Siyasal Muhalefet Aracı Olarak Edebiyat

Yıl 2007, Cilt: 4 Sayı: 13-14, 25 - 46, 15.09.2007

Mustafa Gündüz

Öz

Edebî eserlerin siyasal muhalefet aracı olarak kullanılması, edebiyat ve siyasetin başlangıcından beri süregelmiştir. Türk edebiyatında siyasal muhalefet farklı türlerle yapılmıştır. Dîvân edebiyatında daha çok hiciv şiirleri ve siyasetnâme kullanılmıştır. Nesir türünde fazla siyasî eleştiri yoktur. Tanzimat’tan sonra ise, roman ve sosyal şiir etkili bir siyasî eleştiri aracı olmuştur. Bu türün en özgün örneklerini Ziya Paşa, Namık Kemal ve Tevfik Fikret vermiştir. Jön Türkler’in de en etkili siyasî muhalefet aracı basın yoluyla edebî ürünleri kullanmak olmuştur. Özellikle romanın siyasî eleştiri aracı olarak kullanılma özelliği Cumhuriyet dönemi edebiyat-siyaset ilişkilerinde de ustaca devam emiştir.
Edebiyat için diğer faaliyet alanlarının aracı kılınması söz konusu değildir ancak siyaset için başka birçok şeyin aracı kılınması sosyal, siyasî, tarihî ve reel-politik bir gerçekliktir. Bu cümleden olmak üzere edebiyattan anlayan siyasetçi hemen her zaman az da olsa bulunmasına karşın, siyasetten anlayan edebiyatçı oldukça azdır ve gün geçtikçe de azalmaktadır. Bunun sarih misallerini özellikle 1950’ler sonrası siyasal hayata bakarak anlamak mümkündür. Özellikle son dönem edebiyat ve siyaset hayatı belirgin bir tarzda birbirinden ayrılmakta olduğu izlenimini vermektedir. Bir zamanların M. Şevket Esendal’ları, Yakup Kadri’leri, Yahya Kemal’leri, Halide Edib’leri, A. Hamdi Tanpınar’ları, Peyami Safa’ları siyaset dünyasında pek görünmemektedir. Oysa söz konusu isimler edebiyatçı kimliklerinin yanında aynı zamanda aktif siyaset insanlarıydı. Bu zamanda edip sıfatına haiz olup da siyaset yazan ya da yapan çok az sayıda kalem varlığını gazetecilikle uğraşarak sürdürmektedir. Yılmaz Karakoyunlu, Yasin Hatipoğlu, Sezâi Karakoç ve son dönemde Meclise giren Reha Çamuroğlu gibi edebiyatçı ya da şair siyasetçiler oldukça azdır. Durum her ne kadar böyle olsa da edebiyat ve siyaset arasında her iki disiplinin başlangıcından bu güne sıkı bir ilişki söz konudur. İngiliz siyasetçisi W. Churhhill’e şöyle bir sual gelir: “Bunca yıl siyaset yaptınız, sizce siyaset nedir?” Churchill: “siyaset bir şeyi düzgün ve güzel söylemektir” der. Edebiyatın temel amacı da en kaba tarifle, sözde estetiği sağlamak, bir durumu güzel ifade etmektir. Buna göre edebiyat ve siyaset ontolojik olarak bir çakışma içinde bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Edebiyat, Siyaset, Hiciv, Siyasî Muhalefet, Eleştiri, Türk Romanı, Sosyal Şiir, Tanzimat, Meşrutiyet

Kaynakça

• “Hükümdar ve Edebiyat,” İçtihad, (Tercüme: Abdullah Cevdet), Mayıs 1905, No: 6.
• Abdullah Cevdet, “Mısır’da Necmü’l- Terakki-ül -İslâmi Medresesi”, İçtihad, İkinci Sene, No: 1-13.
• Alfieri, Vittorio. Hükümdar ve Edebiyat, (Çev: Abdullah Cevdet), Cenevre: Matbaa-i İctihad, 1905.
• Apaydın, Mustafa. Türk Hiciv Edebiyatında Ziya Paşa, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 2001.
• Banarlı, Nihad Sâmi. Resimli Türk Edebiyatı Tarihi I, İstanbul: MEB Yay., 2001.
• Birinci, Ali. “Osmanlı Devletinde Matbuat ve Neşriyat Yasakları Tarihine Medhal”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C.4, S.7.
• Çiftçi, Cemil. Maktul Şairler, İstanbul: Kitabevi Yay., 1997.
• Çiftçi, Hasan. Hiciv ve Sosyal Eleştiri, Ankara: Kültür Bak. Yay., 2002.
• Dinçer, Faruk. “İdeoloji-Edebiyat ve Siyaset”,Özgür Kocaeli, 21.7.2007.
• Hanioğlu, M. Şükrü, Bir Siyasal Örgüt Olarak İttihat ve Terakki ve Jön Türklük, İstanbul: İletişim Yay., 1985.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin. Mısırda Türkler ve Kültürel Mirasları Üzerine Bir Değerlendirme, İstanbul: IRCICA Yay., 2006.
• İnalcık, Halil. Şair ve Patron, Patrimonyal Devlet ve Sanat Üzerine Sosyolojik Bir İnceleme, Ankara: Doğu Batı Yay., 2003.
• Kaplan, Mehmet. Şiir Tahlilleri, Tanzimat’tan Cumhuriyete, İstanbul: Dergah Yay., 2000.
• Kara, İsmail. “Ulemâ Siyaset İlişkilerine Dair Önemli Bir Metin: Muhalefet Yapmak /Muhalefete Katılmak”, Dîvân, 1998/, s.1-25.
• Karaalioğlu, Seyit Kemal. Ziya Paşa, Hayatı ve Şiirleri, İstanbul: İnkılâp ve Aka, 1984.
• Kayalı, Kurtuluş. “Siyaset Kıskacından Biçimcilik Kıskacına Tarihsel ve Sosyolojik Damarını Kaybetme Tehlikesi Sınırlarında Gezinen Türk Edebiyatı”, Doğu Batı, Edebiyat Üstüne, Ankara, 2003, S.22.
• Levend, Agah Sırrı. Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara: TTK Yay., 1998.
• Mardin, Şerif. Türkiye’de Din ve Siyaset, Makaleler 3, İstanbul: İletişim Yay., 2000.