,” Din Kültür ve Çağdaşlık Kutlu Doğum Sempozyumu (1-3 Mayıs 2004-İzmir), 119-129, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• OKUR, K. H. (2008). “İslâm Hukukunda Çağdaşlaşma Arayışlarının Arka Planı: Son Dönem Osmanlı Düşüncesinden Günümüze Uzanan Süreç,” İslâmî İlimler Dergisi III/1: 155-174.
• ÖZCAN, H. (1987). “Mâtürîdî’nin Bilgi Teorisinde ‘Fıkh’ Terimi,” Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4: 143-150.
• ÖZER, A. (2006). Din Eğitimi Açısından Nurettin Topçu’nun Eserlerinde Dindar Tipler, Selçuk Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi.
• ÖZERVARLI, M. S. (1998). Kelâmda Yenilik Arayışları: XIX. Yüzyıl Sonu-XX. Yüzyıl Başı. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İSAM.
• POUND, R. (1912). “Theories of Law,”The Yale Law Journal 22/2 (December): 114-150.
• RAFFOUL, F.-PETTIGREW, D. (eds.) (2002). Heidegger and Practical Philosophy. Albany: State University of New York Press.
• Re MANNING, R. (2005.) Theology at the End of Culture: Paul Tillich’s Theology of Culture and Art. Leuven: Peeters.
• Re MANNİNG, R. (ed.) (2009). The Cambridge Companion to Paul Tillich. Cambridge: Cambridge UP.
• RICHTER, M. (1995). The History of Political and Social Concepts: A Critical Introduction. New York: Oxford UP.
• RİCKEY, C. (2002). Revolutionary Saints: Heidegger, National Socialism, and. Antinomian Politics. University Park: The Pennsylvania State UP.
• ROBİNSON, D. (2016). The Deep Ecology of Rhetoric in Mencius and Aristotle: A Somatic Guide. Albany: State University of New York Press.
• ROSSİDES, D. W. (1998). Social Theory: Its Origins, History, and Contemporary Relevance. Lanham: Rowman & Littlefield.
• SAFA, P. (1988). Türk İnkılâbına Bakışlar. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• SALLÂBÎ, A. M. (2007). Devletü’s-Selâcika ve Bürûzü Meşrû’in İslâmî li-Mukavemeti’t-Tegalguli’lBâtınî ve’l-Gazvi’s-Salîbî. Beyrût: Dâru İbni Kesîr.
• SALVATORE, A. (2016). The Sociology of Islam: Knowledge, Power and Civility. Chichester: Wiley Blackwell.
• SAVA, P. (1955–1956). İslâm Hukuku Nazariyatı Hakkında Bir Etüd, I–II. Baha Arıkan (trc.), Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
• SCHMID, H. B.-THONHAUSER, G. (eds.) (2017). From Conventionalism to Social Authenticity: Heidegger’s Anyone and Contemporary Social Theory. Cham, Switzerland: Springer.
• es-SERAHSÎ, Ebû Bekr M. b. A. (2005). Usûlü’s-Serahsî. Beyrût: Dâru’l-Fikr.
• SONGUR, H. (2013). “Fıkıh Usulü Dersinin Kaldırılması Bağlamında Darülfünundan Cumhuriyete Hukuk Eğitim Müfredatı Üzerine,” Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi III/1: 1-28.
• eş-ŞÂTIBÎ, Ebû İ. İ. (2014). el-Muvâfakât fî Usûli’ş-Şerî‘a. Beyrût: Dâru İbni Hazm.
• eş-ŞEHREZÛRÎ, Ş. M. b. M. (2004). Resâilü’ş-Şeceretü’l-İlâhiyye fî ‘Ulûmi’l-Hakâiki’r-Rabbâniyye, I-III. M. Necip Görgün (yay.), İstanbul: Elif.
• ŞENER, A. (1982). “İçtimâî Usûl-i Fıkıh Tartışmaları,” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi V: 231-247.
• ŞİRVÂNÎ, A. H. (1302/1885). Türkçe Muhtasar Usûl-i Fıkıh. İstanbul: Mihran Matbaası.
• ŞULUL, K. (2008). İslâm Düşüncesinde Tarih Tasavvuru ve Usûlü. İstanbul: İnsan.
• TARRANT, H.-RENAUD, ‎ F.-BALTZLY, D. (2017). ‎ Brill’s Companion to the Reception of Plato in Antiquity. Leiden: Brill.
• TAŞKÖPRÎZÂDE, A. İbni M. (1985). Miftâhu’s-Se‘âde ve Misbâhu’s-Siyâde fî Mevzû’âti’l-‘Ulûm, I–III. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘Ilmiyye.
• TDVİA (1988-2013). Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, I-XLIV, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• et-TEHÂNEVÎ, M. A. (1998). Keşşâfu Istılâhâti’l-Fünûn, I-IV. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘Ilmiyye.
• TOGAN, A. Z. V. (1330). [1914] “İbn Haldun Nazarında İslâm Hükümlerinin İstikbâli,” Bilgi Mecmuası II/7: 733-743.
• TOGAN, A. Z. V. (1969). Tarihte Usûl. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• TOPÇU, N. (1961). Yarınki Türkiye. İstanbul: Yağmur.
• TOPÇU, N. (1970). Kültür ve Medeniyet. İstanbul: Hareket.
• TOPÇU, N. (1974). İslâm ve İnsan. İstanbul: Hareket.
• TOPÇU, N. (2002). Bergson. İstanbul: Dergâh.
• TOPÇU, N. (2008). Ahlâk Nizamı. İstanbul: Dergâh.
• TOYRÂNÎ, H. H. 1304 (1887). Hulâsa-i Medeniyyet-i İslâmiyye. İstanbul: Matbaa-i Nişan Berberyan.
• TUORİ, K. (2016). The Emperor of Law: The Emergence of Roman Imperial Adjudication. Oxford: Oxford UP.
• ULU, A. (2006). “Cerh ve Ta’dil Kriteri Olarak Ehl-i Sünnet ve Ehl-i Bidat,” Dinî Araştırmalar 8/24: 133-142.
• ÜNAYDIN, R. E. (2002). Bütün Eserleri, I-XIV. Necat Birinci-Nuri Sağlam (yay.), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• WEIDENFELD, M. C. (2011). “Heidegger’s Appropriation of Aristotle: Phronesis, Conscience, and Seeing Through the One,” European Journal of Political Theory 10/2 (April): 254-276.