İSMAYIL HAKKI BALTACIOĞLU’NUN EKLEKTİK REFORMİZMİ: GELENEĞİN MODERNLEŞTİRİLMESİ ve İNKILABIN KONSERVE EDİLMESİ

Yıl 2013, Cilt: 10 Sayı: 37, 155 - 178, 15.09.2013

Ufuk Özcan

Öz

İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu, çağdaş Türk düşüncesinin belirli bir dönemine kendi damgasını vuran, gerek düşünsel serüveni gerekse faaliyetleri açısından mercek altına alınması gereken bir aydındır. Sosyolojinin temel tartışma konularından biri olan modernlik (Batı) ile gelenek (Türklük, İslamlık) arasındaki ilişki üzerine yaptığı çözümlemeler dikkat çekici niteliktedir. Türkiye’de modernleşme/Batılılaşma çabalarının “gelenek” ile bağdaştırılmasına kendine özgü bir yöntemle çaba göstermiştir. Yönteminin esasında eklektik/sentezci bir bakış açısı yer alır. Bundan dolayı birbirinden farklı seçmeci okumalar onu oldukça farklı yerlerde konumlandırabilmektedir. Araştırmacının bakış açısına göre, modernist ya da mistik, Durkheimcı pozitivist ya da Bergsoncu metazifikçi, laik ya da tefsirci, Kemalist ya da muhafazakâr tipolojiler içinde değerlendirilebilir. Bu türden, birbiriyle tutarsız yorumların örnekleri de vardır ve bu farklı yorumlar Baltacıoğlu’nun düşünce dünyasını bütünlüklü bir şekilde kavranılmasının önünde bir engel oluşturmaktadır. Çarpıcı bir örnek, Baltacıoğlu’nun “Türk muhafazakârlığı” kapsamında değerlendirilmesidir. Kemalist inkılaplara ve Kemalizmin radikal ilkelerine hayatı boyunca bağlı kalmayı sürdüren, yeni toplumun “Yeni Adam”ının billurlaşmasına olağanüstü çaba gösteren, Pedagojide İhtilal kitabının yazarının böyle bir bağlam içinde değerlendirilmesi şaşırtıcıdır. Baltacıoğlu çok yönlü bir Meşrutiyet ve Cumhuriyet aydınıdır. Düşünceleri pedagoji, sosyoloji, psikoloji, estetik, biyoloji, felsefe disiplinleri arasında biçimlenmiştir. Bu disiplinler arasında öne çıkan ve Baltacıoğlu’nun en çok mesai harcadığı alanlar pedagoji, sosyoloji ve sanat-estetik olmuştur. Bu makale onun bu doğrultudaki çalışmalarına odaklanarak düşünce dünyasını gelenek/muhafazakârlık/modernlik bağlamında anlamaya çalışma yolunda bir girişimdir.

Anahtar Kelimeler

İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu, Türk Sosyolojisi, Gelenek, Muhafazakârlık, Modernizm

Kaynakça

• AYTAÇ Kemal, “İsmayıl Hakkı BALTACIOĞLU”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 1, 1984, s. 237-239.
• BALTACIOĞLU İsmail Hakkı, “Hayatım”, Yeni Adam, Sayı: 356.
• BALTACIOĞLU İsmail Hakkı, İçtimai Mektep, 2. Basım, Maarif Matbaası, Ankara, 1942.
• BALTACIOĞLU İsmail Hakkı, Mürebbilere, Sühulet Kütüphanesi, İstanbul, 1932.
• BALTACIOĞLU İsmail Hakkı, Halkın Evi, Ulus Basımevi, Ankara, 1950.
• BALTACIOĞLU İsmail Hakkı, Pedagojide İhtilal, İstanbul, 1964.
• BALTACIOĞLU İsmail Hakkı, “Fatih'in Heykeli”, Yeni Adam 1941, Sayı: 361.
• BAYRAKTAR Levent, “İsmayıl Hakkı BALTACIOĞLU (1886-1978)”, Türkiye’de Sosyoloji (İsimler - Eserler) I, Der. M. Çağatay Özdemir, Phoenix Yay., Ankara, 2008, s. 408.
• DARENDELİOĞLU İlhan; Türkiye’de Milliyetçilik Hareketleri’nden aktaran Yalçın Küçük, Aydın Üzerine Tezler, C. 4, Tekin Yay., İstanbul, 1990.
• KAÇMAZOĞLU H. Bayram, Türk Sosyoloji Tarihi Üzerine Araştırmalar, Kitabevi, İstanbul, 2010 içinde “Bir Sosyolog ve İdeolog Olarak İsmayıl Hakkı
• NESİN Aziz, Ah Biz Ödlek Aydınlar, İstanbul, 1995.
• TEZCİ Erdoğan, “İsmayıl Hakkı BALTACIOĞLU’NUN Sanat, Sanat Eğitimi ve Milli Sanat Hakkındaki Düşünceleri”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 2, 2002,
• TÜRKKAN Yasemin, “Türk Modernleşmesinde Yeni Adam Dergisi (1934-1938)”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara, 2008.