II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ TÜRKÇÜ, İSLÂMCI ve BATICI GÖRÜŞLERE MENSUP AYDINLARIN TOPLUMSAL DEĞİŞME TELAKKÎLERİ

Yıl 2005, Cilt: 1 Sayı: 4, 95 - 122, 15.04.2005

Mustafa Gündüz

Öz

II. Meşrutiyet döneminde Osmanlı toplumu, diğer bütün dönemlerden daha büyük ve karışık sorunlarla karşılaşmıştır. Dönemin aydınları bu sorunları süreli yayınlarda ve müstakil eserlerde konu edinmişler, hem devletin hem de Os­manlı Toplumunun refahı için çareler aramışlardır. II. Meşrutiyet dönemi ay­dınlarının bâriz vasıflarından biri, mevcut şartlara ayak uydurmaya çalışmaları ve değişimcilikleridir. Toplumun iç dinamiklerinden ve dış kaynaklardan hare­ketle ortaya çıkan sorunlar karşısında aydınlar, köklü bir değişimin vazgeçilmez olduğunu sürekli olarak savunmuşlardır. Siyasî olarak farklı düşüncelere sahip aydınların, toplumsal değişmenin nasıl olacağına ilişkin görüş, öneri ve düşün­celerinde büyük benzerlikler vardır. Bu araştırmada aydınların toplumsal deği­şime ilişkin görüş ve önerileri üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

II. Meşrutiyet Aydınları, Türkçülük, İslamcılık, Batıcılık, Değişim, Toplumsal Değişme

Kaynakça

• A[kçuraoğlu]. Y[usuf]., "Son İnkılâb ve Sevâkıbı ile Netâici", İçtihad, Mart 1909, No: 11-23.
• A[kçuraoğlu]. Y[usuf]., "İktisat", Türk Yurdu, 2 Ağustos 1333, C.6, S.140.
• Abdullah Cevdet, "Fas Sultanlığı", Osmanlı, No: 136, 15 Temmuz 1904.
• Abdullah Cevdet, "Yara ve Tuz", İçtihad, 28 Teşrin-i Sâni 1329, No: 132.
• Abdullah Cevdet, "Cihân-ı İslâm'a Dâir", İçtihad, 1 Temmuz 1327 No: 26.
• Abdullah Cevdet, "Dilmesti-i Mevlâna", İçtihad, 26 Kanun-ı Evvel 1329, No: 86.
• Abdullah Cevdet, "Fas Hükümet-i İslâmiyesinin İnkırâzı", İçtihad, Nisan 1905, No: 5.
• Abdullah Cevdet, "Kadınlarda Gâye-i Hayat", İçtihad, l Ağustos 1327, No: 28.
• Abdullah Cevdet, "Kastamonu'da Kurûn-ı Vusta" İçtihad, 14 Mart 1329, No: 58.
• Abdullah Cevdet, "Mısır'da Necmü'l-Terakkî-ül-İslâmî Medresesi", İçtihad, Yıl:2, No: 1-13.
• Abdullah Cevdet, "Mutmain Değilim", İçtihad, 31 Kanun-ı Sâni 1328, No: 52.
• Abdullah Cevdet, "Sıhhat-i Umûmiye İşi ve Gidişi", İçtihad, 26 Haziran 1330, No: 112
• Abdullah Cevdet, "Şehzâde Şeyhü'r-Reis Hazretleri he Mülâkat'', İçtihad, 15Kanun-ı Sâni 330, No:126.
• Abdullah Cevdet, "Şime-i Muhabbet", İçtihad, 9 Kanun-ı Sâni 1329, No: 88.
• Abdullah Cevdet, Fizyolocia ve Hıfz-ı Sıhhat-i Dimağ ve Melekât-ı Akliye, İstanbul 1312.
• Abdullah Cevdet, "Une Profession de Foi," İçtihad, 6 Mayıs 1905, No: 5.
• Abdüllatif Nevzâd, "Hak-1" Sebilü'r-Reşad, 26 Temmuz 1328, C.1-8, S.23-205. Ahmed Agayef, "Alem-i İslâm'a Umumi Bir Nazar", Sebilü'r-Reşad, 8 Mart 1328, .1-8, S.3.
• Abdüllatif Nevzâd, "Terbiye-i Milliye", İçtihad, 15 Temmuz [1]327, No: 27.
• Abdüllatif Nevzâd, "Türk Âlemi-1", Türk Yurdu, 17 Teşrin-i Sâni 1327, C.1, S.1.
• Abdüllatif Nevzâd, "Türk Âlemi- 2", Türk Yurdu, 1 Kanun-ı Evvel, 1327, C.1, S.2.
• Abdüllatif Nevzâd, "Türk Alemi-3", Türk Yurdu, 15 Kanun-ı Evvel, 1327, C.1, S.3.
• Abdüllatif Nevzâd, "Türk Alemi-7",, Türk Yurdu, 17 Mayıs 1328, C.1, S.14.
• Abdüllatif Nevzâd, "Vahim Günler", Sebilü'r-Reşad, 12 Temmuz 1328, C.1-8, S.21-203.
• Abdüllatif Nevzâd, "Türk Medeniyeti Tarihi, Mukaddime", Türk Yurdu, 16 Mayıs 1329, C.2, S.40. "Ahvâl-i Hazıra", Sebilü'r-Reşad, 26 Temmuz 1328, C.1-8, S.23-205.
• Celal Nuri, 1327 Senesinde Selanik'te Mün'akid İttihat ve Terakkî Kongresine Celal Nuri Bey Tarafından Takdim Kılınan Muhtıradır, Müşterekü'l­ Menfaa Osmanlı Şirketi Matbaası, İstanbul 1327.
• Celal Nuri, "Havâic-i Kanuniyemiz," İçtihad, 28 Şubat 1328, No: 56.
• Celal Nuri, "İslâm'da Vücûb-ı Teceddüd" İçtihad, 15 Kanun-ı Sâni 327, No: 39; "İs- lâm'da Vücûb-ı Teceddüd", İçtihad, 1 Şubat [1]327, No: 40.
• Celal Nuri, "İstirhamnâme-i Mekşûf," İçtihad, 9 Kanun-ı Sâni 1329, No: 88.
• Celal Nuri, "Tarih-i Tedenniyât-ı Osmaniye, İçtihad, 1 Mayıs 1328, No: 46.
• Halil Fahreddin, "Din Mani'i Terakkî Değildir", Sebilü'r-Reşad, 12 Temmuz 1328, C. 1-8, S.21-203.
• İbn-i Şemseddin Sıvâsi, "Türklerde Maraz-ı İçtimâi- Kıskançlık", İçtihad, 4 Kanun-ı Evvel 330, No: 123.
• İsmail Doğan, Tanzimat'ın İki Ucu: Münif Paşa ve Ali Suavi, (Sosyo-Pedagojik bir Karşılaştırma), İstanbul 1991.
• İsmail Kara, "İslamcı Söylemin Kaynakları ve Gerçeklik Değeri", Modern Tür- kiye'de Siyasi Düşünce, C.6 (İslâmcılık), İstanbul 2004.
• İsmail Kara, Dinİle Modernleşme Arasında, Çağdaş Türk Düşüncesinin Meseleleri, İstanbul 2003.
• İsmail Kara, İslâmcıların Siyasî Görüşleri I, Hilâfet ve Meşrutiyet, İstanbul 2001. İsmet Özel, "Din mi Milliyet mi?", Milli Gazete, 30 Aralık 1988.
• Kazım Nami, "Halk Nazarında Bir Niçe Mesele ", Türk Yurdu, 23 Mart 1329, C.2, S.36.
• Kazım Nami, "Yeni Hayata Doğru", Türk Yurdu, 1 Teşrin-i Sâni 1328, C.2, S.26. Kılıçzâde Hakkı, "Neden Mağlub Olduk," İçtihad, 28 Şubat 1328, No: 56.
• Kazım Nami, "Pek Uyanık Bir Uyku", İçtihad, 7 Mart 1328, No: 57.
• M. Abduh, çev: Mehmed Âkif, "Tefsir-i Şerif", Sebilü'r-Reşad, 31 Mayıs 1328, C.1-8, S.15-197.
• M. Şemseddin[Günaltay], "Bir Millete Sâik Kuvvetler ve Kurtaracak Eller", Sebilü'r- Reşad, 7 Mayıs1328, C.8, S.16-198.
• M. Şemseddin[Günaltay], "Muhtekirlerin Pençeleri Altında Kıvranan Köylüleri Düşünelim", Sebilü'r- Reşad, 4 Teşrin-i Evvel 1328, S.33-215.
• M. Şemseddin[Günaltay], "Ta'lim ve Terbiye Mes'elesi", Sebilü'r-Reşad, 5 Temmuz 1328, C.1-8, S.20-202.
• Mehmed Âkif, "Hutbe ve Mevâiz", Sebilü'r-Reşad, 7 Şubat 1328, C.9, S.232.
• Mehmed Âkif, "Mev'ıza" Sebilü'r-Reşad, C.9, 24 Kanun-, Sâni 1328, S.230.
• Said HalimPaşa, Buhranlarımız ve Son Eserleri, Haz: M. Ertuğrul Düzdağ, İstanbul 1998, Satı[El- Husrî], "Tanzimatçılık Mes'elesi-1", İçtihad, 2 Mayıs 1329, No: 64.
• Tarsuslu Mustafa Naim, “İçtihad Fi’t-Tefrika", Medrese İ'tikatları, 16Ağustos1329, S.15. Ziya Gökalp, "Türkleşmek, İslâmlaşmak, Muasırlaşmak",Türle Yurdu, 7Mart1329, C.2,S.35.