SABRİ F. ÜLGENER’İ YENİDEN OKUMAK Sosyal Tarih, Osmanlı İktisat Faaliyetlerinin ve Zihniyetinin Ortaçağlaşması, Tasavvuf, İslam ve Kapitalizm

Yıl 2006, Cilt: 2 Sayı: 9-10, 181 - 202, 15.09.2006

Abdülkadir Zorlu

Öz

Bu çalışma, Ülgener’in kapitalizmin oluşumu hakkındaki düşünceleri, sosyal tarihçiliği ve kendine özgü sosyolojik yaklaşımı üzerinde durmuştur. Kapitalizmin gelişme teorisini ticarî model üzerine inşa etmiş, analizini de uzun zamanda ve geniş bir çerçeveye oturtmuştur. Bunu yaparken de çok faktörlü analize başvurmuş ve insanı merkeze alan bakış açısını benimsemiştir. Ülgener, coğrafya, edebiyat (dil ve anlam), din, ahlak, siyaset, ekonomi gibi sosyal bilim alanları arasındaki sınırları âdeta yok sayarak Annales Okulu’na benzer, bütünsel bir sosyal tarih anlayışı geliştirmiştir. Ülgener, Osmanlı çözülme döneminin iktisadî faaliyetlerinin ve zihniyetinin hem değersel hem de kuruluşlar açısından ortaçağlaşma sürecine girdiğini düşünür. Ülgener, zihniyet bağlamında Sombart ve Weber’le ilgili temaları ön plana çıkarırken, iktisadî faaliyetler ve ortaçağlaşma bağlamında Pirenne’nin tezlerini ön plana çıkarır.

Anahtar Kelimeler

Sabri F. Ülgener, Sosyal Tarih, İktisat Tarihi, Osmanlı, İktisadî Faaliyetler, İslam, Tasavvuf, Ortaçağlaşma, Kapitalizm, İslâmî Calvinistler

Kaynakça

• Ağmağan, Mustafa (2006) “ ‘Osmanlı Gerilemesi’ Masalından Uyanmak!”, Osmanlı Geriledi mi?, İstanbul, Etkileşim Yayınları: 25- 58.
• Bloch, Marc (1994) Tarihin Savunusu ya da Tarihçilik Mesleği, (Çev. Mehmet Ali Kılıç-bay), Ankara, Gece Yayınları.
• Boratav, Ali (1985) “Sunuş”, Tarih ve Tarihçi: Annales Okulunun İzinde, İstanbul, Alan Yayıncılık.
• Braudel, Fernand (1991) Maddi Medeniyet ve Kapitalizm, (Çev. Mustafa Özel), Ağaç Yayıncılık.
• Çakmak, Orhan (2003) Sabri Ülgener, Ankara, Alternatif Yayınları.
• European Stability Initiative (2005) Islamic Calvinists Change and Conservatism in Central Anatolia, (esiweb.org).
• Genç, Mehmet (2002) Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• Hanioğlu, M. Şükrü ( 2006) “Max Weber - İslami Calvinistler”, Zaman Gazetesi, 02. 02. 2006
• Heaton, Herbet (1995) Avrupa İktisat Tarihi İlk Çağdan Sanayi Devrimine (Çev. Mehmet Ali Kılıçbay), İmge Kitapevi Yayınları.
• Hill, Christopher (1995) “Protestanlık ve Kapitalizmin Ortaya Çıkışı”, Kapitalizmin Doğuşu, (Çev. Süleymen E. Gündüz), İstanbul, İnsan Yayınları: 31- 43.
• Hobsbawm, E.J. (1986) “From Social History to the History of Society”, Essays in Social History, (Ed. M.W. Flinn, T. C. Smout), Oxford, Clarendon Press.
• İlyasoğlu, Aynur (1985) “Türkiye’de Sosyolojinin Gelişmesi ve Sosyoloji Araştırmaları”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, İstanbul: 2164-74.
• Kaçmazoğlu, H.B.(1995) İktisadi Düşünce Tarihimize Ülgener’in Katkıları, Türkiye Günlüğü, Sayı 34: 34-46.
• Kayalı, Kurtuluş (2004) “Memleketi Tanımak”, Doğu Batı,Sayı: 29: 57-70.
• Lee, Stephen J. (2002) Avrupa Tarihiden Kesitler: 1494-1789, (Çev. Ertürk Demirel), An-kara, Dost Kitapevi.
• Özkiraz, Ahmet ( 2000) Sabri F. Ülgener’de Zihniyet Analizi, Ankara, A Yayınevi.
• Pirenne, Henri (1994) Ortaçağ Kentleri Kökenleri ve Ticaretin Canlanması (Çev. Şadan Karadeniz), İstanbul, İletişim Yayınları.
• Pirenne, Henri (1983) Ortaçağ Avrupa’sının Ekonomik ve Sosyal Tarihi, (Çev. Uygur Kocabaşoğlu), İstanbul, Alan Yayıncılık.
• Sarc, Ömer Celal (1987) “S. F. Ülgener’in Kişiliği ve Eserleri”, İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, Prof Dr. Sabri F. Ülgener’e Armağan, Cilt 43, Sayı 1-4: 1-2.
• Sayar, Ahmet Güner (1998) Bir İktisatçının Entelektüel Portresi Sabri F. Ülgener, İstanbul, Eren Yayıncılık.
• Sayar, Ahmet Güner (2000) Osmanlı’dan Cumhuriyete Portre Denemeleri, İstanbul, Ötüken Neşriyat.
• Sayar, Ahmet Güner (2006) “İktisadi Liberalizm Karşısında Sabri Ülgener”, Doğu Batı, Sayı: 36: 153-174.
• Sombart, Werner (2004) Kapilalizm ve Yahudiler, (Çev. Sabri Gürses), İstanbul, İleri Yayınları.
• Uğur, Aydın (1983) “XIX. Yüz Yıl Alman Tarih Felsefesi Geleneği ve Bir Türk Bilim Adamı: Prof. Sabri Ülgener”, Toplum ve Bilim, Sayı 23: 127-132.
• Ülgener, Sabri F.(1942) “İktisat Felsefesi Tarihinde Werner Sombart’ın Yeri ve Şahsiyeti” (ayrı basım), İstanbul, Güven Basımevi.
• Ülgener, Sabri F.(1944) “İslam Hukuk ve Ahlak Kaynaklarında İktisat Siyaseti Meseleleri” (ayrı basım), İstanbul, Kenan Mat.
• Ülgener, Sabri F.(1947) “Cevdet Paşa’nın Devlete ve İktisada Dair Düşünceleri, İş, Sayı 76: 5-23.
• Ülgener, Sabri F. (1991) İktisadi Çözülmenin Ahlak ve Zihniyet Dünyası, İstanbul, Der Yayınları
• Ülgener, Sabri F.(1973a) “Adil Fiyat”, Ak İktisat Ansiklopedisi, Cilt I, Sermet Mat: 8.
• Ülgener, Sabri F.(1973b) “Kapitalizmin Tarihi Gelişimi”, Ak İktisat Ansiklopedisi, Cilt II, Sermet Mat: 495-497.
• Ülgener, Sabri F. (1981) Dünü ve Bugünü ile Zihniyet ve Din: İslâm, Tasavvuf ve Çözülme Devri İktisat Ahlaki, İstanbul, Der Yayınları.
• Ülgener, Sabri F. (1983) Zihniyetler, Aydınlar ve İzm’ler, Ankara, Mayaş Yayınları.
• Ülgener, F. Sabri (1984) Darlık Buhranları ve İslâm İktisat Siyaseti, Ankara, Mayaş Yayınları.
• Üşür, İşaya (1992) “Geçiş Tartışmaları” , Maurice Dobb, Kapitalizmin Gelişimi Üzerine İncelemeler (içinde), İstanbul, Belge Yayınları: 355-453.
• Weber, Max. (1985) Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu, (Çev. Zeynep Aruoba), Hil Yayınları, İstanbul.
• Weber, Max (1987) Sosyoloji Yazıları, (Çev Taha Parla), Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Yetim, Nalan ve Azman, Ayşe (2006) “Bir Entelektüelin Yüz Çizgileri: Sabri F. Ülgener, Doğu Batı, Sayı: 36: 175-192.
• Yıldırım, Ergün (1993) “Toplumsal Gelişmeyi Açıklama Modeli Olarak Protes-tanlık”, Bilgi ve Hikmet, Sayı: 2: 129-135.
• Zorlu, Abdülkadir (1994) Max Weber ve Türkiye’de Weberci Görüşler, Hacettepe Üniversitesi, Sosyoloji Bölümü, (Lisans Tezi), Ankara.
• Zorlu, Abdülkadir (2006) Üretim Kapitalizminden, Tüketim Kapitalizmine Üretim ve Tüketim Teorileri, Ankara, Glocal Yayınlar: 33-38.