SİYASİ HÂKİMİYETİN KAYNAĞI MESELESİ VE OSMANLI TELAKKİSİ

Yıl 2020, Cilt: 16 Sayı: 58, 13 - 35, 15.06.2020

Mustafa Şentop

Öz

Hâkimiyet (egemenlik) çeşitli açılardan ele alınabilecek bir konudur. Devletin unsurları arasında bulunan “hâkimiyet” ile devlet içinde buyurma yetkisi veren “hâkimiyet”in birbirinden farklı yönleri olduğunu belirtmek gerekir. Bu çalışmada, genel olarak hâkimiyet kavramı yerine, daha dar anlamda, devlet içinde siyasi iktidarın meşruiyetini kastederek, siyasi hâkimiyetin kaynağını ele alacağız.
Siyasi hâkimiyetin kaynağı meselesi, yüzyıllardır tartışılan ve üzerinde kesin bir mutabakata varılamamış bir konudur. Bu çalışma da, konuyla ilgili son bir söz söylemeyi değil, sadece tartışmalara katkıda bulunmayı hedeflemektedir. Hâkimiyetin kaynağı meselesini incelerken, önce bu meselenin doğduğu ve geliştiği dünyayı tanımak, sair kavramlarla olan münasebetlerini tespit etmek gerekmektedir. Siyasi hâkimiyet meselesi ve buna bağlı tartışmalar, teorik bir konu olarak Batı dünyasında, özellikle de Fransız hukuk ve siyaset literatüründe görülmektedir. Bu sebeple, tarihi arka planı vermeye çalışırken, Batı – Doğu veya İslam tarihi ayrımı yapmaya gerek görmüyoruz; tarihi arka plan, Batı’da, özellikle Fransa’da ortaya çıkan ve gelişen fikir ve olaylara münhasır olacaktır. Bir olgu olarak hâkimiyetin mevcudiyeti ile, teorik tartışmaların ve siyasi modellerin konusu olarak hâkimiyet meselesi ayrı değerlendirilmelidir. Bu çerçevede, meseleye realist bir perspektifle yaklaşmaya, meselenin siyasi ve sosyal hayat pratiğindeki izdüşümlerini, uygulamada ifade ettiği manayı tespit etmeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Siyasi Hakimiyet, Hakimiyetin Kaynağı, Egemenlik, Osmanlı Telakkisi

Kaynakça

• Hüseyin Nail Kubalı, Anayasa Hukuku Dersleri, İstanbul, 1969.
• Recai Galip Okandan, “Devlet İktidarının Menşe ve Sahibi Hakkında ile sürülen Doktrinler”, İstanbul Hukuk Fakültesi Mecmuası, C.17 (1951).
• Sadri Maksudi Arsal, “Teokratik Devlet ve Laik Devlet”, Tanzimat-I, Istanbul, 1940.
• Nakib Attas, İslam, Sekülerizm ve Geleceğin Felsefesi, trc.: Mahmut Erol Kılıç, İstanbul, 1995.
• C. Northcote Parkinson, Siyasal Düşüncenin Evrimi, trc.: Mehmet Harmancı, İstanbul, 1984.
• Leon Dugi (Duguit), Hukuk-ı Esasiye, trc.: Menemenlizade Edhem, C.1, İstanbul, 1339.
• Talip Türcan, Devletin Egemenlik Unsuru ve Egemenlikten Kaynaklanan Yetkileri, Ankara, 2001.
• Abdülkadir Donuk, Türk Devleti’nde Hâkimiyet Anlayışı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, sy.10-11, (1979-1980).
• S. Hüseyin Nasr, Modern Dünyada Geleneksel Islam, Istanbul, 1990, sh.107-126.
• Jean Jacques Rousseau, Toplum Sözleşmesi, (trc. Vedat Günyol), İstanbul, 1984.
• Ibni Haldun, Mukaddime, (Thk. Dr. Ali Abdulvahid Vafi), C.2, Kahire, 1401/1981.
• Ahmet Akbulut, Sahabe Devri Siyasi Hadiselerinin Kelami Problemlere Etkileri, İstanbul, 1992.
• Ilhan Arsel, Teokratik Devlet Anlayışından Demokratik Devlet Anlayışına, Ankara, 1975.
• M. Fuad Abdulbaki, el-Mu’cemu’- Müfehres li Elfazi’- Kur’ani’l-Kerim, Istanbul, 1987.
• Abdurrezzak Ahmed es-Senhuri, Fıkhu’l Hilafe ve Tetavvuruha, (Çeviren:Nadiye Abdurrezzak Senhuri), Mısır, 1989.
• Ahmed Suveylim Umeri, Mu’cemu’l-Ulumi’s Siyasiyyeti’l-Müyessere, Mısır, 1985.
• Alauddin Ebu Bekr b. Mes’ud el-Kasani, Bedaiu’s Sanai’ fi Tertibi’ş-Şerai’, C.7, Mısır 1910.
• Ebu’l Hasan Ali b. Muhammed b. Habib el-Maverdi, el-Ahkamu’s-Sultaniyye ve’l-Velayetu’d-Diniyye, (Thk.Ahmed Mübarek el-Bağdadi), Kuveyt, 1409/1989.
• (Seyyid Bey), Hilafet ve Hâkimiyet-i Milliye, Ankara. Ayrıca bkz. aynı müellif, Usul-i Fıkıh - Cüz-i Evvel: Medhal, Istanbul, 1333.
• İsmail Kara, Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi, C. I – II, İstanbul, 1987; aynı yazar, İslamcıların Siyasi Görüşleri, İstanbul, 1994.
• Bkz. Said Halim Paşa, Buhranlarımız, (Hazırlayan: M. E. Düzdağ), Istanbul, 1991.
• Muhammmed Ammara, İslam Devleti, (Çeviren: Ahmet Karababa-Salih Barlak), İstanbul.
• İlhami Güler, “Çağdaş Arap Düşüncesinde Din–Siyaset Tartışması (Hanefi, Cabiri ve Arkoun Bağlamında),” mTürkiye Günlüğü, sy.29, Temmuz-Ağustos 1994.
• Ebu’l-Feth Muhammed Abdülkerim eş-Şehristanî, el-Milel ve’n-Nihal, C. I, Kahire, 1387/1968.
• Ebu Hamid el-Gazzali, İtikad’da Orta Yol, trc.: Kemal Işık, Ankara, 1971.
• Ebu’l A’la El Mevdudi, Hilafet ve Saltanat, (Çeviren:Ali Genceli), İstanbul.
• Fehmi Ced’an, İslami Yönetim Tartışmaları, (Çeviren:Mehmet Yolcu), İstanbul, 1989.
• Nevin A. Mustafa, İslam Siyasi Düşüncesinde Muhalefet, (trc. Vecdi Akyüz), İstanbul, 1990.
• Halil inalcık, “Osmanlılar’da Saltanat Veraseti Usulü ve Türk Hâkimiyet Telakkisiyle İlgisi ”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C.XIV, No:1, (Mart 1959).
• Ahmet Mumcu, “Egemenlik ve Milli Egemenlik”, Milli Egemenlik ve TBMM, Ankara, 1987.
• Mansura Haıder, “Timurlular Devletinde Hâkimiyet Anlayışı (XIV. – XV. Yüzyıllar), trc. Ekrem Memiş, Türk Kültürü, yıl:XXII, sy.:258, (Ekim 1984).
• İsmail Aka, “Timurlularda Hâkimiyet Anlayışı”, Türk Kültürü, yıl:XXXVII, sy.430, (Şubat 1999).
• Nihad Sami Banarlı, Dasıtan-ı Tevarih-i Müluk-i Al-i Osman ve Cemşid ve Hurşid Mesnevisi, İstanbul, 1939.
• Coşkun Üçok, “Osmanlı Kanunnamelerinde İslam Ceza Hukukuna Aykırı Hükümler ”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C.III, (1946).
• Halil İnalcık, “Şeriat ve Kanun, Din ve Devlet”, İslâmiyât, C.I, sy.4, (Ekim – Aralık 1998).