ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİ SENTEZCİ MUHAFAZAKÂRLIĞI’NDA “DEĞİŞİM”: AHMET HAMDİ TANPINAR ve TÜRK MODERNLEŞMESİ

Yıl 2006, Cilt: 2 Sayı: 9-10, 79 - 100, 15.09.2006

Zeyneb Çağlıyan

Öz

Günümüzde, tek ve evrensel bir muhafazakârlık tanımından söz edilemeyeceği, her toplumun kendine özgü bir muhafazakârlık anlayışı geliştirdiği sosyal bilimcilerce çoğunlukla benimsenmektedir. Türkiye’nin kendine has bir muhafazakârlık anlayışı olduğu düşüncesinden yola çıkılan bu çalışmada, Türk muhafazakârlığının ana damarlarından birisini oluşturan ve çalışmada “sentezci muhafazakârlık” olarak adlandırılan akım incelenmektedir. Çalışmanın ilk bölümünde, o dönemin “muhafazakâr” olarak adlandırılan başlıca aydınlarının (Yahya Kemal Beyatlı, Mustafa Şekip Tunç, İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu, Peyami Safa) görüşlerinden faydalanılarak bu muhafazakâr çizginin genel hatları ortaya konmaktadır. İkinci bölümde, Türk edebiyatının olduğu kadar Türk fikir hayatının da önemli isimlerinden olan Ahmet Hamdi Tanpınar’ın bu akım içerisindeki yeri sorgulanmaktadır. Tanpınar’ın ve incelenen diğer aydınların, orijinal görüşleri ve sundukları alternatif çözümler, sentezci muhafazakârların Türk modernleşmesindeki yerini ve bu sürece katkılarını kavramamıza yardımcı olacaktır. Bu muhafazakâr damarın Kemalizmin içinden doğduğu ve onu yeniden ürettiği savlarından farklı olarak bu çalışmada, sentezci muhafazakârların “Kemalist-modernist dalganın” içine doğmuş oldukları ve Cumhuriyet rejimini, modernleşme ve medeniyet değiştirme zaruretlerinin nasıl buhransız gerçekleştirilebileceği sorusunun cevabı olarak gördükleri ileri sürülmektedir. Açıktır ki ilgilendikleri Kemalizmin salt kendisi değildir. Kemalizm’in modernleşme ve medeniyet değiştirme süreçlerine hizmet ettiğine inandıkları sürece, sentezci muhafazakârlar ona eşlik etmeye ve destek vermeye devam etmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Türk muhafazakârlığı, sentez, değişim, süreklilik, medeniyet değiştirme, Batılılaşma, Kemalist modernleşme projesi

Kaynakça

• Ayvazoğlu, B. (1999a) Yahya Kemal-Eve Dönen Adam, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Ayvazoğlu, B. (1999b) Sîretler ve Suretler, İstanbul: Ötüken Neşriyat
• Baltacıoğlu, İ. H. (1939) Sosyoloji, İstanbul: Sedat Basımevi.
• Baltacıoğlu, İ. H.(1965) Türk Milliyeti, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Baltacıoğlu, İ. H.([1942],1994) Türke Doğru, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Beyatlı, Y. K. (1968) Siyasî ve Edebî Portreler, İstanbul: Yahya Kemal Enstitüsü Yayınları.
• Beyatlı, Y. K. (1971) Edebiyata Dair, İstanbul: Yahya Kemal Enstitüsü Yayınları.
• Çiğdem, A. (2001) Taşra Epiği, İstanbul: Birikim Yayınları
• Dural, B. (2005) Başkaldırı ve Uyum, İstanbul: Bir Harf Yayınları.
• İrem, C. N. (1997) “Kemalist Modernizm ve Türk Gelenekçi-Muhafazakârlığının Kökenleri”, Toplum ve Bilim, sayı 74.
• İrem, C. N. (1999) “Muhafazakar Modernlik, ‘Diğer Batı’ ve Türkiye’de Bergsonculuk”, Toplum ve Bilim, sayı 82.
• Kerman, Z. (2003) “Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Edebiyat Tarihi Hakkında Bazı Görüşleri”, Uğurcan, S. (der.), Doğumunun 100. Yılında Ahmet Hamdi Tanpınar, İstanbul: Kitabevi.
• Mardin, Ş. (1995) Türkiye’de Din ve Siyaset, Ünal, H., Erdoğan, M., Unan, F., Ay-gen, G. (çev.), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mert, N. (1997) “Sağ-Sol Siyaset Ayrımı ve Yeni Muhafazakarlık”, ToplumBilim, sayı 7, s. 55-62.
• Öğün, S. S. (2000) Türk Politik Kültürü, İstanbul: Alfa Yayınları.
• Safa, P. (1963) Doğu-Batı Sentezi, İstanbul: Yağmur Yayınları.
• Safa, P. ([1971],1999) Din, İnkılâp, İrtica, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Tanpınar, A.H. (1934) “Görüşme”, Yeni Adam, sayı 18.
• Tanpınar, A.H. (1938) “Kendimizin Peşinde: Çok Mühim bir Mesele”, Bugün, sayı 12, s. 2-6.
• Tanpınar, A.H. (1947) “İş ve Program”, Memleket, sayı 7.
• Tanpınar, A.H. (1949) Huzur, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Tanpınar, A.H. (1956) “Çocuk Üzerinde Dikkatler”, Pedagoji Hareketleri (II. Eğitim Kongresi Raporları), İstanbul: Pedagoji Cemiyeti Yayınları.
• Tanpınar, A.H. ([1961],1963) Yahya Kemal, İstanbul: Yahya Kemal’in Sevenleri Cemiyeti Neşriyatı.
• Tanpınar, A.H. ([1946],1979) Beş Şehir, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, A.H. ([1949],1985) 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
• Tanpınar, A.H. ([1975],1988) Mahur Beste, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, A.H. ([1969],1992) Edebiyat Üzerine Makaleler, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, A.H. ([1970],1996) Yaşadığım Gibi, Emil, B. (der.), İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, A.H. (1997) Tanpınar’dan Hasan Ali Yücel’e Mektuplar, Eronat, C.Y. (haz.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tanpınar, A.H. (2000) Bütün Şiirleri, Enginün, İ. (haz.), İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, A.H. (2003) Mücevherlerin Sırrı: Derlenmemiş Yazılar, Anketler ve Röportajlar, Dirin, İ., Anar, T., Özdemir, Ş. (der.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tunç, M.Ş. (1953) “Aksiyon Felsefesi Bakımından Politika”, Türk Düşüncesi, cilt 1, sayı 1.
• Tunç, M.Ş. (1954) “Muhafazakarlık ve Liberallik”, Türk Düşüncesi, cilt 1, sayı 2.
• Tunç, M.Ş. (1959) Bir Din Felsefesine Doğru, İstanbul: Türkiye Yayınları.
• Ülken, H.Z. (1966) Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Konya: Selçuk Yayınları.