TÜRKİYE’DE AİLE VE ARAŞTIRMA: DEVLET TARAFINDAN YÜRÜTÜLEN AİLE ÇALIŞMALARINA DAİR BİR ANALİZ

Yıl 2025, Cilt: 21 Sayı: 69 - Aile, 12 - 39, 13.11.2025

Mehmet Fatih Aysan , Ebru Aracı

Öz

Aile, toplumun bir yansıması olarak ele alındığında toplumsal değişimlerin doğrudan anlaşılabileceği bir kurum olarak karşımıza çıkar. Toplumsal dönüşümün aile üzerindeki etkilerini ulusal ölçekte yapılan araştırmalar ve yayınlar üzerinden okumak da mümkündür. Türkiye’de ailenin dönüşümü üzerine yapılan çalışmalarının birçoğunun kaynağında, ülke genelinde yapılan ve genellikle devlet kurumları tarafından desteklenen nicel ve nitel araştırmalar vardır. Ancak devlet kurumları tarafından üretilen araştırma veri- leri ve diğer yazılı kaynakların analizi (araştırmada seçilen değişkenler, temalar, yayımlanan kitapların başlıkları vb.) yeterince incelenmemiştir. Hâlbuki aile araştırmaları ve yayınlardaki değişimin sosyolojik analizi Türkiye’de aile yapısının değişimi ile siyasetçiler ve bürokratların önceliklerini anlamak açısından değerli bilgiler sunabilir. Bu çalışma, ulusal çapta yapılmış araştırmalardan ve yayınlardan yola çıkarak resmî kurumların aileye nasıl yaklaştıklarını ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Bu bağlamda, devlet ku- rumlarının aileyleilgili hangi meseleler üzerine veri topladığı, zaman içerisinde araştırma sorularında ve temalarında bir değişim olup olmadığı, değişimlerin devletin aile politikalarında bir dönüşüme öncülük edip etmediği gibi sorular cevaplanacaktır. Bu çalışma, 1990-2023 yılları arasındaki yapılmış aile araştırmaları ile yayınların analizine dayanır. Çalışmada aile üzerine yapılan çalışmaların 1980’lerin sonundan itibaren düzenli bir şekilde devam ettiği, özellikle son yıllarda farklı konularda bilimsel araştırmalara ağırlık verildiği görülmüştür. Ulusal çalışmalar arasında aile ilişkileri, evlilik, sosyal hayat ve sosyokültürel temalar öne çıkarken kitaplarda ise aileye dair genel konular, kadın ve sağlık temaları öne çıkmaktadır. İncelenen üç dönemde (1990-2001, 2002-2010, 2011-2023) çok büyük değişimler olmamakla birlikte ulusal araştırma- ların ve yayınların özellikle 1990’larda yapıldığı, 2010’lardan sonra daha çok ulusal ölçekte yapılan nicel çalışmalara odaklanıldığı görülmektedir. Bu çalışmalar incelendiğinde gerek yayın başlıklarının gerekse araştırmaların ve bunlarda kullanılan soruların değişen toplumsal yapıya ve kamu otoritesinin önceliklerine göre yıllar içinde yeniden şekillendiği iddia edilebilir.

Anahtar Kelimeler

Aile , Politika , Değişim , Sosyal Araştırma , Devlet , Türkiye Aile Yapısı Araştırması

Kaynakça

• Akın, M. H. (2019). Sosyal etkileşim ve sosyal benlik kaynağı olarak aile. Medeniyet ve Toplum Dergisi, 3(1), 1-14.
• Akın, M. H. (2012). Türkiye’de muhafazakârlığın direnme odağı olarak aile. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 8(31), 3-20.
• Akın, M. H., Tüfekçioğlu, E. B. & Ergün, A. F. (2025). Türk ailesinde çocuğun anlam ve değeri: Türkiye aile yapısı araştırmasında eğilimler ve yönelimler. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, Aile Özel Sayısı “Koruyucu Aile Hizmetleri” Cilt 2, 480-511.
• ASAGEM. (2014a). Türkiye aile yapısı araştırması 2006. Ankara: Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü.
• ASAGEM. (2014b). Türkiye aile yapısı araştırması 2011. Ankara: Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü.
• Atalay, B., Kontaş, Y. M., Beyazit, S., & Madenoğlu, K. (1992). Türk aile yapısı araştırması. DPT Yayın ve Temsil Dairesi Başkanlığı Yayım ve Basım Şube Müdürlüğü.
• Aysan, M. F. (2018). Between risks and opportunities: Social policies in contemporary Turkey. In Turkish economy: Between middle income trap and high income status (pp. 101-120). Cham: Springer International Publishing.
• Aysan, M. F. (der. 2022). Türkiye’de nüfus ve toplum. İstanbul: Yeditepe Yayınevi. 978-625-8260-00-7
• Aysan, M. F. & Aysan, U. (2021). Institutions and individuals: Social policies in contemporary Turkey. In Social policy in the Islamic world (pp. 137-157). Cham: Springer International Publishing.
• Beaujot, R. (1999). Earning and caring in Canadian families. University of Toronto Press.
• Buğra, A. (2012). Kapitalizm, yoksulluk ve Türkiye’de sosyal politika. İletişim Yayınları.
• Canatan, K. & Yıldırım, E. (2013). Aile sosyolojisi. 4. baskı, Açılım Kitap.
• Cooley, C. H. (1909). Social organization: A study of the larger mind. Charles Scribner’s Sons. Dere,
• İ. Ecer, B. (2025). Türkiye’de aile tarihi çalışmalarının yüzyılı: Bibliyografik bir analiz (1924- 2024). ABAD, 8(15), 203-232.
• Devlet Planlama Teşkilatı. (1989). Türk aile yapısı özel ihtisas komisyonu raporu. Ankara: Devlet Planlama Teşkilatı Yayınları.
• Dikeçligil, B. & A. Çiğdem (1991). Aile yazıları 1-5. Ankara: Aile Araştırma Kurumu Yayınları.
• Engels, F. (2001). The origin of the family, private property and the state. Wellred Books. (orijinal çalışma basım tarihi 1884).
• Esping-Andersen, G. (2002). A child-centered social investment strategy. In G. Esping-Andersen et al. (Eds.), Why We Need a New Welfare State (pp. 26-67). Oxford: Oxford University Press.
• Firestone, S. (1970). The dialectic of sex: The case for feminist revolution. William Morrow and Company.
• Foucault, M. (1978). The history of sexuality, Volume I: An introduction. Random House.
• Fraser, N. (1989). Unruly practices: Power, discourse and gender in contemporary social theory. University of Minnesota Press.
• Giddens, A. (1985). The nation-state and violence. University of California Press.
• Giddens, A. (1992). The transformation of intimacy: Sexuality, love and eroticism in modern societies. Stanford University Press.
• Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü. (2025). Nüfus ve sağlık araştırmaları serisi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü Yayınları. https://hips.hacettepe.edu.tr/tr/ menu/nufus_ve_saglik_arastirmalari_seris-28
• Hemerijck, A., Ronchi, S. & Plavgo, I. (2023). Social investment as a conceptual framework for analysing well-being returns and reforms in 21st century welfare states. Socio-Economic Re- view, 21(1), 479-500.
• Hill, K. R., Walker, R. S., Bozicević, M., Eder, J., Headland, T., Hewlett, B., Hurtado, A. M., Mar- lowe, F., Wiessner, P. & Wood, B. (2011). Co-residence patterns in hunter-gatherer societies show unique human social structure. Science (New York, N.Y.), 331(6022), 1286-1289.
• Kandiyoti, D. (2016). Cariyeler, bacılar, yurttaşlar: Kimlikler ve toplumsal dönüşümler. Metis Yayınları.
• Kınalızâde Ali Çelebi. (2012). Ahlak-ı ala’i, 2. baskı, Klasik Yayınları. (orijinal çalışma basım tarihi 1564).
• Mitchell, J. (1971). Woman’s estate. Pantheon Books.
• Murdock, G. P. (1949). Social structure. The Macmillan Company.
• Orloff, A. (1996). Gender in the welfare state. Annual Review of Sociology, 22(1), 51-78.
• Özipek, B. B. (2004). Muhafazakârlık. Ankara: Liberte.
• Parsons, T. (1955). The American family: Its relations to personality and to the social structure. T. Par- sons & R. F. Bales (Eds.), Family, socialization and interaction process (pp. 3-33). Free Press.
• Stacey, J. (1996). In the name of the family: Rethinking family values in the postmodern age. Beacon Press.
• Stacey, J. (1998). Brave new families: Stories of domestic upheaval in late-twentieth-century America. University of California Press.
• T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, Aile ve Toplum Hizmetleri Müdürlüğü. (2019). Türkiye aile yapısı araştırması 2016. Ankara: T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı.
• T.C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, Aile ve Toplum Hizmetleri Müdürlüğü. (2025). Araştırmalar. https://www.aile.tr/athgm/yayin-kaynak/arastirmalar/
• Tilly, C., & Tilly, C. (1998). Work under capitalism. Westview Press.
• Timur, S. (1972). Türkiye’de aile yapısı. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü Yayınları.