ENTELEKTÜEL ÖZERKLİK VE SOSYALİZM: BİRİKİM DERGİSİ’NDE DEĞİŞEN SOSYALİZM TASAVVURLARI

Yıl 2024, Cilt: 20 Sayı: 66 - Türkiye'nin Fikir Dergileri, 320 - 339, 20.07.2024

Yıldırım Erbaş

Öz

Entelektüeller sosyolojisinin, entelektüellere sınıfsal bir konum tanımlayan temel sorunsalının
yanında, entelektüellerin bağımsız/özerk bir konum ile angaje bir konum arasındaki geçişlerinin
toplumsal şartlarını ve bunun entelektüellerin düşünceleri üzerindeki etkilerini tespit etmek gibi bir
başka meselesinin olabileceğini de söylemek mümkündür. Bu durumda bir entelektüel grubun veya
entelektüel hareketin farklı tarihsel ve toplumsal koşullarda sınıfsal konumlanmasını değiştirebileceğini
varsayabiliriz. Entelektüeller özerk/bağımsız bir konuma yöneldiklerinde entelektüel faaliyetin
içsel doğasına yönelik belirli bir özen gösterdiklerini tespit etmek mümkün olabilmektedir. Bu
çalışmada, 1975 yılından bu yana sosyalist düşüncenin önemli entelektüel mecralarından biri olan
Birikim dergisi yazarlarının 1989’dan sonra geçirdikleri düşünsel dönüşüm entelektüeller sosyolojisinin
bahsi geçen iddiaları açısından ele alınmıştır. 1975-1980 yılları arasında sınıfsal harekete
bağlı bir entelektüel pozisyonda kalmayı tercih eden Birikim dergisi yazarları, sınıfsal hareketin
zayıflaması, bir devrim beklentisinin ortadan kalkması, uluslararası sosyalist hareketin etkililiğinin
ortadan kalkması ve neoliberal kültürel hegemonyasının yayıldığı 1989 sonrası şartlarda, özerk bir
entelektüel hareket olarak kendilerini tanımlamayı tercih ettikleri görülmektedir. Birikim dergisi yazarlarının
özerklik talebini değişen sosyalizm anlayışlarında tespit etmek mümkündür. Sosyalizmin
dâhil etme kapasitesini genişletmeye dönük bir içerikle sosyalizmi tanımla isteğinde ve sosyalizmi
bir tür modernizm olarak tanımlarken seküler tahayyüle verilen önemde izleyebileceğimiz özerklik
talebi, entelektüeller sosyolojisinin öngörüsüne uygundur.

Anahtar Kelimeler

Entelektüeller, Entelektüeller sosyolojisi, Entelektüel özerklik, sosyalizm, Birikim Dergisi

Kaynakça

• Argın, Ş. (2008). Bir Sosyalist Düşünce Platformu: Birikim. Modern Türkiye’de Siyasal Düşünce, Cilt 8 (Sol), (ed. T. Bora ve M. Gültegingil). İstanbul: İletişim Yayınları, 967-988.
• [Belge, M.] (1977). Biz Bize Benzeriz. Birikim, Sayı: 34, 43-45.
• Belge, M., Laçiner, Ö. (1997), Sosyalist Eylem Kendi Amacına İçrek Olmalı. Birikim, Sayı: 100, 33-44.
• Benda, J. (2011). Aydınların İhaneti (çev. C. Soydemir). İstanbul: Doğu Batı Yayınları.
• Bora, T. (2011). Sol, Sinizm, Pragmatizm (İkinci Baskı). İstanbul: Birikim Yayınları.
• Bora, T. (1993). Milliyetçilik: mikro mu, makro mu? Birikim, Sayı: 45/46, 17-23.
• Brym, R. J. (2015). Intellectuals, Sociology of. International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences, Second Edition (ed. J. D. Wright), 277–282. Amsterdam: Elsevier.
• Erbaş, Y. (2014). Türkiye’de Sol Düşünce ve Yerlilik Sorunsalı: Birikim Dergisi Örneği. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Erbaş, Y. (2020). Siyasi Dönüşümlerle Entelektüel hareketlerin İlişkisi Üzerine: Birikim Dergisi Örneği. Sosyoloji Notları, Cilt: 4, Sayı:1, 2-15.
• Gouldner, A. W. (1993). Entelektüelin Geleceği (çev. A. Özen ve N. Tunalı). İstanbul Eti Kitapları.
• Gramsci, A. (2010). Gramsci Kitabı, Seçme Yazılar 1916-1935 (haz. D. Forgacs) (çev. İ. Yıldız). İstanbul: Dipnot Kitap.
• İnsel, A. (2012). İktisat İdeolojisinin Eleştirisi (Altıncı baskı). İstanbul: Birikim Yayınları.
• İnsel, A. (2005), Otuz Yıllık Serüven: Dinlenmek veya Özgür Olmak. Birikim, Sayı: 191, 30-35.
• İnsel, A. (2007). Solu Yeniden Tanımlamak (Dördüncü baskı). İstanbul: Birikim Yayınları.
• Kurzman, C. ve Owens, L. (2002). The Sociology of Intellectuals. Annual Review of Sociology, Sayı: 28, 63–90.
• Laçiner, Ö. (1977). Sovyetler Birliği Sorunu II. Birikim, Sayı: 32, 11-22.
• Laçiner, Ö. (1989). Yeniden Sosyalizm ve Sosyalizmde Devrim. Birikim, Sayı: 1, 19-32.
• Laçiner, Ö. (2007). Sosyalizmde Devrim. İstanbul: Birikim Yayınları.
• Laçiner, Ö. (2010a). Söze İnsanla Başlayalım. Birikim, Sayı: 251-252, 73-78.
• Laçiner, Ö. (2010b). Sunuş. Birikim, Sayı: 250, 22-25.
• Laçiner, Ö. (2013). Özgürlük ve Eşitliğin İç İçeliği (I). Birikim, Sayı: 296, 10-13.
• Mannheim, K. (2002). İdeoloji ve Ütopya (çev. M. Okyayuz). Ankara: Epos Yayınları.
• Mannheim, K. (2017). Kültür Sosyolojisi (çev. M. Yalçınkaya). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Sartre, J. P. (2015). Aydınlar Üzerine (çev. A. Bora). İstanbul: Can Yayınları.
• Şahbaz, Y. (2019). Şerif Mardin ve Aydın Meselesi: Dönemsel ve Düşünsel Bütünlüğü İçinde Bazı Soru(n)lar. Muhafazakar Düşünce Dergisi. Yıl: 16, Sayı: 57, 61-79.
• Türk, H. B. (2010). Bir Dergiyi Konumlandırmak: Birikim, Çankaya University of Human Social Sciences, Cilt 7, Sayı: 1, 127-142.