İSLAM HUKUKU BAKIMINDAN SAVAŞTA GÖZETİLEN HUKUKÎ VE AHLÂKİ İLKELER

Yıl 2023, Cilt: 19 Sayı: 64 - Gelenekten Geleceğe Bir Aydın: Erol Güngör, 197 - 223, 13.12.2023

Hasan Doğan

Öz

İslam hayatın her alanına dair düzenlemelerde bulunduğu gibi uluslararası hukuk ve savaş konusuna da hassasiyetle yaklaşmıştır. Son Peygamber Hz. Muhammed (SAV) savaş hukukunun temel ilkelerini uygulamalarıyla gözler önüne sermiştir. Anlam derinliğinde her ne kadar şiddet içerse de savaşın bir zulüm vasıtası olmaması gerek ayet-i kerimeler gerekse sünnet-i nebi’de özellikle vurgulanmıştır. Makalede savaşta gözetilmesi gereken temel ilkelerin nasıl ele alındığı incelenmektedir. İslam’ın, meşruiyet nedenleri itibarıyla haklı bir savaş; içinde ve sonrasında üzerinde durduğu hukukî ve ahlâkî ilkeler ile de adil bir savaşı benimsediği dikkat çekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Savaş, İslam, Hukuk, İslam Hukukunda Savaş

Kaynakça

• el-Belâzürî, Ahmed b. Yahyâ b. Câbir, Kitabu Cümel min Ensâbi’l-Eşrâf, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1417h. 1996 m.
• el-Beyhakî, Ebubekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali, es-Sünenu’l-Kübrâ, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1424 h.- 2003 m., (Kitâbu’l-Cirâh, 6), VIII, 49.
• el-Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Câmiu’s-Sahîh, Dâru Sahnûn-Çağrı yay., İstanbul 1992.
• Demirtaş, Mehmet, “İslam Düşüncesinde ‘Ölçülü ve Dengeli Olmak’ Bir Değer Olarak Nasıl Ele Alınmıştır?”, Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5 (2), 2017.
• Ebû Davûd, Süleymân b. Eşas, Sunen, Dâru Sahnûn-Çağrı yay. İstanbul 1992.
• Ebû Ubeyd, Kâsım b. Sellâm, Kitâbu’l-Emvâl, Çev. Cemaleddin Saylık, Zafer Matbaası, İstanbul 1981.
• Ebû Yûsuf , Yakup b. İbrahim, Kitâbu’l-Harâc, el-Matbaatu’s-Selefiyye, Kahire 1352 h.
• Ebû Zehra, Muhammed, İslam'da Savaş Kavramı, çev. Cemal Karaağaçlı, Engin Ofset, İstanbul 1985.
• el-Ezrakî, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Abdullah b. Ahmed, Ahbâru Mekke, Mektebetü’l-Esedî, y.y. 2003.
• Hamidullah, Muhammed, “İslam Devletler Genel Hukukunun Başlangıçtaki Teori ve Pratiği”, İslam Hukuku Etütleri, Çev. Kemal Kuşçu, İstanbul 1984.
• Hz. Peygamber’in Savaşları, Çev. Salih Tuğ, Yağmur Yayınevi, İstanbul 1981.
• Harman, Ömer Faruk “Kudüs”, DİA, Ankara 2002, XXVI.
• el-Hatîb el-Bağdâdî, Ebûbekir Ahmed b. Ali b. Sâbit b. Ahmed b. Mehdî, Kitâbu Esmâi’lMübheme fî Enbâi’l-Muhkeme, Mektebetü’l-Hâncî, Kâhire 1417 – 1997.
• Hodgson, Marshall G.S., İslam’ın Serüveni, çev. Heyet, İz yay., İstanbul 1995.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülaziz, Reddu’l-Muhtar alâ Dürri’l-Muhtâr, Dâru Âlemi’l-Kütüb, Riyad 1423 h.-2003 m.
• İbn el-Arabî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdullah el-Endelûsî el-Mâlikî, Kitabu Ahkâmi’l-Kur’ân, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1424 h. 2003 m.
• İbn Hanbel, Ahmed, el-Müsned, Dâru Sahnûn-Çağrı yay., İstanbul 1992.
• İbn Hişâm, Abdülmelik, es-Sîretü’n-Nebeviyye, Dâru İhyâi Türâsi’l-Arabî, Beyrut 1415 h. - 1994 m.
• İbn Kayyım el-Cevziyye Şemsuddîn Ebû Abdullah Muhammed b. Ebû Bekr b. Eyyûb, Zâdü’l-Meâd
• fî Hedyi Hayri’l-Ibâd, Dâru’l-Âlemi’l-Fevâid, Riyad 1439 h.- 2018 m.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ’ İsmâîl, el-Bidâye ve’n-Nihâye, Dâru İbn Kesîr, Dımeşk 1436 h. 2015 m.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd, Sunen, Dâru Sahnûn-Çağrı yay., İstanbul 1992.
• İbn Miskeveyh, Ebû Alî Ahmed b. Muhammed b. Ya’kûb el-Hâzin, Tehzibu’l-Ahlâk, çev.
• Abdulkadir Şener-İsmet Kayaoğlu-Cihat Tunç, Büyüyen Ay Yayınları, İstanbul, 2013.
• İbn Rüşd (el-Cedd), Ebû’l-Velîd Muhammed b. Ahmed, Kitâbu’l-Mukaddemât el-Mümehhedât, Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, Beyrut 1408-1988.
• İbn Rüşd (el-Hafîd), Ebû’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Ahmed, Bidâyetü’l Müctehid ve Nihâyetü’l-Muktesıd, el-Mektebetü’l-Asriyye, Beyrut 1427 h.- 2006 m.
• İbn Sa’d, Ebû Abdullah Muhammed el-Menî’ ez-Zührî, Kitâbu’t-Tabakâti’l-Kebîr, Mektebetü’lHâncî, Kahire 1421 h. – 2001 m.
• Karadeniz, Özcan, Roma Hukuku, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara 1982.
• Karaman, Hayrettin, Savaş Halinde Yasak Olan Fiiller, Savaş Halinde Yasak Fiiller (hayrettinkaraman.net)
• Kılıç, Ünal, “Düşmanlarına Bile Merhametli Muhammed (sav)” Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2013, Cilt: XVII, Sayı: 2.
• Lensky, Noel, “Slavery in The Roman Empire”, The Palgrave Handbook of Global Slavery throughout History, Palgrave Macmillan, 2023.
• Lewis, Bernard, The Crisis of Islam: Holy War and Unholy Terror, Modern Library, New York 2003.
• Macit, Yunus, “Savaş Kuralları Açısından Hz. Peygamber’in Sünnetinde Doğal ve Fizikî Yapının Masuniyeti”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, V (2005), Sayı 4.
• Mâlik b. Enes, el-Esbahî, el-Muvatta’ (Yahya b. Yahya el-Leysî Rivayeti), Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, Beyrut, 1997.
• el-Mevdûdî, Ebu’l-A’lâ, Cihad İslam’da Savaş Hukuku, Çev. Beşir Eryarsoy, Şafak Yay., İstanbul 1992.
• en-Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şuayb, Sunen, Dâru Sahnûn-Çağrı yay., İstanbul 1413 h. 1992.
• Müslim, Ebû’l-Huseyn b. el-Haccâc, el-Câmiu’s-Sahîh, Dâru Sahnûn-Çağrı yay. İstanbul 1992.
• Numanî, Mevlana Şiblî Son Peygamber Hz. Muhammed, Çev. Yusuf Karaca, İstanbul 2010.
• Okandan, Recai, Umumi Hukuk Tarihi Dersleri, İstanbul Üniversitesi, Hukuk Fakültesi, İstanbul 1951.
• Özel, Ahmet, “Esir” Maddesi, DİA, İstanbul 1995, XI.
• “İslam’da ve Günümüz Devletler Hukukunda Savaş Esirleri”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, Sayı 1, 2003.
• Öztek, Zafer, Kahraman Doğa İnsana Karşı, Bireklam Arısı, Ankara 2021.
• Pazarcı, Hüseyin, “Uluslararası Hukuka Göre Çevrenin Savaş Sırasında Korunması”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt 47, Sayı 1.
• Râgıb el-İsfahânî, -Huseyn b. Muhammed, Müfredâtü Elfâzi’l-Kur’ân, Dâru’l-Kalem, Dımeşk 1402 h. - 1992 m.
• es-Sâbûnî, Muhammed Ali, Ravâi’u’l-Beyân Tefsîru Âyâti’l-Ahkâm mine’l-Kur’ân, Mektebetü’lGazâlî, Dımeşk 1400 h. – 1980 m.
• es-Serahsî, Ebûbekir Muhammed b. Ahmed el-Hanefî, Şerhu Kitâbi’s-Siyeri’l-Kebîr lil’l-İmâm
• Muhammed el-Hasen eş-Şeybânî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.y.
• es-Suyûtî, el-Hâfız Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebûbekr, Târîhu’l-Hulefâ’, Dâru’l-Minhâc, Beyrut 1434 h. - 2013 m.
• et-Taberî, Ebû Câfer Muhammed b. Cerîr, Târihu’t-Taberî Târihu’r-Rusul ve’l-Mulûk, Dâru’l-Meârif, Kahire 1387 h.- 1967 m.
• et-Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevra, Sunen, Dâru Sahnûn-Çağrı yay., İstanbul 1992.
• Shibly, Hassan, Savaş, İslam ve Hayatın Kutsallığı: İslam Savaş Hukukunda Saldırı Karşıtlığı
• Savaş, İslam ve Hayatın Kutsallığı: İslam Savaş Hukukunda Saldırı Karşıtlığı | Yaqeen Institute for Islamic Research (September 10, 2017).
• Topal, Ahmet Hamdi Topal, “Silahlı Çatışmalarda Doğal Çevrenin Korunması”, MHB (Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni), Yıl 29, Sayı 1-2, 2009.
• Wickham, Jason Paul, The Enslavement of War Captives by the Romans to 146 BC (Doktora Tezi, Liverpool Üniversitesi), 2014.
• el-Vâhidî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ahmed en-Neysâbûrî, el-Vasît fî Tefsîr-i Kur’âni’l-Mecîd, Dâru’lKütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1994.
• el-Vâkıdî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer, Megâzî Rasulillah, Matbaatü’s-Saâde, Kahire 1368 h.- 1948 m.
• el-Ya’kûbî, Ahmed b. Ebû Yakub b. Ebû Ca’fer b. Vehb, Târîhu’l-Ya’kûbî, Dâru Sâdır, Beyrut 1415 h.- 1995 m.
• ez-Zebîdî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed b. Osman (h. 1205), Tâcu’l-Arûs min Cevâhiri’lKâmûs, Beyrut 1414/ 1994, VI, 490.