GELENEĞİN MUHAFIZI VE DEĞİŞİMİN FAİLİ OLABİLMEK: ŞEHADETİNİN 100. YILDÖNÜMÜNDE SAİD HALİM PAŞA’YI YENİDEN DÜŞÜNMEK

Yıl 2022, Sayı: 62, 14 - 35, 03.01.2022

Vahdettin Işık

Öz

Said Halim Paşa’nın ve iştirak ettiği birikimin neye tekabül ettiğini anlamak için XIX. Yüzyılın ikinci yarısı ile XX. Yüzyılın ilk çeyreğinin yeni düzen arayışlarını ve bu arayışların vasatını açıklığa
kavuşturmak gerekir. Zira o hem bu tartışmalarda taraf olan Osmanlı devletinde dışişleri bakanlığı ve Sadrazamlık yapmış birisidir hem de bu tartışmalara katılan en önemli mecralarından biri olan İslami tecdit düşüncesinin öncü mütefekkirlerindendir.
Paşa’nın içine doğduğu dönemde Müslümanlar sahip oldukları anlayışların, usullerin ve ilimlerin karşı karşıya oldukları yeni dünyanın ihtiyaçlarını karşılamaya, sorunlarını çözmeye yetip yetmeyeceğini tartışıyordu. Paşa’nın risalelerinin bir kısmını Buhranlarımız üst başlığında yayınlaması onun meseleyi bir “kriz” olarak algıladığını göstermektedir. İslam ve Müslümanların tarihi tecrübesine yönelik değerlendirmelerde ayrışmaların yaşandığı bu zeminde Paşa İslam’a ve kendi toplumunun tarihi tecrübesine dayanarak bir çözüm bulunabileceğinde ısrar etmektedir. Ancak bu yaklaşımı onda gelenekçi bir içe kapanmaya dönüşmemiştir. Onun yenilenmeye atfettiği değer ise Batıcı bir çizgiye evrilmeyle sonuçlanmamıştır. Bu sebeple Paşa’nın duruşunu ‘geleneğin muhafızı ve değişimin öznesi olmak’ şeklinde özetleyebiliriz.
Krizin sebeplerini de ayrıntılı bir şekilde çözümleyen Paşa çözüm için İslamlaşmak teklifini yapar. Ona göre İslamlaşmak temellendirilmiş ve tutarlı bir bilgiye dayalı olan inanç üzerine inşa edilmelidir. Bu sebeple varlığın kendi tabiatına muvafık bir şekilde anlaşılması İslamlaşma’nın imkânı için şarttır. Elinizdeki makale, Said Halim Paşa’nın düşüncesini ve bu düşüncenin bağlamında anlaşılabilmesini kendisine odak olarak belirlemiş bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Buhranlarımız, aydın, yabancılaşma, terakki, gelenek, yenilenme, İslamlaşmak

Kaynakça

• Arnold J. Toynbee. (2000). 1920’lerde Türkiye- Hilafetin İlgası-. çev: Hasan Aktaş. İstanbul: Yöneliş Yayınları.
• Elmalılı Hamdi Efendi (Küçük Hamdi). “Makale-i Mühimme”. Beyânü’l-Hak. S. 18. 9 Muharrem 1327(31 Ocak 1909).
• Elmalılı Hamdi. (2016). Hak Dini Kur’an Dili Meâli. (Tıpkı basım). C. 6, Ankara DİB Yayınları.
• Ernest Renan. (1946). Nutuklar ve Konferanslar. çev: Ziya İshan. Ankara: Sakarya Basımevi.
• Halil İnalcık. Mehmet Seyitdanlıoğlu, (2006). Tanzimat, Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu. Ankara: İş Bankası Yayınları.
• İzmirli İsmail Hakkı Efendi. ‘İctimai Usûl-i Fıkh’a İhtiyaç Var mı? Fıkıh ve Fetevâ”, Sebilürreşad Mecmuası. S. 292.
• Niyazi Berkes. (2004). Türkiye’de Çağdaşlaşma. 7. Baskı. İstanbul: YKY.
• Said Halim Paşa. (2019). Said Halim Paşa Külliyâtı. Hazırlayan: Vahdettin Işık. İstanbul: Ketebe Yayınları.
• Sadru’l-İslam İmam Ebu Yusr Muhammed Pezdevi. (1980). Ehl-i Sünnet Akaidi. Çev. Şerafettin Gölcük, İstanbul: Kayıhan Yayınları.
• Şerif Mardin. (2013). Türkiye, İslam ve Sekülarizm, 3. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tarık Zafer Tunaya. (2004). Hürriyetin İlânı: İkinci Meşrutiyet’in Siyasî Hayatına Bakışlar. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Tevfik Fikret. (2015). “Târih-î Kadîm”, Rübâb-ı Şikeste ve Diğer Eserleri. Yayına haz: Fahri Uzun. İstanbul: İnkılâp Yayınevi.
• Vahdettin Işık. (2021). Türk Düşüncesinde İstikamet Arayışı. İstanbul: Mahya Yayınları.
• Vahdettin Işık. (2021). II. Meşrutiyet Dönemi Türk Düşüncesinde Doğu-Batı Algısı: İctihad ve Sırat-ı Müstakim Dergileri Örneği. İstanbul: İbn Haldun Üniversitesi Yayınları.
• Vahdettin Işık. “Said Halim Paşa”, İslam Düşünce Atlası, C. 3, I. Bs., edit: İbrahim Halil Üçer, İLEM Yayınları.