CUMHURİYET DÖNEMİ MEVLEVİLİĞİNDE YAPISAL DÖNÜŞÜMÜN KAYNAKLARI VE GÜNÜMÜZ MEVLEVİLİĞİ

Yıl 2020, Cilt: 16 Sayı: Özel Sayı-1, 162 - 192, 07.12.2020

İbrahim Kaygusuz

Öz

Bu makalenin konusu, Mevlevilerdir. Bu makalenin amacı, Mevlevi dinî grubunun yapısını, ortaya çıkış sürecini ve mevcut durumunu din-toplum ilişkileri bağlamında anlamaya çalışmaktır. Makalenin amacı, Cumhuriyet’le birlikte yok olma sürecine giren Mevleviliğin, 1940-2020 tarihsel aralığında yeniden ortaya çıkış sürecini, bu tarihsel aralıkta sekülerleşme bağlamında yaşadığı dönüşümü, 2000’li yıllardan itibaren Mevlâna ve Sema ritüelinin popülerleşmesiyle birlikte gündeme gelmesinin sebeplerini ve grubun geldiği noktayı anlamaya çalışmaktır. Makale, 1990’lı yıllardan bu yana hakkında detaylı sosyolojik çalışma yapılmayan Mevleviliğin güncel yapısını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu çalışma, ortaya çıktığı tarihten bu yana Mevlevilik hareketinin merkezi olan Konya’daki üç lokal grubu kapsamaktadır. Gruplar, gelenekten gelme, sivil inisiyatif ile ortaya
çıkma ve resmî olma gibi ayrı özelliklere sahiptir. Bu makalede nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Gruplar, gruplara ait mekânlar, faaliyetler ve ritüeller, katılımcı gözlem tekniği ile gözlemlenmiştir. Grupların üyeleri ile çok sayıda görüşmeler yapılmış, faaliyetlerine iştirak edilmiş ve her kademedeki (postnişin, semazen, müntesip vb.) üyelerle derinlemesine mülakatlar gerçekleştirilmiştir. Makalede ortaya çıkan sonuç, Mevlevi dinî grubunun sanayileşme, sekülerleşme ve çoğulculuk süreçlerinden etkilenerek kurumsallıktan bireyselleşmeye doğru evrildiğidir.

Anahtar Kelimeler

Dinî grup, Mevlevilik, kurumsallaşma, modernleşme, sekülerleşme, çoğulculuk

Kaynakça

• Ağaoğlu, Y. S. (2013). Neyzen Selami Bertuğ’un Anılarında Belgelerle Hazret-i Mevlâna’yı Anma Törenleri (1942-1974). Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Arpaguş, S. (2015). Mevlevilikte Manevi Eğitim. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Atacan, F. (1990). Sosyal Değişme ve Tarikat Cerrahiler. İstanbul: Hil Yayın.
• Babinger, F. & Köprülü, M. F. (2003). Anadolu’da İslamiyet. (Çev. Ragıp Hulusi, Yay. Haz. mMehmet Kanar). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Berger, P. L. (2002). “Dini ve Toplumsal Kurumların Değişimi”. Din ve Modernlik Toplumbilim mYazıları I. (Der. ve Çev. Adil Çiftçi). (121-174) Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Berger, P. L. (2003). “Küreselleşmenin Kültürel Dinamikleri”. Bir Küre Binbir Küreselleşme Çağdaş Dünyada Kültürel Çeşitlilik. (Ed. P. L. Berger & S. P. H.). (9-26) İstanbul: Kitap mYayınevi.
• Berkes, N. (2014). Türkiye’de Çağdaşlaşma. (Yay. Haz., Ahmet Kuyaş). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ceyhan, S. (2004). “Mesnevi”. İslam Ansiklopedisi c. 29. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 325-334.
• Creswell, J. W. (2015). Nitel Araştırma Yöntemleri Beş Yaklaşıma Göre Nitel Araştırma ve Araştırma Deseni. (Çev. Ed. Mesut Bütün&Selçuk Beşir Demir). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Çelebi, A. H. (2015). Mevlâna ve Mevlevilik. Ankara: Hece Yayınları.
• Demirci, M. (2013). Hz. Mevlana ve Mevlevi Kültürü. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• Eflâki, A. (2011). Ariflerin Menkıbeleri. (Çev. Tahsin Yazıcı). İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Gölpınarlı, A. (2006a). Mevlâna’dan Sonra Mevlevilik. İstanbul: İnkılâp Yayınevi.
• Gölpınarlı, A. (2006b). Mevlevi dâb ve Erkânı. İstanbul: İnkılâp Yayınevi.
• Gölpınarlı, A. (2015). Mevlâna Celâleddin Hayatı Eserleri Felsefesi. İstanbul: İnkılâp Yayınevi.
• Haksever, A. C. (2009). Modernleşme Sürecinde Mevleviler ve Jön Türkler. İstanbul: H Yayınları.
• Kemikli, B. (2018). Mesnevi ve Türk İrfanı: Mesnevihanlık Geleneği. Erişim tarihi ve linki: 06.11.2020, http://akademik.semazen.net/author_article_print.php?id=1218.
• Küçükdağ, Y. (2000). Türk Tasavvuf Araştırmaları. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.
• Lewis, F. D. (2010). Mevlana Geçmiş ve Şimdi Doğu ve Batı. (Çev. Gül Çağalı Güven & Hamide Koyukan). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Luckmann, T. (2003). Görünmeyen Din Modern Toplumda Din Problemi. (Çev, Ali Coşkun& Fuat Aydın). İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Mevlâna C. R. (1997). Konularına Göre Açıklamalı Mesnevi Tercümesi Cilt V. Beyit 1445. (Terc. Şefik Can). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Meyerovitch, E. V. (1998). Konya Tarihi ve Hz. Mevlana. (Çev. Melek Öztürk). Konya: Selçuklu Belediyesi Kültür Yayınları.
• Mirza, G. A. (2018). Yeni Dinselleşme Eğilimleri ve Maneviyat Arayışları. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Ocak, A. Y. (2015). Osmanlı Sufiliğine Bakışlar. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Öğün, S. S. (2015) Mevlânacılık. Erişim tarihi ve linki: 06.11. 2020, https://www.yenisafak.com/yazarlar/suleymanseyfiogun/mevlncilik-2024720,
• Öke, M. K. (2016). Dervişin Sema Defteri. İstanbul: Sufi Kitap.
• Önder, M. (1998). Mevlâna ve Mevlevilik. İstanbul: Aksoy Yayıncılık.
• Öztürk, A. (2004). “Modern İnsanın Buhranlarına Hz. Mevlâna’nın Mesajları”. Mevlâna’nın Düşünce Dünyasından. (Der. Nuri Şimşekler) Konya: Konya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
• Sipehsâlâr, F. A. (2011). Mevlana ve Etrafındakiler, (Sipehsâlâr Risalesi). (Çev. Tahsin Yazıcı). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Sultan Veled, (2001). İbtidâ-Nâme. (Çev. A. Gölpınarlı). Konya: Konya ve Mülhakatı Eski Eserleri Sevenler Derneği Yayını.
• Şafak, Y. (2015). Mevlevi Gülbangleri. Konya: Konya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
• Şimşekler, N. (2010). Mevlâna’yı Anlayabilmek. Konya: Rûmî Yayınları.
• Top, H. (2007). Mevlevi Usûl ve dâbı. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Uz, M. A. (2004). Mevlâna Dergâhının Son Hücrenişin Dervişi Ankaravî Mehmet Dede. Konya: Merhaba Ofset.
• Uzun, M. (1996). “Gülbank”. İslam Ansiklopedisi c. 14. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Weber, M. (2008). Sosyoloji Yazıları. (Çev. Taha Parla). İstanbul: Deniz Yayınları.