MİLLİ GÖRÜŞ HAREKETİ VE SİVİL TOPLUM

Yıl 2021, Cilt: 17 Sayı: 60, 138 - 163, 15.03.2021

Ömer Baykal Ömer Çaha

Öz

On dokuzuncu yüzyılın sonunda ve yirminci yüzyılın başında imparatorluğu kurtarmak adına ön plana çıkan, Milli Mücadeleye ruh veren İslamcılık düşüncesi, Cumhuriyet rejiminde Kemalist siyasetin otoriter, Batıcı ve pozitivist siyaseti karşısında politik mahiyetini yitirerek uzunca süre iktidar ilişkilerinden uzak kalmıştır. Tek-parti dönemini dip dalga İslâm’ı olarak geçiren, çok partili hayata dönüş sonrası muhafazakâr, merkez-sağ partilerin gölgesi altında varlığını sürdüren İslamcı kesimin kurumsal ve kitlesel düzeydeki ilk deneyimi, Milli Görüş hareketidir. Sağ siyasetten koparak ayrı bir kulvar açma iddiası ile yola koyulan Milli Görüş hareketi, kurucu lideri Necmettin Erbakan, kurumsal kimliği temsil eden siyasi partiler ve üretilen klasik söylem ile ön plana çıkmakla birlikte; kadın ve gençlik örgütleri başta olmak üzere yurt dışı mensupları, temas halinde olduğu ekonomik sınıflar, dini gruplar ve entelektüeller ile önemli bir sivil ayağa sahiptir. Çalışma, tarihsel anlamda hareketi oluşturan lidere ya da siyasi deneyimlere değil “emek-yoğun aktörler” olarak tanımlayacağımız sivil unsurların temel karakterlerine ve harekete kattıkları dinamizme odaklanacaktır. Amaç, Milli Görüş hareketinin toplumsal unsurlar bakımından incelenmesidir.

Anahtar Kelimeler

Milli Görüş, Sivil Toplum, Emek-Yoğun Aktörler, Kadın, Gençlik, Dini Grup, Entelektüeller

Kaynakça

• Akbaş, K. M. (2015). Milli Görüş Hareketi’nin Gazetesi Milli Gazete Bağlamında Türkiye’de İslamcı Basın. Kocaeli Üniversitesi. SBE. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Aktaş, C. (2018). Türbanın Yeniden İcadı. İstanbul: Nehir Yayınları.
• Arat, Y. (1999). “Refah Partisi Hanımlar Komisyonu”. Bilanço. 1923-1998:Türkiye Cumhuriyeti’nin 75 Yılına Toplu Bakış Uluslararası Kongresi. C.2 içinde (289-298). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Arato, A. & Cohen, J. (1992). Civil Society and Political Theory. Cambridge: MIT Press.
• Atacan, F. (1993). Kutsal Göç. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Baykal, Ö. & Çaha, Ö. (2017a). Politik Aktör Olarak Necmettin Erbakan’ın Türk Siyasetindeki Yeri. Akademik Hassasiyetler Dergisi. S.8, 1-18.
• Baykal, Ö. & Çaha, Ö. (2017b). “Milli Görüş Hareketinin Kuruluşu: Türk Siyasetinde Milli Nizam Partisi Deneyimi”. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. S.19, 788- 806.
• Baykal, Ö. (2017a). “Türk Siyasetinde Refah Partisi Hanımlar Komisyonu Deneyimi”. JOMELIPS Dergisi. C.2. S.2. 11-125.
• Baykal, Ö. (2017b). Türk Siyasetinde Refah Partisi Deneyimi: Gelenek, İdeoloji ve Politika. Yıldız Teknik Üniversitesi. SBE. Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Baykal, Ö. (2019). “İslamcı Düşüncede Değişim Söylemi: Yeni Zemin Dergisi Örneği, Bir Başka Hayata Karşı”. 1980 Sonrası İslamcı Dergilerde Meseleler, Kavramlar ve İsimler, C:4 Yayıncılık ve Dergiler içinde (281-311). Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Bobbio, N. (1979). “Gramsci and the Concept of Civil Society”. Gramsci and Marxist Theory in (21- 48). London and New York: Verso.
• Bora, T. (2017). Cereyanlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Buğra, A. (2004). “Dini Kimlik ve Sınıf: Bir MUSİAD ve Hak-İş Karşılaştırması”. Sürekli Kriz Politikaları içinde (126-147). İstanbul: Metis Yayınları.
• Çaha, Ö. (2011). “Meslek Odaları: Oligarşinin Merkez Üsleri”. Liberal Düşünce Dergisi. C.16. S.63. 213-223.
• Çakır, R. (1994). Ne Şeriat Ne Demokrasi: Refah Partisini Anlamak. İstanbul: Metis Yayınları.
• Çakır, R. (1996). “Refah Partisi”. CDTA. C.15. 1264-1267.
• Çakır, R. Göktürk, G. (1987). “Türbanlı Feministler”. Nokta Dergisi. S.50. 45-57.
• Sezgin, Ö. (1990). “Nakşi-Refah Cihadı”. Tempo Dergisi. S.25. 14-18.
• Damar, H. (2013a). Efendilikten Köleliğe-I. İstanbul: Yonca Yayınları.
• Damar, H. (2013b). Efendilikten Köleliğe-II. İstanbul: Yonca Yayınları.
• Diamond, L. (1994). “Rethinking Civil Society: Toward Democratic Consolidation”. Journal of Democracy. C.5. S.3. 4-17.
• Diamond, L. (1999). Developing Democracy: Toward Consolidation. Baltimore and London: John Hopkins University.
• Duran, B. & Yıldırım, E. (2005). “Islamism, Trade Unionism and Civil Society: The Case of Hak-İş Labour Confederation in Turkey”. Middle Eastern Studies. C.41. S.2. 227-247.
• Englehart, N. A. (2011). “What Makes Civil Society Civil? The State and Social Groups”. Polity. C.43. S.3. 337-357.
• Eraslan, S. (2000). “Refahlı Kadınlar Tecrübesi”. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Kadının Tarihi Dönüşümu içinde (211-234). İstanbul: Pınar Yayınları.
• Fioramonti, L. (2005). “Civil Societies and Democratization: Assumptions, Dilemmas and the South African Experience”. Theoria: A Journal of Social and Political Theory. S.107. 65-88.
• Fulcher, J. (2000). “Globalization, the Nation-State and Global Society”. Editorial Board of Sociological Review. C.48. S.4. 522-543.
• Göle, N. (2000). Modern Mahrem. İstanbul: Metis Yayınları.
• Groc, G. (2002). “Milliyetçilik, Sivil Toplum ve Dinci Parti: Fazilet Partisi ve Demokratik Bir Geçiş Denemesi”. Türkiye’de Sivil Toplum ve Milliyetçilik içinde (89-132). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Gülalp, H. (2003). Kimlikler Siyaseti: Türkiye’de Siyasal İslam’ın Temelleri. İstanbul: Metis Yayınları.
• Gülnaz, M. (1996). “Türkiye’de Müslüman Kadın Hareketi Üzerine Gözlemler”. İzlenim Dergisi. S.37. 49-52.
• Kara, İ. (1995, 14 Ekim). “Refah Hareketi ve Cemaatler”. Yeni Şafak. 3.
• Keane, J. (2003). Global Civil Society?. Cambridge: Cambridge University Press.
• Knox, T. M. (1967). Hegel’s Philosophy of Right, New York. Oxford and London: Oxford University Press.
• Linz, J. Stepan, A. (1996). Problems of Consolidation: Southern Europe. South Europe. Baltimore and London.
• Mardin, Ş. (2005). Din ve İdeoloji. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2008). Jön Türklerin Siyasi Fikirleri: 1895-1908. İstanbul: İletişim Yayınları
• Mardin, Ş. (2011). Türkiye, İslam ve Sekülerizm. İstanbul: İletişim Yayınları
• Ozymy J. Lee, S. (2007). “Associative Democracy: Civic Groups, Regime Support, and the Development of Democratic Values in 25 Countries”. Journal of International and Area Studies. C.14. S.2. 37-52.
• Okutan, Ç. (2004). Bozkurttan Kur’an’a Millî Türk Talebe Birliği. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Özbudun, E. (2010). Türkiye’de İslâmcılık, Demokrasi ve Liberalizm: AKP Olayı. Çev. Ergun Özbudun, Kadriye Göksel. İstanbul: Doğan Kitap.
• Özkan, M. (2012). “National Islam, Immıgrant NGOs and Poverty Alleviation: The Case of the IGMG”. Journal of International Development. C.24. 467-484.
• Refah Partisi, İstanbul İl Teşkilatı 1990 Çalışma Programı. (1990). İstanbul: Refah Partisi Yayını.
• Sever, M. Aydıntaşbaş, A. (1993). “İslamcı Gençlik”. Nokta Dergisi. S.35. 15-21.
• Şentürk, H. (2011). İslamcılık: Türkiye’de İslami Oluşumlar ve Siyaset. İstanbul: Çıra Yayınları.
• Tekeli, Ş. (1989). “80’lerde Türkiye’de Kadınların Kurtuluşu Hareketinin Gelişmesi”. Birikim. S.3. 34-41.
• Temel, K. (2015). Türkiye’de İslamcı Toplumsal Hareket ve Sendikacılık, Hak-İş ve Alternatif Mücadele Pratikleri. Uludağ Üniversitesi, SBE, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Tosun, N. (2018). “Nakşibendiyye”. Türkiye’de Tarikatlar içinde (611-692). Ankara: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
• Walzer, M. (1991). “The idea of Civil Society: A Path to Social Reconstruction”. Dissent. S.39. 293-304.
• Vinod, M. J. (2006). “The Changing Dimensions of Civil Society in the twenty-fırst Century: Theory Versus Realıty”. The Indian Journal of Political Science. C.67. S.4. 783-792.
• White, G. (1994). “Civil Society, Democratization and Development (I): Clearing the Analytical Ground”. Democratization. C.1. S.2. 375-390.
• Whitehead, L. (2002). Democratization: Theory and Experience. Oxford: Oxford University Press.
• Wijaya, D. N. (2016). “John Locke on Civil Society and Religious Toleration”. Research on Humanities and Social Sciences. C.6. S.2. 24-30
• Yaşar, M. E. (2014). “İskenderpaşa Cemaati”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce. İslâmcılık içinde (323-340). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yavuz, H. (2005). Modernleşen Müslümanlar. Çev. Ahmet Yıldız, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Yükleyen, A. & Yurdakul, G. (2011). Islamic Activism and Immigrant Integration: Turkish Organizations in Germany. İmmigrants & Minorities. C.29, S.1, 64-85.
• Zengin, E. (2021). Akıncılar Hareketi. İstanbul: İletişim Yayınları.