OSMANLI’DAN ERKEN CUMHURİYET’E KADIN HAREKETİ: DEVLET FEMİNİZMİ

Yıl 2023, Cilt: 19 Sayı: 65 - Yüzyıllık Muhasebe: İkinci Yüzyıla Girerken Türkiye Siyaseti, 30 - 51, 25.12.2023

Belma Tokuroğlu

Öz

1923 de Kadınlar Halk Fırkası’nın Nezihe Muhittin başkanlığın da kurularak TBMM’de yer alma ve siyasi alanda çalışmalar yapma istekleri dönemin yönetici erkekleri tarafından reddedilerek, Fırka’nın Kadınlar Birliğine dönüştürülmesi ve kadınların siyasi alanda çalışma isteklerinden vazgeçmeleri nasihati ile son bulmuştur. Cumhuriyet’in kadınları erkeklerin bu nasihatine boyun eğerek siyasal hayatta yer alma hayallerinden ve isteklerinden vazgeçmişlerdir. Osmanlı kadınlarının kendi haklarını savunmak amacıyla yazdıkları yazılar ve kurmuş oldukları dernekler aracılığıyla yapmış oldukları mücadele, Cumhuriyet’in yeni bir başlangıç idealiyle tarihe geçmemiş ve Cumhuriyet’in kadınları Osmanlı kadınlarının mücadelesinden destek alamamışlardır. Osmanlı kadınlarının insan sayılmak ve erkeklerle insan olarak eşit haklara sahip olmak amacıyla verdiği mücadele 1980’lerde ancak açığa çıkarılabilmiştir. 1876 ve 1921 anayasaları ile seçme seçilme hakkına sahip olamayan kadınlar 1930 ve 1935 yıllarında yapılan “kanun” değişikliği ile ancak haklarına kavuşabilmişlerdir. Cumhuriyet’in en önemli özelliği “yurttaş” kavramıdır. Yurttaş bütün farklılıkların bertaraf edilerek ülke insanlarının hak ve hukuk esasında aynı muameleyi görmesinin sağlanmasıdır. Her erkek Türk vatandaşı Cumhuriyet’in kurulmasıyla birlikte seçme seçilme hakkına sahip olmuşken, nüfusun diğer yarısını oluşturan kadınların seçme ve seçilme haklarına Cumhuriyet’in kuruluşundan çok daha sonra sahip olmaları Türkiye’deki kadın algısını ve toplumsal cinsiyet anlayışını olumsuz olarak etkilemiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, Cumhuriyet, Kadın Hareketi, Devlet Feminizmi, Vatandaş

Kaynakça

• Akal, C. B. (1994). Siyasi İktidarın Cinsiyeti. Ankara: İmge Kitabevi.
• Aydın, S. (2009). İki İttihat-Terakki: İki Ayrı Zihniyet, İki Ayrı Siyaset. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Tanzimat ve Mesrutiyet’in Birikimi (s. 117-129). içinde İstanbul: İletişim Yayınları.
• Berktay, F. (2007). Doğu ile Batının Birleştiği Yer: Kadın İmgesinin Kurgulanışı. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Modernleşme ve Batıcılık (s. 275-286). içinde İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bora, T. (2009). Analar,Bacılar,Orospular: Türk-Milliyetçi Muhafazakar Söyleminde Kadın. Şerif Mardin›e Armağan (s. 241-283). içinde
• Bora, T. (2017). Cereyanlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Cangızbay, K. (2007). Hiçkimsenin Cumhuriyeti. Ankara: Ütopya Yayınları.
• Çakır, S. (2016). Osmanlı Kadın Hareketi. İstanbul: Metis Kitap.
• Çiğdem, A. (2001). Taşra Epiği. İstanbul: Birikim Yayınları.
• Demirdirek, A. (2011). Osmanlı Kadınlarının Hayat Hakkı Arayışının Bir Hikayesi. Ankara: Ayizi Kitap.
• Hacımirzaoğlu, A. B. (1998). 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Ortaylı, İ. (2003). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Os, N. V. (2009). Osmanlı Müslümanlarında Feminizö. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Tanzimat ve Mesrutiyet’in Birikimi (s. 335-348). içinde İstanbul: İletişim Yayınları.
• Osmanağaoğlu, H. (2015). Feminizm Kitabı Osmanlı’dan 21. Yüzyıla Seçme Metinler. Ankara: Dipnot Yayınları.
• Sarçgil, A. (2005). Bukalemun Erkek. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Shayegan, D. (2020). Yaralı Bilinç-Geleneksel Toplumlarda Kültürel Şizofreni. İstanbul: Metis Kitap.
• Sirman, N. (2008). Kadınların Milliyeti. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Milliyetcilik (s. 226-245). içinde İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tepe, F. F. (2023). t24.com.tr/haber/devlet-feminizmi-kavrami adresinden alındı
• Toprak, Z. (2007, Aralık 18). (S. Yıldırmaz, Röportaj Yapan) chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://dergipark.org.tr/tr/download/articlefile/5323 adresinden alındı
• Toprak, Z. (2017). Türkiye’de Yeni Hayat. İstanbul: Doğam Kitap.
• Zihnioğlu, Y. (2019). Kadınsız İnkılap Nezihe Muhiddin, Kadınlar Halk Fırkası, Kadın Birliği. İstanbul: Metis Kitap.