PETER BERGER VE SEKÜLERLEŞME

Yıl 2020, Cilt: 16 Sayı: Özel Sayı-1, 194 - 214, 07.12.2020

Volkan Ertit

Öz

Türkiye’de sekülerleşme teorisi ile ilgili iddia sahibi olanların önemli bir bölümü, derslerinde, akademik üretimlerinde, gazetelerin yorum sayfalarında, katıldıkları televizyon programlarında, davetli oldukları konferanslarda ve hatta sosyal medya hesaplarında ünlü din sosyoloğu Peter Berger’e atıfla sekülerleşme teorisinin çöktüğünü iddia etmektedir. Bahsi geçen bu kitle genellikle şu yaklaşımı benimsemektedir: “Daha önce sekülerleşme teorisini savunan Peter Berger artık fikrini değiştirmiştir, o nedenle
sekülerleşme tezi çökmüştür ve dolayısıyla Türkiye’deki dönüşüm sekülerleşme teorisi ile açıklanamaz.” Bu iddia Türkiye’de sıklıkla kullanılmasına rağmen, detaylara inilmediği için Berger’in hangi verilere dayanarak fikrini değiştirdiğini ve modernleştiği halde dindarlaşan hangi toplumlardan bahsettiğini anlamak mümkün görünmemektedir. Bu makalenin yazılmasının sebebi de Berger’in geniş bir kitle tarafından kabul edilen fikirlerini/iddialarını sekülerleşme teorisi bağlamında değerlendirmek ve hem Berger’in hem de “teori çöktü” iddiası için onu referans gösterenlerin yaptıkları açık yöntemsel sorunları tartışmaktır. O nedenle, bu çalışma sekülerleşme kavramını ve sekülerleşme teorisinin ne olduğunu kısaca açıkladıktan sonra, Berger’in teorideki ve yöntemdeki açmazlarını yine Berger’in en çok atıf alan eserlerindeki 10 iddiası üzerinden okuyucuya sunmaktadır. Çalışmanın ulaştığı 4 ana sonuç şunlardır: 1. Berger, iddialarını kanıtlarla desteklememektedir. Türkiye’de en çok atıf alan 4 temel yazısında, herhangi bir kanıt ya da veri ortaya koymamaktadır. 2. Berger’in Türkiye, Amerika Birleşik Devletleri, Latin Amerika, Avrupa ülkeleri ve İsrail ile ilgili iddialarının kısa bir araştırma yapılınca yanlışlandığı görülmektedir. 3. Berger bir toplumun sekülerleşip sekülerleşmediğini, olması gerektiği gibi o toplumu kendi tarihi ile kıyaslayarak değil, başka toplumlarla kıyaslayarak ölçmeye çalışmaktadır. Böylece Berger, sekülerleşme tartışmalarının üzerine oturduğu temel yöntemlerden birini yok saymayı seçmiş görünmektedir. 4. Berger, ömrünün son dönemlerinde, sebebi bu çalışmanın sınırlarının ötesinde olan, akademiden uzak bir üslubu benimsemiştir. Ancak ne yazık ki onun akademik hassasiyetlerinin azalması, onuniddialarını sorgulamaksızın kabul eden geniş bir akademisyen kitlesinin oluşmasını engelleyememiştir.

Anahtar Kelimeler

Peter Berger, Sekülerleşme, Sekülerleşme Tartışmalarında Yöntem

Kaynakça

• Akyüz, İ. (2014). “Türkiye’de Gençlik, Din ve Değerler Konusunda Yapılan Ampirik Araştırmaların mYöntem ve İçerik Analizi”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. XVII (30). 1-20.
• Arslan, M. (2010). “Seküler Toplumlarda Kutsal Arayışları: Geç Modern Dönemde Büyü-Din İlişkisinin Sosyolojik Analizi”. İ. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1 (1), 195-210.
• Avustralya İstatistik Bürosu. (2017, 28 Haziran). “Religion in Australia”. Erişim linki: https://web.archive.org/web/20170710020910/http:/abs.gov.au/ausstats/abs@.nsf/Lookup/ by%20Subject/2071.0-2016-Main%20Features-Religion%20 Data%20Summary-25
• Aydın, M. (2016). Sistematik Din Sosyolojisi. İstanbul: Açılım Kitap. BARNA Research Studies. (2001, 17 Aralık). “The Year’s Most Intriguing Findings”. Erişim linki: http://www.barna.com/ research/the-years-most-intriguing-findings-from-barnaresearch-studies/
• Ben-Porat, G. (2017). “Secularization in Israel”. (Ed. P. Zuckerman & J. R. Shook). The Oxford Handbook of Secularism. New York: Oxford University Press. 172-187.
• Berger, P. L. (1963). Invitation to Sociology, A Humanistic Perspective. New York: Anchor
• Berger, P. L. (2006). “Günümüz Din Sosyolojisinin Problemleri”. (Çev. Ve Haz. A. Köse). Laik am Kutsal. İstanbul: Etkileşim. 87-107.
• Berger, P. L. (2008). “Sekülerleşme Yanlışlandı”. (Çev. M. A. Kirman). Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. XLIX (1). 271-281.
• Berger, P. L. (2014a). “Dinin Krizinden Sekülerizmin Krizine”. (Ed. A. Köse). Kutsalın Dönüşü. İstanbul: Timaş. 100-115.
• Berger, P. L. (2014b). “Sekülerizmin Gerilemesi”. (Ed. A. Köse). Kutsalın Dönüşü. İstanbul: Timaş. 40-59.
• Berger, P., Davie, G. & Fokas, E. (2008). Religious America, Secular Europe? A Theme and Variations. Burlington. VT: Ashgate Publishing Company.
• Bruce, S. (2002). God is Dead. Oxford: Blackwell.
• Bruce, S. (2011). “Secularisation, Church and Popular Religion”. The Journal of Ecclesiastical History. 62 (3): 543-561.
• Bruce, S. (2015). “Gereksiz Fikir Değişikliği: Berger ve Sekülerleşme”. (Çev. M.A. Kirman, Ed. M. A. Kirman & İ. Çapcıoğlu). Sekülerleşme Klasik ve Çağdaş Yaklaşımlar. Ankara: Otto. 235-252.
• Davie, G. (2002). Europe: The Exceptional Case. London: Darton, Longman and Todd.
• Dereli, M. D. (2016). “Bir Din Sosyologu Olarak Peter L. Berger’in Entelektüel Portresi”. Bilimname. 31 (2). 227-244.Diyanet İşleri Başkanlığı. (2016, 31 Aralık). “Cami Sayısı İstatistikleri”. Erişim linki: https://www.diyanet.gov.tr/tr/kategori/istatistikler/136
• Durkheim, É. (2008 [1912]). Elementary Forms of Religious Life. Oxford: Oxford University Press.
• Ertit, V. (2017). Secularization of Alevis in Turkey. An Extension of Steve Bruce’s Secularization Paradigm and Its Application to Alevi Communities in Turkey. Yayımlanmamış doktora tezi. Radboud Üniversitesi. Hollanda.
• Ertit, V. (2018). “God is Dying in Turkey as Well: Application of Seculariation Theory to a Non-Christian Society”, Open Theology, 4. 192-211.
• Ertit, V. (2019). Sekülerleşme Teorisi. Ankara: Liberte.
• Fichten, C. S. & Sunerton, B. (1983). “Popular horoscopes and the “Barnum effect”. The Journal of Psychology. 114 (1). 123-134.
• Finer, L.B. (2007). “Trends in Premarital Sex in the United States”. 1954- 2003. Public Health Reports. 122 (1). 73-78.
• Finke, R. & Stark, R. (1988). “Religious Economies and Sacred Canopies: Religious Mobilization in American Cities”. 1906. American Sociological Review. 53 (1). 41-49.
• Gallup. (2017, 15 Mayıs). “US Support for Gay Marriage Edges to New High”. Erişim linki: http://news.gallup.com/poll/210566/support-gay-marriage-edges-new-high.aspx.
• Gaskill, N. J. (1997). “Rethinking Protestantism and Democratic Consolidation in Latin America”. Sociology of Religion. 58 (1). 69-91.
• Gill, A. (1999). “Government Regulation, Social Anomie and Protestant Growth in Latin America”. Rationality and Society. 11 (3). 287-316.
• Hadaway, C. K. & Marler, P. L. (2005). “How Many Americans Attend Worship Each Week? An Alternative Approach to Measurement”. Journal for the Scientific Study of Religion. 44 (3). 307-322.
• Hay, D. A. (2014). “An Investigation into the Swiftness and Intensity of Recent Secularization in Canada: Was Berger Right?”. Sociology of Religion. 75 (1). 136-162.
• Kirman, M. A. (2014). “Yeni Dinî Hareketler: Tanım ve Kapsam”. (Ed. S. Turan & F. Sancar). Yeni Dinî Hareketler. İstanbul: Açılım Kitap. 13-26.
• Köse, A. (2014). “Sekülerleşme Teorileri Bağlamında Türkiye’de Din ve Modernleşme”. (Ed. A. Köse). Kutsala Dönüş. İstanbul: Timaş. 171-181.
• Küçükcan, T. (2005). “Modernleşme ve Sekülerleşme Kuramları Bağlamında Din-Toplumsal Değişme ve İslam Dünyası”. İslam Araştırmaları Dergisi. (13). 109-128.
• Martin, J. S., Hamilton, B. E., Osterman, M. J. K., Driscoll, A. K. & Mathews, T. J. (2017). “Births: Final Data for 2015”. National Vital Statistics Reports. 66 (1). 1-70.
• Mason, M. (2002, 31 Ekim-3 Kasım). New Turns in the Secularization Debate. Paper presented at the Annual Meeting of the Society for the Scientific Study of Religion. Salt Lake City, UT.
• Norris, P. & Inglehart, R. (2007). “Uneven Secularization in the United States and Western Europe”. (Ed. T. Banchoff). Democracy and the New Religious Pluralism. New York: Oxford University Press. 31-57.
• Olgun, H. (2012). “Hıristiyanlık ve Sekülerleşme İlişkisi ya da Seküler Dindarlığın Teolojisi”. İnsan & Toplum. 2 (4). 135-156.
• Özcan, Y. Z. (1990). “Ülkemizdeki Cami Sayıları Üzerine Sayısal Bir İnceleme”. Journal of Islamic Research. 4 (1). 5-20.
• Pew Araştırma Merkezi. (2012). “Nones” on the Rise: One-in-Five Adults Have No Religious Affiliation. Washington, D.C.: Pew Research Center.
• Pew Araştırma Merkezi. (2014, 13 Kasım). “Religion in Latin America. Widespread Change in a Historically Catholic Region”. Erişim linki: http://www.pewforum .org/2014/11/13/ religion-in-latin-america/
• Pew Araştırma Merkezi. (2015, 16 Kasım). “Event: Is the American Public Becoming Less Religious”. Erişim linki: http://www.pewforum.org/2015/11/16/event-is-the-americanpublic-becoming-less-religious/
• Pew Araştırma Merkezi. (2018, 13 Haziran). “The Age Gap in Religion Around the World”. Erişim linki: www.pewforum.org/2018/06/13/ the-age-gap-in-religion-around-the-world/
• Pollack, D. & Pickel, G. (2007). “Religious Individualization or Secularization? Testing Hypotheses of Religious Change - the Case of Eastern and Western Germany”. The British Journal of Sociology. 58 (4). 603-632.
• Solmaz, B. (2011). “Dine Sosyolojik Bakış Açılarındaki Gelişmeler”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 31. 29-54.
• Stark, R. (1999). “Secularization R.I.P.”. Sociology of Religion, 60 (3): 249-273.
• Thagard, P. R. (1978). “Why astrology is a pseudoscience”. PSA: Proceedings of the Biennial Meeting of the Philosophy of Science Association. (1). 223-234.
• The Methodist Church. (t.y.). “Membership”. Erişim linki: http://www. methodist.org.uk/aboutus/the-methodist-church/membership/#a
• Toprak, B., Bozan, İ., Morgül, T. & Şener, N. (2010). Türkiye’de Farklı Olmak. (3. Baskı) İstanbul: Metis Yayınları.
• Yeni Zelanda İstatistik Bürosu (2014, 15 Nisan). “2013 Census QuickStats about culture and identity”. Erişim linki: http:// www.stats.govt.nz/Census/2013-census/profile-andsummary-reports/quickstats-culture-identity/religion.aspx
• Yoder, D. (1974). “Toward a Definition of Folk Religion”. Western Folklore. 33 (1). 2-15.
• Voas, D. & Chaves, M. (2016). “Is the United States a counterexample to the secularization thesis?”. American Journal of Sociology. 121 (5). 1517-1556.
• Voas, D. & Crockett, A. (2005). “Religion in Britain: Neither Believing nor Belonging”. Sociology 39 (1) 11-28.
• Weber, M. (1958). The Religion of India. The Sociology of Hinduism and Buddhism. (Alm.’dan İng’ye Çev. & Ed. H. H. Gerth & D. Martindale). USA: Free Press.
• Zuckerman, P. (2003). Invitation to the Sociology of Religion. New York and London: Routledge.