ANADOLU SAHASI TÜRKÇE MESNEVÎ ŞERHLERİNİN YAZILIŞ SEBEPLERİ

Yıl 2021, Sayı: 61, 232 - 251, 01.12.2021

Emre Töre

Öz

Hz. Mevlânâ’nın Mesnevî-i Ma’nevî’sinin dîbâce bölümünde eserin dinî olarak önemi ve mahiyeti açıklanmıştır. Bu bakımdan eser dinin usulünün usulünün usulüdür. Mesnevî okunup anlaşıldığında ilâhi sırlara vâsıl olunur, Allah’ın şeriatı idrak edilir. Eserdeki bu anlamlar remizler vasıtasıyla verilebilmektedir. Remizlerin bilen bir kişi tarafından çözümlenip öğrenmeyi talep edenlere açıklanması gerekmektedir. Farsça kaleme alınan eserde Arapça ibareler, âyet ve hadîsler bulunmaktadır. Bu dillere vâkıf olmayanlar için beyitlerin anlaşılması mümkün olmamaktadır. Mesnevî bir irşâd aracı olarak görüldüğünden tasavvuf yolunda ilerlemek isteyenler için yol göstericidir. Dolayısıyla eserin doğru anlaşılması için gerekli görülen yerlerde açıklamaya ihtiyaç duyulmaktadır. Bu nedenlerle Hz. Mevlânâ’nın Mesnevî-i Ma’nevî adlı eseri yüzyıllar boyunca pek çok coğrafyada gerek Mevlevîler gerekse Mevlânâ’ya gönül veren diğer insanlar tarafından anlaşılmaya ve anlatılmaya çalışılmış bir eserdir. Anlama ve anlatma uğraşları sonucunda Mesnevî etrafında bir şerh edebiyatı oluşmuştur. Mesnevî’yi şerh eden şârihler eserlerinin sebeb-i teşrih bölümlerinde Mesnevî’yi şerh etme nedenlerini açıklamışlardır. Bu çalışmada Mesnevî-i Ma’nevî’yi anlamadaki güçlükler tespit edilmeye çalışılmış, Anadolu sahasında kaleme alınan Mesnevî şerhleri tespit edilmiş, bu şârihlerin eserlerinin sebeb-i teşrihlerindeki açıklamalarından yola çıkılarak anlama-anlatma uğraşının nedenlerinin belirlenmesine gayret gösterilmiştir. Mesnevî şerhleri alanının genişliği göz önünde bulundurulduğunda, çalışma, Anadolu sahasında yazılmış Türkçe Mesnevi şerhlerinden metnin tamamını içerenler ile tamamından seçme yapılarak hazırlanan şerhler ile sınırlı tutulmuştur

Anahtar Kelimeler

Mevlânâ, Mesnevi, şerh, şârih, sebeb-i teşrih

Kaynakça

• Ahmed Eflâkî (1986). Menâkıbü’l-Ârifîn I-II, Haz. Tahsin Yazıcı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Alkaya, Yeliz (2018). Cevrî Hall-i Tahkîkât ve Aynü’l-Füyûz İnceleme-Metin (1b-36b). Yüksek Lisans. Kocaeli Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bahaeddin, Mehmed (1997). Yeni Türkçe Lugat. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Bankır, Mehmet (2004). Şerh-i Cezire-i Mesnevî (Metin-İnceleme-Sözlük). Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çoban, Ali (2014). Cezîre-i Mesnevî ve Şerhlerine Göre Mevlevî Sülûkü. Doktora Tezi. Necmettin Erbakan Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Erdoğan, Mustafa (1997). Edebiyatımızda Şerh Geleneğine Genel Bir Bakış. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. S.1, s.286-293.
• Esrar Dede (2000). Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye. Haz. İlhan Genç. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Ferîdûn bin Ahmed-i Sipehsâlâr (1977). Mevlânâ ve Etrafındakiler. Çev. Tahsin Yazıcı. İstanbul: Tercüman Yayınları.
• Gölpınarlı, Abdülbâki (1985). Mesnevî Tercümesi ve Şerhi. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Güleç, İsmail (2008). Türk Edebiyatında Mesnevî Tercüme ve Şerhleri. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Karabey, Turgut-Vanlıoğlu, Mehmet-Atalay Mehmet (2007). Şerh-i Cezîre-i Mesnevî, Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Koner, M. Muhlis (1961). Mesnevi’nin Özü 1-VI. Konya: Yenikitap Basımevi.
• Konuk, Ahmed Avni (2004). Şerh-i Mesnevî-i Şerîf. Haz. Selçuk Eraydın, Mustafa Tahralı. İstanbul: Gelenek Yayınları.
• İlmî Dede, Şerh-i Cezîre-i Mesnevî. Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu. 06 Mil Yz A 1979/5. Mevlânâ, Mesnevî-i Manevî. Konya Mevlânâ Müzesi 51.
• Mevlânâ (2007). Mesnevî Tam Metin. Çev. Adnan Karaismailoğlu. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Murâd-ı Buhâri. Hülasatü’ş-Şürûh. Süleymaniye Kütüphanesi. M. Arif- M. Murâd 1121.
• Sabûhî Ahmed Dede. İhtiyârât-ı Sabûhî. Konya Mevlânâ Müzesi 2085.
• Sami, Şemseddin (h.1317). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: İkdâm Matbaası.
• Şentürk, Atilla (1991). Tahirü’l-Mevlevî’nin Hayatı ve Eserleri. İstanbul: Nehir Yayınları.
• Uysal Bozaslan, Seda (2016). Abdülmecid Sivâsî’nin Şerh-i Cezîre-i Mesnevi’si (İnceleme-Metin) ve Yûsuf Sîneçâk’in Cezîre-i Mesnevî’sinin Türkçe Şerhleri (Karşılaştırma-Sadeleştirmiş Ortak Metin) (Doktora). Karadeniz Teknik Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Üzgör, Tahir (1990). Türkçe Dîvân Dîbâceleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.