İNSAN-EVREN DİYALEKTİĞİ ÜZERİNE: İSLAMI PERSPEKTİFTEN BİR ANALİZ

Yıl 2017, Cilt: 13 Sayı: 50, 53 - 70, 15.04.2017

Cemile Zehra Köroğlu

Öz

Yüzyılımız doğal felaketlere sahne olmaktadır. Hava, su, toprağın kirlenmesi, ozon tabakasının sera gazları nedeniyle delinmesi, yaşanan nükleer felaketler, küresel ısınma gibi felaketler insan-doğa ilişkisinin yeniden sorgulanmasını gerektirmektedir. İnsanın doğaya bağımlılığıyla başlayan insan doğa ilişkisinin serüveni, 17. yüzyılda Aydınlanma dönemi ile birlikte kökten değişmiştir. Rasyonalitenin mutlak hâkimiyeti, Newtonyen fizik ve mekanik evren anlayışı ile birlikte insan, evrenin merkezinde konumlanmıştır. 18. yüzyılda meydana gelen Endüstri devrimi ile de doğa, daha fazla üretim için kaynaklarının sınırsız ve sorumsuzca kullanıldığı, endüstriyel atıkların da kendisine bırakıldığı bir yer haline gelmiştir. Yaşanan bu süreç sonucunda doğa tahrip olmuş, ekolojik denge bozulmuş ve telafisi mümkün olmayan doğal felaketler yaşanır hale gelmiştir. Bu bağlamda, doğayı kendi arzuları çerçevesinde, kendi eliyle tahrip eden insan, çözüm arayışlarına girmiştir. Sürdürülebilir bir tüketim anlayışı geliştirilmeye çalışılarak, ekolojik bir bakış açısı ortaya konulmaya çalışılmaktadır. Ancak geliştirilen öneriler lokal kalmakta, dünyanın tamamını kapsamamaktadır. Bu kapsamda İslam’ın sahip olduğu bütüncül, ekolojik dengeyi temel alan bakış açısı çerçevesinde geliştirilecek olan yeni paradigmalara ve çözüm yollarına ihtiyaç duyulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ekoloji, insan-doğa ilişkisi, tüketim kültürü, tüketim toplumu, İslam

Kaynakça

• ARDOĞAN, R. (2012). Tüketim, Nüfus ve Çevre Sorunları: Orantısız Denklem, 4, 81-106.
• BECK, U. (2011).Risk Toplumu Başka Bir Modernliğe Doğru,(Çev. Kâzım Özdoğan, Bülent Doğan), İstanbul: İthaki Yayınları.
• CAPRA, F. (2014). Batı Düşüncesinde Dönüm Noktası, (Çev. Mustafa Armağan), İstanbul: İnsan Yayınları.
• CEVİZCİ, A. (2001). On Yedinci Yüzyıl Felsefe Tarihi, Bursa: Asa Yayınları.
• ÇOBAN, A. (2012). Ekolojik Tartışmalar Bakımından Marx’ın Düşüncesinin Değeri, Kurtuluş, 2, 93-104.
• EBU DAVUD, Sünen-i Ebu Davud, (Çev: Hüseyin Kayapınar. Necati Yeniel), İstanbul: Şamil Yayınları.
• El MÜSLİM (1978).Sahih-i Müslim Tercemesi ve Şerhi, (Çev.Ahmed Davudoğlu), İstanbul.
• ET TİRMİZİ(1981).Sünenü’t Tirmizi, (Çev: Osman Zeki Mollamehmetoğlu), İstanbul.
• ERTÜRK, H. (2011). “İnsan Hakkı Olarak Çevre Hakkı’nın Kullanımı Bağlamında Çevre Etiğinin Önemi”, İnsan Hakları (içinde) A. Kadir ÇÜÇEN, Bursa: MKM Yayıncılık.
• FOSTER, J. B. (2002). Savunmasız Gezegen Çevrenin Kısa Ekonomik Tarihi, Ankara: Epos Yayınları.
• GOUVERNEUR, J.(1997). Kapitalist Ekonominin Temelleri-Çağdaş Kapitalizmin Marksist Ekonomik Tahliline Giriş, Ankara: İmge Yayınları.
• GÖRMEZ, K.(1997). Çevre Sorunları ve Türkiye, Ankara.
• GÜL, F.(2013). “ İnsan-Doğa İlişkisi Bağlamında Çevre Sorunları ve Felsefe”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14, 17-21.
• GÜMÜŞÇÜ, O. (2006). Tarihi Coğrafya, İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• HARVEY, D. (1999). Postmodernliğin Durumu, (Çeviren: Sungur Savran ), İstanbul: Metis Yayınları.
• İBN HANBEL (1978). Müsned-i Ahmed İbn Hanbel, Beyrut.
• İPEK, M. (2014). “İslam Kültürü Açısından Çevre-İnsan İlişkisi Üzerine”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi,14(3),227-240.
• KARAKEHYA, N. (2013). Tüketim Toplumunun Çevresel Etkileri, International Conference on Eurasian Economies, 778-782.
• KARALAR, R., KİRACI, H. (2011). “Çevresel Sorunlara Karşı Bir Çözüm Önerisi Olarak Sürdürülebilir Tüketim Düşüncesi”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 63-76.
• KASAPOĞLU, M. A. (1997). “Çevresel Davranış Modeli”, Amme İdaresi Dergisi, 30(2), 19-29.
• KÖROĞLU, C. Z. (2012). Tüketim Kültürü ve Din, G.Ü Yayınları.
• KÖROĞLU, C. Z. (2013). “Tüketim Kültürü ve Çevre: İslâm Perspektifinden Bir Değerlendirme”, Toplum Bilimleri Dergisi, 7(14), 217-232.
• MALTAŞ, A. (2015). “Ekoloji Ekseninde İnsan-Doğa İlişkisi ve Özne Sorunu”, KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi,17(29):1-8.
• MARX, K. (1993). 1844 El Yazmaları, Çev. K. Somer, Ankara: Sol Yayınları.
• MARX, K. (2010). Kapital, Çev. M. Seli, N. Satlıgan, İstanbul: Yordam Kitap.
• ÖZERKMEN, N. (2002). “İnsan Merkezli Çevre Anlayışından Doğa Merkezli Çevre Anlayışına”, Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 42,1-2,167-185.
• PONTING, C. (2000). Dünyanın Yeşil Tarihi, İstanbul: Sabancı Üniversitesi Yayınları.
• TUNA, M. (2000). Çevresel Sorunların Küreselleşmesi. Muğla Üniversitesi SBE Dergisi 1(2),1-16.
• TUNA, M. (2001). “Çevre Sosyolojisinde Toplumsal Kurgusalcı Model”, Mülkiye, XXV (229), 229- 243.
• PLUMWOOD, V. (2004). Feminizm ve Doğaya Hükmetmek, Çev. Başak Ertür, İstanbul: Metis Yayınları.
• ÖZTÜRK, Y. N. (1991). Kur’an’ın Temel Kavramları, İstanbul.
• ÜNDER, H. (1996). Çevre Felsefesi, Ankara: Doruk Yayınları.
• WALLERSTEIN, I. (2002). Tarihsel Kapitalizm, (Çev. N. Alpay) İstanbul: Metis Yayınları.
• YAPICI, S. (2011). İslam, İnsan ve Çevre, Ankara: Anıl Matbaacılık.
• YAYLI, H. (2006). “Mekanik Düşünceden Ekolojik Düşünceye: Yeni Bir İnsan-Doğa İlişkisi Tasarımının Doğuşu”, Sosyoloji Konferansları Dergisi, Istanbul Journal of Sociological Studies,34,67-82.
• YAZGAN, Ç.Ü. (2010). “Tarihi Süreçte Toplum-Çevre İlişkileri Ve Çevre Sorunlarının Ortaya Çıkışı”, e-Journal of New World Sciences Academy, 5(1),227-244.
• YENİÇERİ, C. (1996). İslam Açısından Tüketim, Tüketicinin Korunması ve Ev İdaresi, İstanbul: M.Ü.İ.F. Yayınları.
• YILDIRIM, Z. (2012). Kur’an ve Çevre Sorunları, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 38, 67-100.