BATI’DA VE İSLAM MEDENİYETİ’NDE ŞEHİRLERİN ONTOLOJİK KÖKENLERİ VE AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ

Yıl 2010, Cilt: 6 Sayı: 23, 115 - 138, 15.03.2010

Mustafa Armağan

Öz

Batı Medeniyetinde şehirler birer kurtuluş adasıdırlar. Yüzyıllardır Avrupalı toplumların Kilise ve Feodal Sistemin pençesinden kurtuluşunun adresidirler. Bu yönüyle Batı’da şehir bir tür toplumsal boşalmanın ürünüdür. Zinciri boşalmışçasına Kilisenin şahsında dinden ve feodal toplum sistemi anlamın dayarı kölelikten kaçışın ürünüdür. Bu boşalma bir kısım aşırılıkların sonucudur. Batı’nın ‘Kurtuluş Adası’ Şehrinde, Feodal Toplumun yüzyıllarca fakirliğe, geleneksel bir dirlik ekonomisine ve yarı köleliğe mahkûm edilen demesne, border, cotter ve villein gibi alt gruplarından bireyci ve homo economicus bir insan tipi; aynı grupların Kilise merkezli aşırılıklara tabi tutulmasıyla da yine aşırı bir tutum olarak seküler insan tibi ortaya çıkmıştır. Bunlara Avrupa coğrafyasının ve diğer faktörlerin de katkı sağlamasıyla bir başka aşırılık hali olarak pozitivizme uzayan katı bir rasyonel duruş da eklenmiş ve ortaya Batı Şehri çıkmıştır ki, bu şehir biçimi tamamıyla bir tür aşırılıklar medeniyeti Avrupa (Batı)’nın kâmilen tecessüm ettiği yerler olmuşlardır. Oysa İslam Şehirleri tam aksine insanoğlunun daha kalabalık, yoğun ve heterojen bir biçimde yaşama alanı olmaktan; kırsaldan ayrılan bu özelliklerine binaen gerekli özgün düzenlemelerin kültüre, iklime, coğrafyaya, topografyaya ve manevi değerlere göre esnek bir şekilde düzenlenmesinden başka bir şey değildir. Batı’da bizzat bir varlık ortaya koymak için şehir inşa edilmişken; İslam Medeniyeti’nde insanı ve tabiatı kapsayacak bir anlayışla ‘varlığı’ korumak ve geliştirmek üzere şehirler kurulmuştur. O, Batı’dakinin aksine fetişleştirilen üçüncü bir varlık alanı değil, insanoğlu ve tabiat arasında zorunlu beşeri ihtiyaçları karşılayıp, ona mutedil bir beşeri açılım imkânı da sunan esnek bir geçiş platformudur.

Anahtar Kelimeler

Max Weber, Descartes, Batı tipi Şehir, İslam Şehri, Osmanlı Şehri

Kaynakça

• Andre Raymond, Yeniçerilerin Kahire’si: Abdurrahman Kethüda Zamanında Bir Osmanlı Kentinin Yükselişi, Çev. Alp Tümertekin, İstanbul 1999, Yapı Kredi Yayınları.
• Arthur O. Lovejoy, The Great Chain of Being: A Study of the History of an Idea, Harper Torchbooks, 1960.
• Carolyn Merchant, The Death of Nature, New York: Harper and Row 1980.
• Friedrich Georg Wilhelm Hegel, “Descartes”, Çeviren: Doğan Şahiner, Cogito, sayı: 10, 1997, s. 149.
• Fritjof Capra, Batı Düşüncesinde Dönüm Noktası, Çev. Mustafa Armağan, , İstanbul 1989, İnsan Yayınları.
• Fritz Ringer, “Max Weber on the origins and character of the Western city”, Critical Quarterly, vol. 36, no: 4.
• Halil İnalcık, “Istanbul: An Islamic city”, Journal of Islamic Studies, vol. 1, 1990. Türkçeye çevirisi için bkz.: “İstanbul: Bir İslam şehri”, Çeviren: İbrahim Kalın, Yayına hazırlayan: Mustafa Armağan, İstanbul Armağanı I: Fetih ve Fatih, İstanbul 1995.
• Heinz Wolff, “Taş yollar II: Asfalt egemenliğine başkaldırış”, Çev. Ahmet Cemal, Şehir, sayı: 17, Temmuz 1988.
• Jack Goody, The East in the West, Cambridge University Press, 1996.
• Jeremy Rifkin, Algeny: A New Word‐ A New World, Penguin Books, 1984.
• Lucy M. Garnett, Turkey of the Ottomans, London 1911.
• M. de M. D’Ohsson, 18. Yüzyıl Türkiye’sinde Örf ve Adetler, Çev. Zerhan Yüksel, İstanbul ts., Tercüman 1001 Temel Eser, No: 3.
• M. G. S. Hodgson, İslâm’ın Serüveni: Bir Dünya Medeniyetinde Bilinç ve Tarih, c. 1, İslâm’ın Klasik Çağı, Çev. Komisyon, İstanbul 1993, İz Yayıncılık.
• Maurice M. Cerasi, Osmanlı Kenti: Osmanlı İmparatorluğu’nda 18. ve 19. Yüzyıllarda Kent Uygarlığı ve Mimarisi, Çev. Aslı Ataöv, İstanbul 1999, Yapı Kredi Yayınları.
• Max Weber, The City, Glencoe: Free Press, 1958.
• Muddazir Abdürrahim, “Hukukî kurumlar”, Editör: R. B. Serjeant, İslâm Şehri, Çeviren: Elif Topçugil, İstanbul 1992, Ağaç Yayıncılık.
• Mustafa Armağan, “Descartes felsefenin ufukları ve sınırları”, Cogito, sayı: 10, 1997, s. 105‐118.
• Oleg Grabar, “Cities and citizens”, Editör: Bernard Lewis, The World of Islam: Faith, People, Culture, Thames and Hudson, 1976.
• Osman Nuri Ergin, Mecelle‐i Umûr‐ı Belediyye, I, İstanbul 1995.
• Peter Saunders, Social Theory and the Urban Question, Hutchinson 1981.
• Reinhard Bendix, Max Weber; An Intellectual Portrait, Anchor Books, 1962.
• Robert S. Hartman, “Introduction”, George Wilhelm Friedrich Hegel, Reason in History: A General Introduction to the Philosophy of History, Çev. Robert S. Hartman, Liberal Arts Press: New York, 2. Baskı 1954.
• S. M. Stern, “The Constitution of the Islamic city”, History and Culture in the Medieval Muslim World, Variorum Reprints, Londra 1984.
• Seyyid Hüseyin Nasr, İnsan ve Tabiat, Çev. Nabi Avcı, İstanbul 1982, Yeryüzü Suraiya Faroqhi, “Crisis and change, 1590‐1699”, eds.: Halil İnalcık with Donald Quataert, An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300‐1914, Cambridge University Press, 1994, s. 177.
• Suraiya Faroqhi, Osmanlı’da Kentler ve Kentliler, Çev. Neyyir Kalaycıoğlu, İstanbul 1993, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Turgut Cansever, İslâm’da Şehir ve Mimarî, İstanbul 1997, İz Yayıncılık.
• Turgut Cansever, Kubbeyi Yere Koymamak, İstanbul 1997, İz Yayıncılık