KÜLTÜREL MUHAFAZAKÂRLARIN İSTANBUL’U ya da FİKİR ve ESTETİK HAYATIMIZIN YİTİK MALI İSTANBUL

Yıl 2014, Cilt: 10 Sayı: 40, 25 - 60, 15.06.2014

H. Aliyar Demirci

Öz

20. asrın ilk çeyreğinde Türkler millî devletlerini kurarlar. Bir asırdır bir medeniyet bunalımı ve kimlik meselesi ile karşı karşıyadırlar. Cumhuriyet’in hemen arifesinde Yahya Kemal’le başlayarak bu meselelere çözüm üretmeye çalışan ekollerden biri de kültürel muhafazakârlardır. Yahyâ Kemal, Ahmet Hamdi Tanpınar, Sâmiha Ayverdi, Nihat Sami Banarlı bu ekolün önde gelen isimleridir. 1453’te feth edilen İstanbul’da asırlar içinde bir birikim oluşmuştur, bir medeniyet şekillenmiştir. İstanbul onların tabiriyle bir “medeniyet özetidir”. Bu şehrin Osmanlı-Türk modernleşmesi çerçevesinde Batı tesirine açılması şehrin bu temel özelliğine tedricen zarar vermiştir. İstanbul’un 19. asırdan itibaren mimarî dokusunda ve tabiatında, Batılılaşmanın tesiriyle uyumu bozulmuştur. Ayrıca sanayîleşmede gecikme, bir ihtiras şeklinde şehrin Haliç’in ve Boğaz’ın önemli köşelerinin tahrip edilmesine sebep olur. Millî mimari ve tabiat hasar görmeye başlar. İstanbul homojenliğini yitirir. Kültürel muhafazakârlar mekândan tarihe, tarihten insana uzanan bir muhakemeye sahiptir. İbadethane, çarşı, çeşme, şadırvan her bir eserin onlar için tek tek kıymeti vardır. Bu yapılarla bütünleşmiş tabiî dokunun da peyzaj açısından önemi büyüktür. Eserler de peyzaj da şehrin hüviyetinin bir parçasıdır. Bunun ötesinde bir medeniyeti düşünmeyi sağlayan unsurlardır. Mekânın mimarisi ve tabiatıyla zarar görmesi, medeniyetin somut göstergelerinin yok olmasına, kimliğin zarar görmesine sebep olur. Kültürel muhafazakârların siyasî muhafazakârlığın kendisini ifade edemediği bir dönemde medeniyet ve kimlik meselemizi sorgulayan ve İstanbul üzerinden bir seçenek sunan önemli bir ekol olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kültürel muhafazakârlık, modernleşme, mimarî, İstanbul, gökdelen, medeniyet, millî kimlik

Kaynakça

• AHMET Haşim, Bize Göre, Gurebâhâne-i Laklakan, Frankfurt Seyahatnamesi (haz: Mehmet Kaplan), MEB Devlet Kitapları, İstanbul 1969.
• AKSAKAL Hasan, Aydınlanma Çağından Karanlık Yüzyıla Politik Romantizm ve Modernite Eleştirileri, Kadim Yayınları, Ankara 2011.
• AKSEL Malik, İstanbul’un Ortası, Kültür Bakanlığı, İstanbul 197 7
• ANDERSON Benedict, Hayali Cemaatler Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması (çev: İskender Savaşır), Metis Yayınları, İstanbul 1995, 2. Baskı.
• AYVAZOĞLU Beşir, Yahya Kemâl Eve Dönen Adam, Birlik Kitabevi, İstanbul, 1985.
• Yahya Kemal ‘Eve Dönen Adam’, Ansiklopedik Biyografi, Kapı Yayınları, 2. Baskı, 2013.
• Yahya Kemal , “Nihat Sami Banarlı”, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce Muhafazakârlık (ed. Tanıl Bora-Murat Gültekingil/Cilt ed: Ahmet Çiğdem), İletişim Yayınları, İstanbul 2003, ss. Ss. 364-369.
• AYVERDİ Ekrem Hakkı, Makaleler, İstanbul Fetih Cemiyeti, İstanbul 1985.
• AYVERDİ Sâmiha, O da Bana Kalsın Röportajlar, Anketler (haz: Aysel Yüksel, Zeynep Uluand), İstanbul 2013.
• AYVERDİ Sâmiha, , Ebâbil Kuşları, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul 2010.
• AYVERDİ Sâmiha, , Dünden Bugüne Kim Kalmış, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul 2006.
• AYVERDİ Sâmiha, , Boğaziçi’nde Târih, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul 2005, 6. Baskı [İlk baskı: 1966]
• AYVERDİ Sâmiha, , Âbide Şahsiyetler, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul 2003, 2. Baskı.
• AYVERDİ Sâmiha, , Yeryüzünde Birkaç Adım, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul 2001, 2. Baskı [ilk baskı: 1984].
• AYVERDİ Sâmiha, , Yeryüzünde Birkaç Adım, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul 2001, 2. Baskı [ilk baskı: 1984].
• AYVERDİ Sâmiha, , Hâtıralarla Başbaşa, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul 1998, 2. Baskı [ilk baskı 1977].
• ,İstanbul Geceleri, İstanbul Enstitüsü, İstanbul Fetih Cemiyeti, İstanbul 1977, 3. Baskı [ilk baskı 1952].
• BANARLI Nihat Sami, İstanbul’a Dair, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul, 1986.
• BANARLI Nihat Sami, Nihat Sami Banarlı’nın Kaleminden Yahyâ Kemal Bir Dağdan Bir Dağa, İstanbul Kubbealtı Neşriyatı 1984.
• BANARLI Nihat Sami,, Yahya Kemal’in Hâtıraları, İstanbul Fetih Cemiyeti Yahya Kemal Enstitüsü Neşriyatı, İstanbul 1960.
• BANARLI Nihat Sami,, Yahya Kemal Yaşarken, İstanbul Fetih Cemiyeti Yahya Kemal Enstitüsü Neşriyatı İstanbul, 1959.
• BAŞKAL Zekeriya, Hâtıraları Hayallerinden Güzel Bir Hanımefendi Samiha Ayverdi, Taşhan Kitap Yayınları, Tokat 2013.
• BAYTAŞ Sevil, “Kültürel Birliğe Karşı Siyasal Birlik Alman: Alman ve Fransız Milliyetçilikleri”, Türkiye Günlüğü, sayı: 26, Ocak-Şubat 1994, s.60-65.
• BAUMAN Zygmunt, Yasa Koyucular ile Yorumcular (çev. Kemal Atakay) Metis Yayınları, İstanbul 2003, 2. Baskı.
• BELGE Murat, Başka Kentler, Başka Denizler I, İletişim Yayınları, İstanbul 2007, 8. Baskı.
• BELGE Murat,, “Batılılaşma: Türkiye ve Rusya”, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce Modernleşme ve Batıcılık (ed: Tanıl Bora-Murat Gültekingil/Cilt ed: Ahmet Çiğdem), İletişim Yayınları, İstanbul 2002 içinde ss.43-55.
• BOZDOĞAN Sibel (1998), “Türk Mimari Kültüründe Modernizm: Genel Bir Bakış”, Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik (ed: Sibel Bozdoğan-Reşat Kasaba), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1998 içinde ss.118-135.
• BUMİN Kürşat, Demokrasi Arayışında Kent, Ayrıntı Yayınevi, İstanbul 1990.
• DELLALOĞLU F. Besim, Bir Tanpınar Fetişizmi, Ufuk Yayınları, İstanbul 2013.
• DEMİRCİ H. Aliyar, “Muhafazakâr Düşüncede Korunması Gereken Bir Değer Olarak İstanbul: Tanzimat’tan 1950’lere Çarpık Sanâyileşmeye, “Şeddadî Binâlara”, “Kör Kazmaya”, Eleştiriler”, Yüksek Mîmar Dr. İ. Aydın Yüksel’e Armağan (haz: Mustafa Fayda, Mustafa Tahralı, Mehmet Karpuzcu), İstanbul Fetih Cemiyeti, İstanbul 2012, ss. 445-486.
• DEMİRCİ H. Aliyar, ,”Bir Seçim Beyannâmesinin Şehre Bakışı: Şehir ve Medeniyet”, Türkiye Günlüğü, sayı: 118, yıl: 2014, [yayımlanacak makale].
• DEMİREL Tanel (2011) Türkiye’nin Uzun On Yılı Demokrat Parti İktidarı ve 27 Mayıs Darbesi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2011.
• DURU Bülent, “Gökdelenler ve Kent”, Tartışma Metinleri, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi (http://kentcevre.politics.ankara.edu.tr/durugokdelen. pdf / indirilme tarihi:23.5.2014)
• GÖRGÜN Tahsin, Medeniyet maddesi içinde “Modern Tartışmalar”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 28 İstanbul 2003, ss. 298-301,
• GÖZE, Hicran, Mâverâdan Gelen Ses, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul 2005.
• HAYES, Carlton, Milliyetçilik: Bir Din (çev: Murat Çiftkaya), İz yayıncılık, İstanbul 1995.
• KAHRAMAN Hasan Bülent, “Yitirilmemiş Zamanın Ardında: Ahmet Hamdi Tanpınar ve Muhafazakâr Modernliğin Estetik Düzlemi”, Doğu Batı yıl: 3, sayı:11, 2000, ss. 9-43.
• KAHRAMAN Hasan Bülent,, Yahya Kemal Rimbaud’yu Okudu mu?, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1997.
• LAÇİNER Ömer, “Sunuş”, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce, Dönemler ve Zihniyetler, C.9 (ed: Ömer Laçiner ), İletişim Yayınları, İstanbul 2009 içinde ss.15-38 MANSEL Philip, Dünyanın Arzuladığı Şehir Konstantinopolis 1453-1924 (çev: Şerif Erol), Sabah Kitapları, İstanbul 1996.
• MUMFORD Lewis, Tarih Boyunca Kent Kökenleri, Geçirdiği Dönüşümler ve Geleceği (çev: Gürol Koca-Tamer Tosun), Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2007
• MÜLAYİM, Selçuk, “XIX. Yüzyıl Osmanlı İstanbul’u”, Şehir ve Medeniyet (haz. Şevket Kamil Akar), Klasik Yayınları, İstanbul 2004, ss. 77-95
• NISBET Robert, Muhafazakârlık Düş ve Gerçek (ter: Kudret Bülbül ve M. Fatih Serenli), Ankara 2011, 2. Baskı.
• SMITH Anthony D., Millî Kimlik (çev: Bahadır Sina Şener), İletişim Yayınları, İstanbul 2004, 3. Baskı.
• TANPINAR, Ahmet Hamdi, Beş Şehir, Dergâh Yayınları, İstanbul 2005, 19. Baskı [ilk baskı 1946 Ülkü Yayınları]
• TANPINAR, Ahmet Hamdi, ,Yahya Kemal, Yahya Kemal’i Sevenler Cemiyeti Neşriyatı, İstanbul 1963.
• TEKELİ İlhan “Bir Modernleşme Projesi Olarak Türkiye’de Kent Planlaması”, Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik (ed: Sibel Bodoğan-Reşat Kasaba), Tarih Vakfı Yurt Yayınları), İstanbul 1998, ss.136-152.
• TERCAN Mustafa Işkın Millî Mücadele Döneminde Anadoluculuk Hareketi ve Dergâh Mecmuası, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensitüsü Tarih Anabilim Dalı (basılmamış yüksek lisans tezi), Ankara 2009.
• TOPUZLU, Cemil, İstibdat-Meşrutiyet-Cumhuriyet Devirlerinde 80 Yıllık Hâtıralarım (haz: Hüsrev Hatemi-Aykut Kazancigil), Arma Yayınları İstanbul 1994, 3. baskı.
• UÇMAN Abdullah, “Dergâh”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.9, İstanbul 1999, s.172-174.
• ÜNVER, Süheyl, Yahya Kemal’in Dünyası, Tercüman Tarih Kültür Yayınları, İstanbul 1980.
• YAHYA Kemal, Aziz İstanbul, İstanbul Fetih Cemiyeti-YKY Yayınları, İstanbul 2006, 2. baskı.
• YAHYA Kemal, , Mektuplar Makaleler, İstanbul Fetih Cemiyeti, İstanbul 1990.
• YERASIMOS Helene ve Stefanos, “Yitik Kentin Düşleri ve Kâbusları”, İstanbul 1914-1923 (ed. Stefanos Yerasimos/çev: Cüneyt Akalın) İletişim Yayınları, İstanbul 1996 içinde ss.126-144.
• YERASIMOS Helene ve Stefanos, ,Yetiş Kâzım, Yahya Kemal I Hayatı, İstanbul Fetih Cemiyeti, İstanbul 1998.