FARZİYETTEN SÜNNETE: ŞEYHLERİN KANAAT ÖNDERLİĞİNDE DÖNÜŞÜM (Siirt İli Örneği)

Yıl 2020, Cilt: 16 Sayı: Özel Sayı-1, 72 - 93, 07.12.2020

Ahmet Aktaş

Öz

Bu çalışma, Siirt ili örneğinde şeyhlik kurumunun (şeyhlerin) kanaat önderliği faaliyetlerindeki bağlayıcılığını ele almaktadır. Çalışmada şeyhlerin toplumun kanaatlerinin şekillenmesinde etkisi geçmiş ile kıyaslanarak var olan dönüşümün nedenleri araştırılmıştır. Nitel bir alan araştırması olan çalışmada veriler mülakat tekniği ile toplanmıştır. Örneklem seçiminde amaçlı örneklem ve kartopu örnekleme teknikleri kullanılmıştır. 24’ü (şeyh, müderris, şeyh ailesi üyesi ve tarikat mensubu) şeyhlik kurumu ile bağlantılı; 26’sı ise herhangi bir tarikat bağı olmayan kişiler olmak üzere toplam 50 kişi ile mülakat yapılmıştır. Veriler analiz edilirken betimsel analiz kullanılmıştır. Çalışmanın sonucunda, şeyhlerin kanaat önderliğinde yaşanan değişim altı başlık altında toplanmıştır: a. Şartlı bağlayıcılık (şeyhin kanaatini kendisine pratik yarar sağlayacaksa kabul etme), b. şeyhin önerisine uygun davranmama, c. kuşaklar arası farklılaşma, d. ihtiyacı olunca şeyhi hatırlama, e. arabuluculukta etki yitimi ve f. müritlerin siyasal tercihlerinin şekillenmesinde etki yitimi. Şeyhlerin bağlayıcılığının azalmasında ise beş içsel beş de dışsal faktörün etkili olduğu tespit edilmiştir. İçsel faktörler: a. şeyhlerin toplum ile iç içe olmamaları, b. siyaset ile yakın ilişki içinde olmaları, c. şeyhliğin yetkin olmayan kişiler tarafından temsil edilmesi, d. soy şeyhliğinin (şeyhliğin babadan oğula geçmesi) artması ve e. şeyhlerin ekonomik faaliyetlerde bulunmaları. Dışsal faktörler: a. eğitim seviyesinin artması, b. göç ve şehirleşme, c. bireyselleşme, d. ideolojik yaklaşımlar ve e. PKK’nın şeyhlere yönelik kara propagandası ve yeni aktörlerin ortaya çıkması olmak üzere beş de dışsal faktörün etkili olduğu görülmüştür

Anahtar Kelimeler

Din sosyolojisi, Siirt, dini otorite, şeyh, kanaat önderliği

Kaynakça

• Aktaş, A. (2020). Şeyhlik Kurumunun Sosyal ve Dini Pratikler Üzerindeki Etkileri(Siirt Örneği). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi SBE.
• Bourdieu, P. (1986). The Forms Of Capital. J. Richsrdson içinde, Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education (s. 241-258). New York: Greenwood.
• Bruinessen, M. V. (1993). Kürdistan Üzerine Yazılar (2 b.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bruinessen, M. V. (2015). Ağa, Şeyh, Devlet (9 b.). (B. Yalkut, Çev.) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ertit, V. (2014). “Sekülerleşmenin Hızlandırıcısı Olarak Kentleşme”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (41). 243-254.
• Ertit, V. (2019). Sekülerleşme Teorisi. Ankara: Liberte Yayınları.
• Goffman, E. (2018). Damga (3 b.). (Ş. Geniş, L. Ünsaldı, & S. Ağırnaslı, Çev.) Ankara: Heretik Yayınları.
• Özel Koca, N. (2017). Kayıt Dışı Ekonomi: Tefecilik (Siirt Örneği). Siirt: Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Pekasil, T. (2013). “Dini Statü Tiplerinde Farklılasma: Cizre Örneğinde Seyh, Molla ve Seyyidler”. Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi. 2(4): 24-54.
• Peker, Ö., & Aytürk, N. (2000). Etkli Yönetim Becerileri. Ankara: Yargı Yayınları.
• Ulutaş, E. (2015). “Toplumsal Bir Tip: Kanaat Önderi”. Konya: Selçuk Üniversitesi SBE.