FUAT KÖPRÜLÜ’NÜN MUHAFAZAKÂR ULUSAL TARİH TEZİ KURGUSU

Yıl 2013, Cilt: 10 Sayı: 38, 83 - 126, 15.12.2013

Yalın Alpay

Öz

Modern ulus, rasyonel bir tasarımın, tarih çerçevesinde irrasyonel öğelerle inşasıdır. Ulusal tarih, tasarlanan ulusların içte özgüveni ve birleştiricisi, dışta da meşrulaştırıcısı olacak şekilde icat edilen bir geçmiştir. Türkiye’nin ulusal tarih inşasının başlıca iki damarı devrimci Kemalist tarih tezi ile Köprülü’nün muhafazakâr tarih tezidir. İcat edildikleri 1930’lu yıllarda egemen olan devrimci Kemalist tarih tezi, günümüzde yerini muhafazakâr Köprülü tarih tezine bırakmıştır. Ancak günümüzde neredeyse kusursuz bilimsel çalışmalar olarak görülen Köprülü’nünyapıtları, aslında yoğun bir ulusalcılığın yönlendirdiği metinlerdir ve Köprülü’nün tezi de en az Kemalist tez kadar icat edilmiş / kurgulanmış bir tezdir.

Anahtar Kelimeler

Fuat Köprülü, muhafazakârlık, ulusal tarih, Türk tarih tezi, ulusal kültür, ulusal edebiyat, Ziya Gökalp, Şarkiyatçılık, ulus inşası

Kaynakça

• AKBAYRAK, H. (2009) Milletin Tarihinden Ulusun Tarihine: İkinci Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Ulus Devlet İnşa Sürecinde Kurumsal Tarih Çalışmaları, Kitabevi, İstanbul
• ALPAY, Y. (2003) “Fuat Köprülü”, Muhafazakârlık, (ed. A. Çiğdem), İletişim, İstanbul
• ALPAY, Y. (2004) “Türk’üm, Doğruyum, ‘Beyaz’ım”, Bilgi ve Bellek, Vol.1 (2)
• ALPAY, Y. (2007) A Glimpse into the First Racist Approach in the Ottoman Empire: The “Scientific” Racism of Abdullah Cevdet, Boğaziçi University Institute for Graduate Studies in Social Sciences, Yüksek Lisans Tezi
• ALPAY, Y. (2012) “Fuat Köprülü’nün Muhafazakarlığı”, Mehmet Fuat Köprülü, (ed. Taştan, Y.K.), T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara
• ALPAY, Y. (2012) “Türklüğün Antropolojik İcadı”, Akşam Kitap, Sayı:18
• ANDERSON, B. (2006) Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism, Verso, London
• ATATÜRK, M.K. (1961) Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, Cilt I, (haz. Uman, N.) Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara
• AVCIOĞLU, D. (1974) Milli Kurtuluş Tarihi, Cilt I, İstanbul Matbaası, İstanbul
• BANARLI, N.S. (1960) Yahya Kemal’in Hatıraları, Yahya Kemal Enstitüsü, İstanbul
• BARZUN, J. (1965) Race: A Study in Superstition, Harper & Row, New York
• BERKTAY, H. (1983) Cumhuriyet İdeolojisi ve Fuat Köprülü, Kaynak Yayınları, İstanbul
• CALHOUN, C. (1997) Nationalism, University of Minnesota Press, Minneapolis
• CARR, E.H. (1945) Nationalism and After, MacMillan, London
• DE WAAL MALEFİJİT, A. (1974) Images of Man: A History of Anthropological Thought, Knopf, New York
• DE WEESE, D. (2006) “Foreword”, Early Mystics in Turkish Literature, (Köprülü, F.) (çev. Leiser, G.), Routledge, London
• DİVİTÇİOĞLU, S. (1999) Osmanlı Beyliğinin Kuruluşu, Yapı Kredi, İstanbul
• DRESSLER, M. (2012) “Fuad Köprülü’nün Tarih Yazısına Milliyetçiliğin Etkisi”, Mehmet Fuat Köprülü, (ed. Taştan, Y.K.), T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara
• DRESSLER, M. (2010) How to Conceptualize Inner-Islamic Plurality/Difference: ‘Heterodoxy’ and ‘Syncretism’ in the Writings of Mehmet F. Köprülü (1890–1966), British Journal of Middle Eastern Studies, Vol.37 (3)
• EMECEN, F.M. (2001) “Gazaya Dair XIV. Yüzyıl Kaynakları Arasında Bir Gezinti”, İlk Osmanlılar ve Batı Anadolu Beylikler Dünyası, Kitabevi, İstanbul
• FERİDUN, H. (1939) “Sorbon Üniversitesi’ne Türk Bayrağını Çektiren Adam”, Yedigün, Sayı:352
• FUCHS, E. (2002) “Conceptions of Scientific History in the Nineteenth-Century West”, Turning Points in in Historiography: A Cross-Cultural Perspective, (ed. Wang, Q.E. & Iggers, G.G.), The University of Rochester Press, New York
• GALİP, R . ( 1932) “ Türk I rk ve M edeniyet T arihine Umumi B ir B akış”, Birinci Türk Tarih Kongresi, Konferanslar, Müzakere Zabıtları, T.C. Maarif Vekaleti ve Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti, Ankara
• GİBBONS, H.A. (1998) Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşu, (çev. Özdem, R.H.), 21.Yüzyıl Yayınları, Ankara
• GÖKALP, Z. (1999) “Ahlaki Türkçülük”, Türkçülüğün Esasları, Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara
• GÖKALP, Z. (1999) “Garba Doğru”, Türkçülüğün Esasları, Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara
• GÖKALP, Z. (1999) “Halka Doğru”, Türkçülüğün Esasları, Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara
• GÖKALP, Z. (1999) “Hars ve Tehzib”, Türkçülüğün Esasları, Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara
• GÖKALP, Z. (1999) “Milli Kültür ve Medeniyet”, Türkçülüğün Esasları, Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara,
• GÖKALP, Z. (1999) “Türkçülüğün Tarihi”, Türkçülüğün Esasları, Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara
• GÖKALP, Z. (2011) “Tarih İlim mi? Yoksa Sanat mı?”, Milli Tarihin İnşası, (haz. Şimşek, A. & Satan, A.), Tarihçi, İstanbul
• GÖKAP, Z. (1999) “Milli Tesanüdü Kuvvetlendirmek”, Türkçülüğün Esasları, Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara
• GÖKAP, Z. (1999) “Milli Vicdanı Kuvvetlendirmek”, Türkçülüğün Esasları, Milli Eğitim Bakanlığı
• GUEHENNO, J.M. (1998) “Ulusların Sonu”, (çev.Özcan, M.E.) Demokrasinin Sonu, Dost, Ankara
• HARRIS, M. (1968) The Rise of Anthropological Theory: A History of Theories of Culture, Crowell, New York
• HEYD, U. (1950) Foundations of Turkish Nationalism, The Life and Teachings of Ziya Gökalp, Luzac & Company and The Harvill, London
• HILL, C.L. (2002) “National Histories and World Systems: Writing Japan, France, and the United States”, Turning Points in in Historiography: A Cross-Cultural Perspective, (ed. Wang, Q.E. & Iggers, G.G.), The University of Rochester Press, New York
• HOBSBAWM, E.J. (1997) Nations and Nationalism, Cambridge University Press, Cambridge
• IGGERS, G.G. (2000) Bilimsel Nesnellikten Postmodernizme Yirminci Yüzyılda Tarih Yazımı, (çev. Güven, G.Ç.), Tarih Vakfı Yurt, İstanbul
• IGGERS, G.G. (2003) “20. Yüzyılda Tarih Yazımı”, (çev. Elhüseyni, N.), Tarihin Kötüye Kullanımı, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul
• İNALCIK, H. (1962) “The Rise of Ottoman Historiography”, (ed. Lewis, B. & Holt, P.M.), Historians of the Middle East, Oxford University Press, Oxford
• İNAN, Afet (1947) Türkiye Halkının Antropolojik Karakteri ve Türkiye Tarihi, Türk Irkının Vatanı Anadolu (64.000 kişi üzerinde anket), Türk Tarih Kurumu, Ankara
• İNAN, A. (1932) “Tarihten Evvel ve Tarih Fecrinde”, Birinci Türk Tarih Kongresi, Konferanslar, Müzakere Zabıtları, T.C. Maarif Vekaleti ve Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti, Ankara
• İNAN, A. (1939) “Atatürk ve Tarih Tezi”, Belleten, Vol.3 (10)
• KAISER, T. (2000) “ The E vil Empire? The Debate on Turkish Despotism i n Eighteenth- Century French Political Culture”, The Journal of Modern History, Vol.72 (1)
• KARAMUSTAFA, A. (2005) “Yesevilik, Melametilik, Kalenderilik, Vefailik ve Anadolu Tasavvufunun Kökenleri Sorunu”, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler (haz. Ocak, A.Y.), Türk Tarih Kurumu, Ankara
• KARPAT, K. (2012) “Mehmet Fuat Köprülü ve Osmanlı: Muhafazakar Modern Bir Tarihçi”, Mehmet Fuat Köprülü, (ed. Taştan, Y.K.), T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara
• KAŞGARLI, Mahmud (1939) Divanü Lugat-it Türk Tercümesi, (çev. Atalay, B.), Cilt I, Alaeddin Kıral Basımevi, Ankara
• KEDOURIE, E. (1961) Nationalism, Hutchinson & Co., London
• KILIÇBAY, M.A. (2000) “Osmanlı Kuruluşunun Efsanevi Yanı”, Osmanlı Devletinin Kuruluşu, Efsaneler ve Gerçekler, İmge, Ankara
• KÖPRÜLÜ, F. (1327) “Edebiyatlar Arasında”, Servet-i Fünun, Vol.41 (1043)
• KÖPRÜLÜ, F. (1327) “Sanatkar ve Hayat”, Servet-i Fünun, Vol.42 (1067)
• KÖPRÜLÜ, F. (1327) “Tahassüsat-ı Sanat: Din ve Edebiyat”, Servet-i Fünun, Vol.41 (1047)
• KÖPRÜLÜ, F. (1328) “Türklük ve Yeni Lisan”, Servet-i Fünun, Vol.42 (1091)
• KÖPRÜLÜ, F. (1329) “Tercüme-i Hal: Yunus Emre, Asarı”, Türk Yurdu, Vol.4 (43)
• KÖPRÜLÜ, F. (1329) “Türk Edebiyatı Tarihi: Yunus Emre, Asarı”, Türk Yurdu, Vol.5
• KÖPRÜLÜ, F. (1329) “Türk Edebiyatı Tarihinde Usul”, Bilgi Mecmuası, No:1
• KÖPRÜLÜ, F. (1330) “Hace Ahmed Yesevi: Çağatay ve Osmanlı Edebiyatları Üzerindeki Tesiri”, Bilgi Mecmuası, Sayı:1
• KÖPRÜLÜ, F. (1333) “Bizde Milli Tarih Yazılabilir mi?”, Yeni Mecmua, Sayı:12
• KÖPRÜLÜ, F. (1336) “Osmanlı Tarihi Meselesi”, Dersaadet, 30 Eylül
• KÖPRÜLÜ, F. (1336) “Tarihimizi Nasıl Yazabiliriz?”, Ümid, Sayı:12
• KÖPRÜLÜ, F. (1337) “Milli Hars”, İkdam, 18 Haziran
• KÖPRÜLÜ, F. (1337) “Tarih Kırıntıları”, İkdam, 9 Ağustos
• KÖPRÜLÜ, F. (1343) Oğuz Etnolojisine Dair Tarihi Notlar, Matbaa-i Amire, İstanbul
• KÖPRÜLÜ, F. (1927) “Münevver Karşısında Tarih”, Hayat, Vol.1 (7)
• KÖPRÜLÜ, F. (1927) “Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşu Meselesi – Gibbons ve Giese’nin Eserleri Münasebetiyle – I”, Hayat, Vol.1 (11)
• KÖPRÜLÜ, F. (1932) “Türk Tarihi Hakkında Bazı Umumi Meseleler”, Birinci Türk Tarih Kongresi, Konferanslar, Müzakere Zabıtları, T.C. Maarif Vekaleti ve Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti, Ankara
• KÖPRÜLÜ, F. (1970) “Bektaş”, İslam Ansiklopedisi: İslam Alemi Tarih, Coğrafya, Etnografya ve Biyografya Lugati, Cilt II, Milli Eğitim, İstanbul
• KÖPRÜLÜ, F. (1991) Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Diyanet İşleri Başkanlığı, Ankara
• KÖPRÜLÜ, F. (1999) Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu, Türk Tarih Kurumu, Ankara
• KÖPRÜLÜ, F. (1999) Osmanlı’nın Etnik Kökeni, Kaynak, İstanbul
• KÖPRÜLÜ, F. (2000) Anadolu’da İslamiyet, İnsan, İstanbul
• KÖPRÜLÜ, F. (2004) Bizans Müesseselerinin Osmanlı Müesseselerine Etkileri, Akçağ, Ankara
• KÖPRÜLÜ, F. (2011) “Bizde Tarih ev Müverrihler Hakkında”, Milli Tarihin İnşası, (haz. Şimşek, A. & Satan, A.), Tarihçi, İstanbul
• LEISER, G. (2012) “Çağdaş Türkoloji Araştırmalarında Köprülü’nün Yeri”, Mehmet Fuat Köprülü, (ed. Taştan, Y.K.), T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara
• LINDNER, R.P. (1983) Nomads and Ottomans in Medieval Anatolia, Indiana University, Bloomington
• MACMILLAN, M. (2002) Paris 1919, Six Months That Changed the World, Random House, New York
• MEINECKE, F. (1970) Cosmopolitanism and the National State, Princeton University Press
• OCAK, A.Y. (2012) “’Postmortem’ Eleştirilerin Odağında ‘Kült’ Bir Tarihçi: Fuat Köprülü”, Mehmet Fuat Köprülü, (ed. Taştan, Y.K.), T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara
• OKAY, O. (1981) Serves Antlaşmasına Doğru (Çeşitli Konferans ve Toplantıların Tutanakları ve Bunlara İlişkin Belgeler), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara
• ORTAYLI, İ. (2010) “Resmi Tarihçilik Sorunu Üzerine”, Osmanlı Düşünce Dünyası ve Tarihyazımı, (ed. Berktay, A.), Türkiye İş Bankası, İstanbul
• PALTI, E.J. (2002) “The Nation as a Problem: Historians and the ‘National Question’”, History and Theory, Vol.40 (3)
• PARLA, T. (1985) The Social and Political Thought of Ziya Gökalp 1876-1924, E.J. Brill, Leiden
• SAFA, P. (1999) Türk İnkılabına Bakışlar, Ötüken, Ankara
• SMITH, A.D. (1991) National Identity, Penguin, London
• SMITH, A.D. (2001) “Milliyetçilik ve Tarihçiler”, Tartışılan Sınırlar, Değişen Milliyetçilik, (çev. Türkmen, İ.), Şehir, İstanbul
• SMITH, A.D. (2002) Ulusların Etnik Kökeni, (çev. Bayramoğlu, S. & Kendir, H.), Dost, Ankara
• SNYDER, L.L. (1962) The Idea of Racialism, Its Meaning and History, Van Nostrand Reinhold Company, New York
• SÖNMEZ, E. (2012) “Annales Okulunun Türkiye’deki Tarih Araştırmalarına Etkisi”, Mehmet Fuat Köprülü, (ed. Taştan, Y.K.), T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara
• SUNY, R.G. (2001) “Constructing Primordialism: Old Histories for New Nations”, The Journal of Modern History, Vol. 73 (4)
• ŞİMŞEK, A. & Satan, A. (2011) “Türkiye’de Milli Tarihin İnşası”, Milli Tarihin İnşası, (haz. Şimşek, A. & Satan, A.), Tarihçi, İstanbul
• TANSEL, F . ( 2006) “ Preface t o t he S econd E dition”, Early Mystics in Turkish Literature, (Köprülü, F.) (çev. Leiser, G.), Routledge, London
• TANSEL, F.A. (1966) “Memleketimizin Acı Kaybı: Prof. Dr. Fuad Köprülü”, Belleten, Sayı:30
• TANSEL, F.A. (1969) “Fuad Köprülü’nün 1913’te Türk Milliyetçiliği Hakkında Bazı Fikirleri: Türklük-İslamlık”, Türk Kültürü, Sayı:81
• TEKELİ, İ. (1998) “Uluslaşma Süreçleri ve Ulusçu Tarihyazımı Üzerine”, Tarihyazım Üzerine Düşünmek, Dost, Ankara
• TOPRAK, Z. (2012) “Tarih, Antropolojik Dilbilim ve Güneş-Dil Teorisi”, Darwin’den Dersim’e Cumhuriyet ve Antropoloji, Doğan, İstanbul
• TUNÇAY, M. (1991) Cihat ve Tehcir, Afa, İstanbul
• TUNÇAY, M. (2012) “Etik Açıdan Fuat Köprülü”, Mehmet Fuat Köprülü, (ed. Taştan, Y.K.), T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara
• TURAN, O. (1953) “Mukaddime”, 60. Doğum Yılı Münasebetiyle Fuad Köprülü Armağanı, (Melanges & Köprülü, F.), Ankara Üniversitesi Dil ve Coğrafya Fakültesi, İstanbul
• İNALCIK, H. (1968) “Türk İlmi ve M. Fuad Köprüü”, Türk Kültürü, Vol.6 (65)
• FILIPOVIÇ, N. (1999) “Müellif Hakkında Not”, Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu (Köprülü, F.), Türk Tarih Kurumu, Ankara
• WEISS, M.L. & Mann, A.E. (1975) Human Biology and Behavior: An Anthropological Perspective, Little Brown, Boston
• WITTEK, P. (2000) Osmanlı İmparatorluğu’nun Doğuşu, (çev. Berktay, F.), Pencere, İstanbul
• WHITE, H. (1975) Metahistory, The Historical Imagination in Nineteenth Century Europe, The Johns Hopkins University Press, Baltimore
• YILDIRIM, R. (2012) “Büyüklüğün Büyümeye Set Çekmesi: Fuat Köprülü’nün Türkiye’de Yesevilik Araştırmalarına Katısı Üzerine Bir Değerlendirme”, Mehmet Fuat Köprülü, (ed. Taştan, Y.K.), T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara