ANADOLU MECMUASI’NDA MİLLİYETÇİ DÜŞÜNCE (1924-1925)

Yıl 2024, Cilt: 20 Sayı: 66 - Türkiye'nin Fikir Dergileri, 282 - 296, 20.07.2024

Yasin Özdemir

Öz

Bu makale, Nisan 1924-Mart 1925 döneminde on iki sayı olarak yayınlanan Anadolu Mecmuası’nda
Türk milliyetçiliği düşüncesi üzerine bir incelemedir. Dergi, Osmanlı İmparatorluğu fikir hayatında
kökeni II. Abdülhamid dönemine giden, esas itibariyle I. Dünya Savaşı’nın sonuna doğru ortaya
çıkan, vatanı merkeze alan ve vatan olarak Anadolu’yu kabul eden teritoryal bir milliyetçilik olan
Anadoluculuk akımının en önemli yayın organlarından birisidir. Akımın önde gelen temsilcilerinden
Mehmet Halid Bayrı, Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu, Mükrimin Halil Yınanç, Hilmi Ziya Ülken gibi isimler
bu süreli yayına katkıda bulunmuştur. Mecmuada özellikle milli tarih ve vatan anlayışı temaları etrafında
düzenli olarak tekrarlanan fikir ve kavramlar, geliştirilmek istenen milliyetçilik anlayışını açıklamada
kritik bir konumdadır. Milli tarihin başlangıcı, Türklerin Anadolu’ya geldikleri devirdir. Osmanlı
İmparatorluğu “eski rejim” ya da milli tarihin başlangıcı hatta altın çağı olan Selçuklu ile Cumhuriyet
arasında parantez olarak tasvir edilmiştir. Anadolu haricindeki Türkler ırktaş olsa da farklı milletler
olarak değerlendirilmiştir. Milliyetçiliğe yaklaşımda modern zamanların rolü ve pre-modern dönemde
Türk milletinin varlığının bir ölçüde kabul edilmekle, milliyetçilik kuramları içerisinde etno-sembolizme
yakın bir duruşun benimsendiği öne sürülebilir. İslamcılık akımından tamamen uzak, sol
eleştirisi ihtiva eden, Batı kültürüne önem veren muhafazakâr cumhuriyetçi bir pozisyonda duran
Anadolu Mecmuası, dönemin çalkantılı atmosferinde Türk milliyetçiliği fikriyatındaki değişimlerin
izini sürmeye olanak vermektedir.

Anahtar Kelimeler

Türk milliyetçiliği, Anadoluculuk, Anadolu Mecmuası, milli tarih, vatan

Kaynakça

• Ahmed Halil. (1924). Ziya Gökalp. Anadolu Mecmuası, Sayı: 8, 336-338.
• Ahmed Refik. (1924a). Mehmed-i Rabi Zamanında Anadolu. Anadolu Mecmuası, Sayı: 1, 36-39.
• Ahmed Refik. (1924b). Kalenderoğlu ve Âl-i Osman. Anadolu Mecmuası, Sayı: 2, 47-50.
• Ahmed Refik. (1924c). Anadolu’da Dini Kıyamlar: Karabıyıkoğlu, Nur Ali, Celali. Anadolu Mecmuası, Sayı: 4, 137-140.
• A.M. (1924). Aydınlıkta Bir Zulmet. Anadolu Mecmuası, Sayı: 8, 355-356.
• A.M. (1925). Kürdistan Yoktur. Anadolu Mecmuası, Sayı: 9-10-11, 435-436.
• Balım-Harding, Ç. (1999). The Last of the Anatolian Nationalists: Nurettin Topçu. C. Hillenbrand
• (Ed.), Studies in Honour of Clifford Edmund Bosworth: The Sultan’s Turret içinde (s. 1-18).
• Leiden: Brill. Bayrı, M. H. (1924a). Asıl Hakikat. Anadolu Mecmuası, Sayı: 8, 323-325.
• Bayrı, M. H. (1924b). Tasavvufi Halk Edebiyatımıza Dair Notlar. Anadolu Mecmuası, Sayı: 4, 167-172.
• Bayrı, M. H. (1925a). Musahabe: Hasbihal. Anadolu Mecmuası, Sayı: 12, 443-444
• Bayrı, M. H. (1925b). Milliyetperverliğin Manası. Anadolu Mecmuası, Sayı: 9-10-11, 361-364.
• Bülbül, Ö. (2006). Remzi Oğuz Arık and Cultural Nationalism in Turkey (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Boğaziçi Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İstanbul.
• Çınar, M. (2013). Anadoluculuk ve Tek Parti CHP’de Sağ Kanat. İstanbul: İletişim.
• Deren, S. (2008). Türk Siyasal Düşüncesinde Anadolu İmgesi. T. Bora & M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Milliyetçilik içinde (s. 533-540). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Durgun, S. (2011). Memalik-i Şahane’den Vatana. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Fındıkoğlu, Z. F. (1924a). Milliyet Meselesi. Anadolu Mecmuası, Sayı: 5, 195-203.
• Fındıkoğlu, Z. F. (1924b). Peşte Turan Cemiyeti. Anadolu Mecmuası, Sayı: 8, 347-351.
• Haydar Necib. (1924). Türk Ocağı. Anadolu Mecmuası, Sayı: 7, 296-297.
• İrfan Nabi. (1924). Anadolu Cumhuriyetinin Maarif Mefkuresi. Anadolu Mecmuası, Sayı: 6, 250-252.
• Karaömerlioğlu, A. (2010). The Role of Religion and Geography in Turkish Nationalism: The Case of Nurettin Topçu. Ç. Keyder, T. Dragonas, & N. Diamandouros (Ed.), Spatial Conceptions of the Nation: Modernizing Geographies in Greece and Turkey içinde (s. 93-110). New York: Tauris Academic Studies.
• Kushner, D. (1977). The Rise of Turkish Nationalism: 1876–1908. London: Frank Cass.
• Lewis, B. (2015). Modern Türkiye’nin Doğuşu. (B. B. Turna, Çev.). İstanbul: Arkadaş.
• Mehmed Emin. (1925). İrtica Karşısında Gençlik. Anadolu Mecmuası, Sayı: 9-10-11, 403-404.
• Özdemir, Y. (2014). Nurettin Topçu and the First Decade of His Anatolianist Journal Hareket: (1939-49) (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Özdemir, Y. (2024). Atatürk Dönemi Dergilerinde Türk Milliyetçiliği Düşüncesi (1923-1938) (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Rauf Yekta. (1924). Anadolu Musikinaşları Hakkında Tarihi Tetebbular 1: Ladikli Mehmed Efendi. Anadolu Mecmuası, Sayı: 1, 14-18.
• Şemseddin Kemal. (1924). Kızlarağası. Anadolu Mecmuası, Sayı: 4, 173-174.
• Tekin, A., & İzgöer, A. Z. (Ed.). (2011). Anadolu Mecmuası. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Uçman, A. (t.y.). ANADOLU MECMUASI. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim adresi: https:// islamansiklopedisi.org.tr/anadolu-mecmuasi
• Ülken, H. Z. (1924a). Anadolu Örfü ve Destanlar 2. Anadolu Mecmuası, Sayı: 1, 64-67.
• Ülken, H. Z. (1924b). Anadolu Örfü ve Destanlar. Anadolu Mecmuası, Sayı: 1, 29-35.
• Ülken, H. Z. (1924c). Türkler ve Moğollar. Anadolu Mecmuası, Sayı: 5, 188-192.
• Ülken, H. Z. (1925). Kırgız, Türkmen ve Uygur. Anadolu Mecmuası, Sayı: 9-10-11, 367-373.
• Ülken, H. Z. (1979). Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Ülken Yayınları.
• Yazıksız, N. A. (1924a). Milli Bayramımız. Anadolu Mecmuası, Sayı: 5, 179-181.
• Yazıksız, N. A. (1924b). Harflerimiz. Anadolu Mecmuası, Sayı: 1, 68-69.
• Yınanç, M. H. (1924a). Milli Tarihimizin İsmi. Anadolu Mecmuası, Sayı: 1, 5-9.
• Yınanç, M. H. (1924b). Milli Tarihimizin Mevzuu 1. Anadolu Mecmuası, Sayı: 2, 58-63.
• Yınanç, M. H. (1924c). Milli Tarihimizin Mevzuu 2. Anadolu Mecmuası, Sayı: 3, 95-101.