SAİD HALİM PAŞA’DA MÜSLÜMAN AHLAKI

Yıl 2022, Sayı: 62, 64 - 87, 03.01.2022

Ejder Okumuş

Öz

Said Halim Paşa, Osmanlı ile Türkiye’nin en kritik zamanlarından birinde yaşamış bir siyaset ve düşünce insanıdır. Düşünce dolu bir entelektüel olarak nitelendirilmeyi hak eden Said Halim Paşa, hayatı
boyunca bir üyesi olduğu Müslüman toplumun problemleriyle ilgilenmiştir. Said Halim Paşa’nın söz konusu problemleri ele alıp çözüm önerileri getirmeye çalıştığı eserlerinin anahtar kavramlarının başında belki de ahlâk gelir. Bu çalışma Paşa’nın ahlâka bakışını ve bu çerçevede Müslüman ahlâkına yaklaşımını konu edinmektedir. Çalışmanın amacı Said Halim Paşa’nın Müslüman ahlâkına yaklaşımının anlaşılmasına katkıda bulunmaktır. Metodolojik olarak araştırma nitel bir çalışmadır. Araştırmada başta Paşa’nın eserleri olmak üzere konuyla ilgili kaynaklardan elde edilen veriler, değerlendirilip tahlil edilmektedir. Bu çerçevede belirtmek gerekir ki Said Halim Paşa’nın ahlâk yaklaşımında genel olarak güzel ahlâk toplum ve devletin yükselişine, kötü ahlâk ise düşüşüne yol açar. Çalışmada Said Halim Paşa’ya göre Osmanlı toplumunun yaşadığı buhranlarda en temel problemin ahlâkî bozulma problemi olduğu ve buhranlardan kurtulmanın yolunun yeniden Müslüman ahlâkıyla donanmak olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam, Sosyoloji, Ahlak, Said Halim Paşa, Müslüman Ahlâkı.

Kaynakça

• Aron, R. (1989). Sosyolojik Düşüncenin Evreleri. Çev. Korkmaz Alemdar. 2. Baskı. İstanbul: Bilgi Yayınları.
• Bekiroğlu, H. (2015). Said Halim Paşa’da Siyaset Ahlakı. İstanbul: İlke Yayıncılık.
• Bergson, H. (1986). Ahlâk ile Dinin İki Kaynağı. Çev. M. Karasan. İstanbul: MEBY.
• Dönmezer, S. (1990). Sosyoloji. 10.Baskı. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım.
• Draz, M. A. (1993). Kur’ân Ahlâkı. Çev. E. Yüksel ve Ü. Günay. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Durkheim, E. (1986). Meslek Ahlakı. Çev. Mehmet Karasan. İstanbul: MEGSBY.
• Durkheim, E. (1992). İntihar: Toplumbilimsel Bir İnceleme. Çev. Ö. Ozankaya. Ankara: İmge.
• Durkheim, E. (1994). Sosyolojik Metodun Kuralları. Çev. E. Aytekin. İstanbul: Sosyal Yayınları.
• Durkheim, E. (2006). Toplumsal İşbölümü. Çev. Özer Ozankaya. İstanbul: Cem Yayınları.
• Durkheim, E. (2015). Sosyoloji Derslerı. Çev. A. Berktay. 4.Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Durkheim, E. (2016a). Ahlak Eğitimi. Çev. H. Portakal. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Durkheim, E. (2016b). Toplum ve Ahlak. Çev. D. Çenesiz. İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Ersoy, M. A. (2011). Safahat. Haz. Necmettin Türinay. Günümüz Türkçe’sine Çev. Necat Çavuş. Ankara: TOBB Yayınları.
• Gamwell, F. I. (1983). “Religion and the Justification of Moral Claims”. Religious Ethics. c. 11. No. 1, s. 35-61.
• Güngör, E. (1993). Değerler Psikolojisi. Amsterdam: Hollanda Türk Akademisyenler Birliği Vakfı.
• Güngör, E.(1995). Ahlâk Psikolojisi ve Sosyâl Ahlâk. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Hendry, J. (2001). “After Durkheim: An Agenda fort he Sociology of Business Ethics”. Journal of of Business Ethics. 34, ss. 209-218.
• Işık, V. (2021). Said Halim Paşa: Bir Islah Düşünürünün Hayatı, Düşüncesi ve Eserleri. İstanbul: Ketebe Yayınları.ü
• Karasan, M. (1986). “Durkheim’in Ahlak Görüşü”. Meslek Ahlakı içinde (IV-XIII). İstanbul: MEGSBY.
• Karasan, M. (1948). “Durkheim’in Ahlak Sosyolojisi”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi. Cilt: 3. Sayı: 1, s. 255-276.
• Okumuş, E. (2015). Kur’an’da Toplumsal Çöküş. 5. Baskı. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Okumuş, E. (2018). Din Sosyolojisi. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Okumuş, M. Y. (2019). “Din ve Yerlilik: Said Halim Paşa’nın Mütekabiliyet Eksenli Meşrutiyet Eleştirisi”. 7. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı - IV (Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler - Sosyal Politikalar - Sosyoloji - Tarih) içinde (93-103). İstanbul: İlem ve Burdur Mehmet Akif Üniversitesi.
• Okumuş, M. Y. (2021). “Said Halim Paşa Düşüncesinin İslami Temelleri”. Said Halim Paşa Kitabı: Osmanlı Sadrazamı ve Düşünür içinde (289-297). İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• Öz, A. (Ed.). (2021). Said Halim Paşa Kitabı: Osmanlı Sadrazamı ve Düşünür. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları
• Özdenören, R. (2016). “Erdemden Daha Fazlası: Müslüman Ahlâkı”. Yeni Şafak Gazetesi 18.12.2016.
• Özyurt, C. (2007). “Durkheim Sosyolojisinde Ahlâkî Kontrol Sorunu”. Değerler Eğitimi Dergisi. Cilt: 5, sayı: 13, s. 95-121.
• Özyurt, C. (2013). “Said Halim Paşa Düşüncesinde Değişim ve Süreklilik: Muhafazakâr-Reformcu İslâmcılığın Oluşumu”. Muhafazakâr Düşünce. Yıl: 10. Sayı: 37, s. 67-102.
• Rıza, A. (1331). İbtidâîlere Muâmelât-ı Ahlâkiyye ve Medeniyye. 3. Baskı. Derseâdet: Nefâset Matbaası.
• Russel, B. (1990). İktidar. Çev. Mete Ergin. İstanbul: Cem Yayınları.
• Said Halim Paşa (1993a). Buhranlarımız ve Son Eserleri. Haz. M. Ertuğrul Düzdağ. 2. Baskı. İstanbul: İz Yayınları.
• Said Halim Paşa (1993b). “Taklitçiliğimiz”. Buhranlarımız ve Son Eserleri. Haz. M. Ertuğrul Düzdağ. 2. Baskı. içinde (37-58). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Said Halim Paşa (1993c). “Fikir Buhranımız”. Buhranlarımız ve Son Eserleri. Haz. M. Ertuğrul Düzdağ. 2. Baskı. içinde (61-80). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Said Halim Paşa (1993d). “Cemiyet Buhranımız”. Buhranlarımız ve Son Eserleri. Haz. M. Ertuğrul Düzdağ. 2. Baskı. içinde (83-123). İstanbul: İz Yayıncılık, ss. 83-123.
• Said Halim Paşa (1993e). “Taassup”. Buhranlarımız ve Son Eserleri. Haz. M. Ertuğrul Düzdağ. 2. Baskı. içinde (127-144). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Said Halim Paşa (1993f). “İslâm Dünyası Neden Geri Kaldı?”. Buhranlarımız ve Son Eserleri. Haz. M. Ertuğrul Düzdağ. 2. Baskı. içinde (147-180). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Said Halim Paşa (1993g). “İslâmlaşmak”. Buhranlarımız ve Son Eserleri. Haz. M. Ertuğrul Düzdağ. 2. Baskı. içinde (183-222). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Said Halim Paşa (1993h). “İslâm Devletinin Siyasî Yapısı”. Buhranlarımız ve Son Eserleri. Haz. M. Ertuğrul Düzdağ. 2. Baskı. içinde (225-289). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Simmons, A. J. (1999). “Justification and Legitimacy”. Ethics. Sayı: 109.
• Tiryakian, E. A. (1990). “Emile Durkheim”. Çev. C. Tokluoğlu. Sosyolojik Çözümlemenin Tarihi. İstanbul: Verso Yayınları, s. 199-250.
• Ülken, H. Z. (1998). İnsanî Vatanseverlik. İstanbul: Ülken Yayınları.
• Wach, J. (1958). The Comparative Study of Religions. New York: Columbia University Press.
• Wach, J. (1995). Din Sosyolojisi. Çev. Ünver Günay. İstanbul: İFAV Yayınları.
• Weber, M. (1992). The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism. İng. Çev. Talcott Parsons. London-New York: Routledge