TANPINAR ANLATILARININ SOSYOLOJİK ÇÖZÜMLEMESİ ÜZERİNE: POZİTİVİST DÜNYA İNŞASINDA AYDINLAR

Yıl 2021, Cilt: 17 Sayı: 60, 188 - 210, 15.03.2021

Belgin Tarhan

Öz

Bu çalışma, Ahmet Hamdi Tanpınar kurgularında aydın temasına odaklanarak, Osmanlı’dan Türkiye’ye devrolan modernleşmeci pozitivist zihniyetin görünümlerini açığa çıkarmayı denemektedir. Tanpınar deneme ve eleştiri gibi fikir yazılarının yanında kurgu eserlerinde de aydın idesi üzerine düşünmeyi sürdürür. Hikâye ve romanlarının büyük bir kısmında, başta kendisi olmak üzere, içinde bulunduğu camiadan aşina olduğu aydınlar yer alır. Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılışı ile Cumhuriyet’in kuruluşuna tanıklık eden ‘Tanpınar’ın aydınları’, gelenek-modernlik, Doğu-Batı, taşra-şehir, eylem-tefekkür gibi ikilikler arasında hayatı çözümlemeye çalışırlar. Aydınları kuşatan siyasal/ideolojik evren içinde müstakil bir alana sahip olamamaları ile evrensel ölçütlere yakın bir entelektüelliğe uzak kalmaları arasındaki ilişki incelemeye değerdir.

Bu dizinin ilk makalesinde, modernleşme tecrübesinin Tanpınar’ın nazarında teolojik, metafizik ve pozitivist zihinsel/bilişsel uğraklarıyla ilişkilendirilmekteydi. Burada ise son dönem Osmanlı ile yeni kurulan Cumhuriyet’in zihin dünyasına etki eden pozitivist dünya inşasına yön veren aydınlar üzerinden bir inceleme sunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Hamdi Tanpınar, Modernleşme, Pozitivizm, Aydın, Homo Faber

Kaynakça

• Alangu, T. (2008). “Ahmet Hamdi Tanpınar: Eserleri Üzerine Düşünceler” içinde Bir Gül Bu Karanlıklarda. (Haz.) Abdullah Uçman& Handan İnci. İstanbul: 3 F Yayınevi (İkinci Baskı). s. 147-160.
• Alptekin, T. (2001). Bir Kültür, Bir İnsan. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bergson, H. (1986). Yaratıcı Tekâmül. (Çev.) M. Şekip Tunç. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Basımevi.
• Berksoy, B. (2006). “Bir Entelektüel Olarak Ahmet Hamdi Tanpınar”. Doğu Batı Dergisi. S. 37. s. 111-131.
• Capecchı D. & Ruta G. (2014). “European Polytechnic Schools in Nineteenth Century and Karlsruhe’s Exemplary Case”. An International Journal of Theoretical and Applied Mechanics. Vol. 49. s.13-21.
• Dellaloğlu, B. F. (2012). Ahmet Hamdi Tanpınar Modernleşmenin Zihniyet Dünyası Bir Tanpınar Fetişizmi. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Dellaloğlu, B. F. (2019). Zamanın İçinden Zamanın Dışından Gelenek ve Modernlik Arasında. Ankara: Heretik Yayınları.
• Hilav, S. (2008). “Kuruntuya Dayanan Eleştirme” içinde Bir Gül Bu Karanlıklarda. (Haz.) Abdullah Uçman & Handan İnci. İstanbul: 3 F Yayınevi (İkinci Baskı), s. 211-220.
• Kılıçbay M.A. (1995). “Türk Aydının Dünyasını Anlamak”. Türk Aydını ve Kimlik Sorunu, haz. Sabahattin Şen. İstanbul: Bağlam Yayınları, s. 175-179.
• İleri, S. (2008). “Sahnenin Dışındakiler” içinde Bir Gül Bu Karanlıklarda. (Haz.) Abdullah Uçman& Handan İnci. İstanbul: 3 F Yayınevi (İkinci Baskı), s. 221-224.
• İşçi O. & ÖNOL O. (2019). Rusya İmparatorluğu’nun Çöküşü: Harp Yahut İhtilal. İstanbul: Kronik Kitap.
• Şahin, İ. (2012). Haz ve Günah Bir Tanpınar Yorumu. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2002). Mücevherlerin Sırrı Derlenmemiş Yazılar, Anketler ve Röportajlar. (Haz.) İlyas Dirin vd., İstanbul: YKY Yayınları.
• Tanpınar, A. H. . (2005a). Mahur Beste. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2005b). Sahnenin Dışındakiler. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2012). “Ne İçindeyim Zamanın” Bütün Şiileri. (Haz.) İnci Enginün. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2017a). Huzur. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2017b). Saatleri Ayarlama Enstitüsü. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2018a). Aydaki Kadın. İstanbul: Dergâh Yayınları
• Tanpınar, A. H. (2018b). Günlüklerin Işığında Tanpınar’la Baş Başa. (Haz.) İnci Enginün-Zeynep Kerman. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2018c). “Acıbademdeki Köşk” içinde Hikâyeler. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2018 c). “Teslim” içinde Hikâyeler. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2020). Yaşadığım Gibi. Haz. Birol Emin İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Yavuz, H. (2008). “Ahmet Hamdi Tanpınar ve Marksizm” içinde Bir Gül Bu Karanlıklarda. (Haz.) Abdullah Uçman & Handan İnci. İstanbul: 3 F Yayınevi (İkinci Baskı), s. 201-210.
• Yıldız, Y.G. (1995). “Türk Aydını ve İktidar Sorunu”. Türk Aydını ve Kimlik Sorunu. haz. Sabahattin Şen. İstanbul: Bağlam Yayınları, s. 355-378.