KEMALİST GELENEK KARŞISINDA ANA-DAMAR TÜRK MUHAFAZAKÂRLIĞININ TARİHSEL SEYRİ

Yıl 2005, Cilt: 1 Sayı: 4, 195 - 214, 15.04.2005

Baran Dural

Öz

Modernizm-muhafazakârlık ilişkisi farklı bir yönüyle "Türk muhafazakâr­lığı" pratiğinde de kendisini hissettirir. Ancak "Türk muhafazakârlığı­ modernizm ve Türk modernleşmesi" tartışması beraberinde Türk muhafazakâr­lığının, modernleşme süreçlerine girmiş diğer İslam toplumlarıyla birlikte paylaştığı "yumuşak karnı" da gündeme getirir. Bilindiği gibi, "Antik Yunan felsefesi, Roma hukuku ve Hıristiyan ahlakı", Batı toplumlarının ve Batı muha­fazakârlığının kendi kökenlerini ifade ederken başvurdukları üçlü değerler kümesinin somut yapıtaşlarıdır. Bu ortak değerler kümesi, Batı muhafaza­kârlığına içinde bulunduğu toplumların kurucu öğelerinden biri olma ayrı­calığını bağışlıyordu. Oysa Türk muhafazakârlığı, bu üçlü değerler küme­sinden mahrumdu.
İslam toplumlarının İran dışında, neredeyse tek bağımsız ülkesi konu­ munda bulunan Osmanlı'nın da, Batı karşısında geri!eyişten nasibini alması Türk muhafazakarlığı açısından tarihsel bir "su kesimi çizgisi"ni oluşturdu. Dolayısıyla çareyi Batı'yı izlemek, Batı'nın gelişme çizgisini mutlaka yaka­lamak olarak gören Türk ve kimi İslam toplumlarının kurucu kadroları, çok haklı bir endişeyle biçimlendirdikleri yeni toplumsal ilişkiler örüntüsünde, kuşkuyla baktıkları muhafazakarlığa kurucu unsur vasfı tanımadılar. Batı muhafazakarlığının sürekli "merkezden" konuşmasına karşılık, Doğu muha­fazakarlığında muhafazakarlar "çevreye" itildiler. Türkiye örneğinde, bu itilişte Batı karşısında uğranan bozgun sebebiyle, geleneğe hangi unsurların katılaca­ğı, hangi unsurların ayıklanacağı noktasında Türk muhafazakarlığının yaşa­dığı kafakarışıklığı, çapsızlık ve siyasi iktidarsızlığın önemli rolü oldu.
Türk muhafazakarlığı "çevrede" yer almasına radikal bir tepki göster­mekten ziyade, kurucu unsur Kemalizm'in gadrine uğramamak endişesiyle, yeni rejimle sorunlu bir ilişki geliştirmeyi tercih etti. Bu ilişki, "çekinceli itti­fak" olarak adlandırıldı. Türk muhafazakarlığının anadamarı da tam bu nok­tada önem kazandı. Zira anadamar muhafazakar düşünürleri, bir yandan Kemalizm'in çeperinde tutunmaya özen gösterirlerken, diğer yandan ise ye­ni rejimi muhafazakar bir bakış açısıyla sürekli "yeniden üretiyorlardı." Bu metot muhafazakarlığa, Kemalizm'e kültürel saldırılarda bulunarak tep­kiselliklerini belli oranda açığa vurma imkanı da tanıyordu.
Ancak "çekinceli ittifak"m beraberinde Kemalizm'in hem 'farklı" bir an­lamda onayını ve. üretimini, hem de içeriğinin bulanıklaştırılmasını getirdiği belirgindi. Kısacası tıpkı muhafazakarlığın genel anlatısının "masum" olmayışı gibi, Türk muhafazakarlığmm kendisini hem çeperinde hem de karşısında konumlandırdığı Kemalizm'e ilişkin tavrı da "masum bir anlatı" değildi.
Anahtar kelimeler: Muhafazakârlık, Anadamar Türk muhafazakârlığı, Kemalist Devrim, Kemalizm, "çekinceli ittifak", Fransız Devrimi, Modernizm, Türk modernleşmesi, modernist İslamcılar, "isyanlı sükut"

Anahtar Kelimeler

Muhafazakârlık, Anadamar Türk muhafazakârlığı, Kemalist Devrim, Kemalizm, "çekinceli ittifak", Fransız Devrimi, Modernizm, Türk modernleşmesi, modernist İslamcılar, "isyanlı sükut"

Kaynakça

• AKAY, Ali (2002), Minör Politika (Bağlam, İstanbul).
• BALTACIOĞLU, İsmail Hakkı (1943), Millî Mantığa Doğru (Yeni Adam) BAYDAR, Mustafa (1968), Hamdullah Suphi Tanrıöver ve Anıları (Menteş, İstanbul). BORA, Tanıl (1997), "Türk Muhafazakârlığında Bazı Yol İzleri", (Toplumbilim-67, İstanbul).
• ÇİĞDEM, Ahmet (1997), "Muhafazakârlık Üzerine", (Taplumbilim-74, İstanbul).
• GÖKALP, Ziya (1988) Türkleşmek İslamlaşmak Muasırlaşmak (Toker, İstanbul).
• GÜZEL, Murat (2000), "Türkiye'de İslamcılık ve Sağcılık", (Tezkire-19, Ankara)
• İREM, Nazım (1997) "Kemalizm ve Gelenekçi-Muhafazakârlık", (Toplumbilim-74, İstanbul).
• KARA İsmail, (1986) Türkiye'de İslamcılık Düşüncesi- I (Risale, İstanbul).
• KARA İsmail, (1987) Türkiye'de İslamcılık Düşüncesi-II (Risale, İstanbul).
• MARDİN, Şerif (1995), Türkiye'de Din ve Siyaset (İletişim, İstanbul).
• ÖĞÜN, Süleyman Seyfi (1995), Modernleşme, Milliyetçilik ve Türkiye (Bağlam, İstanbul).
• SAFA, Peyami (1978), Doğu-Batı Sentezi (Yağmur, İstanbul).
• SAFA, Peyami (1989) Kavga Yazıları (Boğaziçi, İstanbul).
• SAFA, Peyami (1990), Din, İnkılap ve İrtica (Ötüken, İstanbul).
• SAFA, Peyami (1997), Türk İnkılabına Bakışlar (Ötüken, İstanbul).
• ÜLKEN, Hilmi Ziya (1931), "Aşk Ahlakı" (Ekspres, İstanbul)
• ÜLKEN, Hilmi Ziya (1945), Milletlerin Uyanışı (Marmara, İstanbul).
• ÜLKEN, Hilmi Ziya (2001), Türkiye'de Çağdaş Düşünce Tarihi (Ülken, İstanbul).