TÜRKİYE SOSYALİST HAREKETİNİN TARİHSEL SEYRİ: DÖNEMLER, GÜNDEMLER VE KONJONKTÜREL YÖNELİMLER

Yıl 2021, Sayı: 61, 12 - 33, 01.12.2021

Bedir Sala

Öz

Türkiye’deki önemli siyasal geleneklerden biri olan sosyalist hareket Cumhuriyet tarihinin en uzun soluklu muhalefet bloklarından biridir. Sosyalist hareket sadece siyasal alanda değil Türkiye’nin kültürel ve toplumsal yaşamında da önemli bir yer teşkil etmektedir. Sosyalist hareketin bu uzun tarihi aynı zamanda bölünmeler sonucunda birçok yönelimin ve hareketin ortaya çıktığı bir tarihtir. Bu bölünmeler genel olarak teorik tartışmaların veya konjonktürel gelişmelerin sonucunda ortaya çıkmıştır. Konjüktürel gelişmelerin çok daha belirgin olduğu bu bölünmeler aynı zamanda sosyalist düşünce ile Türkiye sosyalist hareketinin pratiği arasında çeşitli çelişkilerin ortaya çıkmasına da yol açmıştır. Türkiye sosyalist hareketinin tarihsel seyrine odaklanan bu çalışma Türkiye’deki sosyalist hareketin tarihsel gelişimine ilişkin daha çok dönemselleştirme temelinde bir değerlendirme yapmayı hedeflemektedir. Osmanlı son döneminde ortaya çıkan sosyalist hareketlerin günümüze kadarki seyri incelenirken her dönemin kendine ait bir gündemi ve bu gündemi yorumlamadan kaynaklı çeşitli yönelimlerin ortaya çıktığı görülmektedir. Dolayısıyla çalışma dönemler, gündemler ve yönelimler ilişkisi bağlamında Türkiye sosyalist hareketinin Türkiye’deki siyasal, iktisadi ve toplumsal konjonktürle ilişkisini öne çıkartmayı amaçladığı gibi sosyalizmin Türkiye’deki seyri hakkında da bir çerçeve oluşturmaya çalışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sosyalizm, Sosyalist Hareketler, Türk Solu, Sosyalist Sol, Kemalizm

THE HISTORICAL PROGRESS OF THE SOCIALIST MOVEMENT IN TURKEY: PERIODS, AGENDAS AND CONJUNCTURE TENDENCIES

Öz

The socialist movement, one of the important political traditions in Turkey, constitutes one of the longest-standing opposition blocs in the history of the Republic of Turkey. The socialist movement
occupies an important place not only in the political sphere but also in the cultural and social life of Turkey. The long history of the socialist movement is a history in which many understandings and movements have emerged as a result of divisions. These divisions have generally risen as a result of theoretical discussions or cyclical developments. These divisions have also led to the emergence of various contradictions between socialist thought and the practice of the socialist movement of Turkey. This research, which focuses on the historical process of the Turkish socialist movement, aims to assess the historical development of the socialist movement in Turkey mainly based on periodization. While examining the process of the socialist movements that emerged during the late Ottoman period to the present day, it is seen that each period has its agenda and that various orientations have emerged due to the interpretation of this agenda. Therefore, the research aims to highlight the relationship of the socialist movement of Turkey with the political, economic, and social conjuncture in Turkey in the context of the relationship of periods, agendas, and orientations,as well as to create a framework for the process of socialism in Turkey.  

Anahtar Kelimeler

Socialism, Socialist Movements, Socialist Left, Turkish Left, Kemalism.

Kaynakça

• Ahmad, F. (1995). “Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Dönemlerinde Milliyetçilik ve Sosyalizm Üzerine Bazı Düşünceler”. Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyalizm ve Milliyetçilik (1876-1923) Derleyenler: Mete Tunçay ve Erik Zan Zürcher, Çev. Mete Tunçay. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ağtaş, Ö. (2008). “Ortanın solu: İsmet İnönü’den Bülent Ecevit’e”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Sol. Ed. Murat Gültekingil. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Akal, E. (2008). “Rusya’da 1917 Şubat ve Ekim Devrimlerinin Türkiye’ye Etkileri ve Yansımaları”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Sol Ed. Murat Gültekingil. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Akdere, İ. Karadeniz, Z. (1994). Türkiye Solu'nun Eleştirel Tarihi -1. İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
• Alpkaya, F. (2008). “Bir 20. Yüzyıl Akımı: Sol Kemalizm”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Sol. Ed. Murat Gültekingil. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Atılgan, G. (2008). Yön-Devrim Hareketi. İstanbul: Yordam Kitap.
• Atılgan, G. (2008). “Yön-Devrim Hareketi”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Sol. Ed. Murat Gültekingil. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aydınoğlu, E. (2007). Türkiye Solu (1960-1980): "Bir Amneziğin Anıları". İstanbul: Versus Kitap.
• Avcıoğlu, D. (1970) “Devrimci Ordu Gücü”. Devrim Gazetesi, Sayı: 35.
• Belli, M. (1970). Yazılar. Ankara: Sol Yayınları.
• Benlisoy, F. ve Çetinkaya,Y. D. (2008). “İştirakçi Hilmi”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Sol. Ed. Murat Gültekingil. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bilgiç, A. U. (2008). “Doktor Hikmet Kıvılcımlı”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Sol. Ed. Murat Gültekingil. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Coate, R. ve Thiel, M. (2010). “Identity Politics and Political Identities: Local Expressions in a Globalizing World”. Identity Politics in the Age of Globalization. Ed. Roger Coate ve Markus Thiel. Colorado: First Forum Press.
• Çetinkaya, Y. D. ve Doğan, M. G. (2008). “TKP’nin Sosyalizmi (1920-1990)”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Sol. Ed. Murat Gültekingil. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çulhaoğlu, M. (1996). “Parti olmayan Parti Aksaklık Olmayan Aksaklık”. ÖDP Kendini Anlatıyor: Partileşme Süreci Ütopya Sorunlar Öneriler. Ed. Belgin Demirer. İstanbul: Güncel Yayıncılık.
• Dumont, P. (1995). “Sosyalist ve Osmanlı Bir Örgüt: Selanik İşçi Federasyonu”. Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyalizm ve Milliyetçilik (1876-1923). Ed. Mete Tunçay ve Erik Zan Zürcher. Çev. Mete Tunçay. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Erdoğan, N. (1998). “Demokratik Soldan Devrimci Yol’a: 1970’lerde Sol Popülizm Üzerine”. Toplum ve Bilim Dergisi, 78, 22-37.
• Kahraman, H. B. (2011). “Türk Solunun Çıkmaz Sokağı: Kemalizm (ordu) İlişkisi”. Doğu Batı Dergisi, 59, 35-76.
• Kılıç, A. Z. (2006). 1980’den Sonra Türkiye’de Sosyalist Partilerin Siyaset Anlayışı. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Küçükömer, İ. (2002). Düzenin Yabancılaşması. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Laçiner, Ö. (2008). “Kopuş Düşüncesi: 1960’lı dönem bir kop(ama)ma mıdır?”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Sol. Ed. Murat Gültekingil. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Marples, D. R. (2010). “Stalin: authoritarian populist or great Russian chauvinist?”. The Journal of Nationalism and Ethnicity, 38:5, 749-756.
• Oktay, A. (1998). "Türk Solu ve Kültür". Toplum ve Bilim Dergisi, 78, 38-58.
• Perinçek, D. (2000). Kemalist Devrim-3: Atı Ok. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Saraçoğlu, C. ve Akdeniz, E. (2005). “12 Eylül'den Çıkışta Solda Üç Tarz-ı Siyaset ve Yeni Gündem Dergisi”. Birikim Dergisi, 198, 108-116.
• Sassoon, D. (2014). One Hundred Years of Socialism: The West European Left in the Twentieth Century, New York: I.B. Tauris.
• Savran, S. (2010). Türkiye'de Sınıf Mücadeleleri. İstanbul: Yordam Kitap.
• Soysal, M. (1962). “İkinci Yılın Eşiğinde”. Yön Dergisi. Sayı:53.
• Şahintürk, Ş. A. (2014). “1960-1971 Arası Türkiye’de Sol Akımlar ve Bir Aydın Hareketi Olarak Sosyalist Kültür Derneği”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi (Düzeltilmiş Tez-2014), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Şener, M. (2010). Türkiye Solunda Üç Tarz-ı Siyaset - Yön MDD ve TİP. İstanbul: Yordam Kitap.
• Şener, M. (2008). “Türkiye İşçi Partisi”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Sol. Ed. Murat Gültekingil. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tanör, B. (2003). Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tekeli, İ. ve İlkin, S. (2008). “Kadro ve Kadrocuların Öyküsü”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Sol. Ed. Murat Gültekingil. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tekin, Y. (2002). “Türkiye’de İlk Sosyalist Hareket: “İştirak Çevresi”nin Sosyalizm Anlayışı Üzerine Bir Değerlendirme”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 57 (4), 171-184.
• Tunaya, T. Z. (1960). Türkiye’nin Siyasi Hayatında Batılılaşma Hareketleri. İstanbul: Yedigün Matbaası.
• Tunçay, M. (1978). Türkiye’de Sol Akımlar (1908-1925). İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Tunçay, M. (1995). "Türkiye Cumhuriyeti’nde Sosyalizm (1960’a kadar)". Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi. Haz. Murat Belge ve Bülent Özüakın. İstanbul: İletişim Yayınları.