SAİD NURSÎ’S CRITIQUE OF EUROPEAN CIVILIZATION IN THE LIGHT OF THE SOCIAL REFLECTIONS OF THE ENLIGHTENMENT PERIOD

Yıl 2025, Cilt: 21 Sayı: 69 - Aile, 314 - 335, 13.11.2025

Nevzat Narçiçek

Öz

The Enlightenment caused profound changes and transformations in the social, political, and cultural
structures of Western Europe. Rooted in principles such as rationalism, individualism, and
secularism, Enlightenment philosophy fostered individual-centered shifts across many spheres of
life and laid the intellectual foundation of modern Western civilization. However, it simultaneously
marginalized concepts such as religion, the Church, and metaphysical thought, and significantly
disregarded spiritual values. This intellectual paradigm, which came to shape European civilization,
has been the subject of critical scrutiny on various fronts, including serious criticism by Said Nursî.
In his Risale-i Nur Külliyatı (Collection of the Epistles of Light), Nursî distinguished between material
progress and spiritual civilization, critically engaging with the conception of civilization promoted by
Europe and disseminated globally.
This study explores the social consequences of Enlightenment principles through a historical and
sociological lens, and contextualizes Said Nursî’s critiques. Employing a qualitative methodology, it
analyzes key texts by Nursî including Lem’alar (Flashes), Mektubat (Letters), and Hutbe-i Şamiye
(The Damascus Sermon), alongside relevant academic literature, using hermeneutic and content
analysis methods. In doing so, the study offers an interdisciplinary perspective to illuminate

Anahtar Kelimeler

Said Nursî , Enlightenment , European Civilization , Morality , Secularism

AYDINLANMA DÖNEMİ’NİN TOPLUMSAL YANSIMALARI IŞIĞINDA SAİD NURSİ’NİN AVRUPA MEDENİYETİ ELEŞTİRİSİ

Öz

Aydınlanma, Batı Avrupa’nın sosyal, siyasal ve kültürel yapılarında derin değişimlere ve dönüşümlere yol
açmıştır. Rasyonalizm, bireycilik ve sekülarizm gibi ilkelere dayanan Aydınlanma felsefesi, yaşamın birçok
alanında birey merkezli kaymalara zemin hazırlamış ve modern Batı medeniyetinin entelektüel temelini
oluşturmuştur. Ancak bu süreçte din, kilise ve metafizik düşünce gibi kavramlar aynı anda marjinalleştirilmiş,
manevi değerler büyük ölçüde göz ardı edilmiştir. Avrupa medeniyetini şekillendiren bu entelektüel
paradigma, Said Nursî’nin ciddi eleştirileri de dâhil olmak üzere birçok açıdan sorgulamalara konu olmuştur.
Nursî, Risale-i Nur Külliyatı’nda maddi ilerleme ile manevi medeniyet arasında bir ayrım yapmış, Avrupa
tarafından ortaya konulan ve küresel ölçekte yayılan medeniyet anlayışıyla eleştirel biçimde hesaplaşmıştır.
Bu çalışma, Aydınlanma ilkelerinin toplumsal sonuçlarını tarihsel ve sosyolojik bir bakış açısıyla incelemekte
ve Said Nursî’nin eleştirilerini bu bağlamda ele almaktadır. Nitel bir metodoloji kullanılarak Nursî’nin
Lem’alar, Mektubat ve Hutbe-i Şamiye gibi temel eserleri, ilgili akademik literatürle birlikte hermenötik ve
içerik analizi yöntemleriyle analiz edilmektedir. Böylece çalışma, Aydınlanma temelli Avrupa medeniyeti
ile maneviyat kavramı arasındaki gerilimi aydınlatmak üzere disiplinler arası bir perspektif sunmaktadır

Kaynakça

• Abdurrahman, T. (2024). Modernlik Ruhu - İslami Bir Modernlik İnşasına Giriş. trans. Mehmet Emin Maşalı ve Münteha Maşalı, Pınar Publishing.
• Adorno, T. W. and Horkheimer, M. (2014). Aydınlanmanın diyalektiği. trans. Nihat Ülner and Elif Öztarhan Karadoğan, Kabalcı Publishing.
• Ağaoğulları, M. A. (ed). (2019). Aydınlanma: Düşünceler yumağı. Sokrates’ten Jakobenlere Batı’da Siyasal Düşünceler, 9th ed., İletişim Publishing.
• Barnett, S. J. (2003). The enlightenment and religion the myths of modernity. Manchester University Press.
• Bayezit, G. (2023). Aydınlanmanın Toplumsal düşünceye etkisi: cemaat ve cemiyet ekseninde sosyolojik bir tartışma. Individual and Society: Journal of Social Sciences 13(2), 5-25. https:// doi.org/10.20493/birtop.1376310
• Can, M. (2020). Akıl, birey ve bireycilik kavramlarının aydınlanma felsefesi işığında yeniden yorumlanması. FLSF: Journal of Philosophy and Social Sciences 29, 181-200.
• Cevizci, A. (1999). Paradigma felsefe sözlüğü. 3rd rev. ed., Engin Publishing.
• Cevizci, A. (2017). Aydınlanma felsefesi. Say Publishing.
• Çiğdem, A. (2008). Akıl ve toplumun özgürleşimi - Jürgen Habermas üzerine bir çalışma. İletişim Publishing.
• Çüçen, K. (2006). Batı aydınlanmasının düşünsel kökenleri ve eleştirisi. Muğla University Journal of Social Sciences Institute, no. 16, 25-34.
• Duman, F. (2004). Edmund Burke: Muhafazakârlık, aydınlanma ve siyaset. Conservative Thought Journal 1(1), 31-53.
• Edip, E. (2011). Risale-i Nur müellifi Said Nur: Hayatı, eserleri, mesleği. Beyan Publishing.
• Garaudy, R. (2022). Geleceğimizde İslam var. Timaş Publishing, İstanbul.
• Garaudy, R. (2024). İnsanlığın medeniyet destanı. Timaş Publishing.
• Gökberk, M. (2010). Felsefe tarihi. 20th ed., Remzi Publishing.
• Gümüşlü, B. (2008). Aydınlanma ve Türkiye Cumhuriyeti [Enlightenment and the Republic of Turkey]. Hacettepe University Journal of Turkish Studies (HÜTAD), no. 8, 123-144.
• Hamid, Z. (2014). Muslim response to the west: A comparative study of Muhammad ‘Abduh and Said Nursî. Journal of Islamic Thought and Civilization (JITC) 4(2), 1-8, Issue DOI: https:// doi.org/10.32350/jitc.42
• Hayrat Foundation Scientific Research Committee. (2014). Bediüzzaman Said Nursî ve hayru’l-halefi Ahmed Hüsrev Altınbaşak. Hayrat Publishing.
• Heywood, A., (2015). Siyasetin temel kavramları. trans. Hayrettin Özler, Adres Publishing.
• Hof, U. Im. (1995). Avrupa’da Aydınlanma. trans. Şebnem Sunar, Afa Publishing.
• İşçi, M. (2016). Siyasi düşünceler tarihi. 4th ed., Der Publishing.
• Kalın, İ. (2019). Barbar, modern, medeni medeniyet üzerine notlar. 1st special ed., İnsan Publishing.
• Kalın, İ. (2024). İslam ve Batı. 2nd ed., İnsan Publishing.
• Kalın, İ. (2023). Akıl ve erdem. 3rd ed., İnsan Publishing.
• Kara, İ. (2014). Türkiye’de İslamcılık düşüncesi: Metinler, kişiler - 2. Dergâh Publishing.
• Küçükalp, K. ve Cevizci, A. (2010). Batı düşüncesi - Felsefi temeller. İsam Publishing.
• Locke, J. (2004). Hoşgörü üstüne bir mektup. Liberte Publishing.
• Mardin, Ş. (2017). Türkiye’de din ve toplumsal değişme / Bediüzzaman Said Nursî olayı. İletişim Publishing.
• Mclean, R. (2010). The Enlightenment. The Higher Education Academy.
• Nursî, B. S. (1990). Hutbe-i şamiye. Envar Publishing.
• Nursî, B. S. (1996). The Damascus Serman. trans. Vahide Şükran, Sözler Publishing.
• Nursî, B. S. (2007). Lem’alar mecmuası - Ottomon edition. Altınbaşak Publishing.
• Nursî, B. S. (2008). Şualar-1 - Ottomon edition. Altınbaşak Publishing.
• Nursî, B. S. (2009). The flashes collection. Sözler Publishing.
• Nursî, B. S. (2013). Mektubat-2 - Ottomon edition. Altınbaşak Publishing.
• Nursî, B. S. (2013). Asa-yı Musa - Ottomon edition. Altınbaşak Publishing.
• Outram, D. (2019). The Enlightenment, 4. Edition, Cambridge University Press.
• Porter, R. (1990). Studies in European history the Enlightenment. Macmillan Press.
• Shariati, A. (1980). Medeniyet ve modernism. trans. Fatih Selim and Abdurrahman Arslan, Düşünce Publishing.
• Sönmez, A. (2017). Said Nursî’nin Hutbe-i Şamiye eserinde İslam dünyasının geri kalmışlık sorunun söylemsel analizi [Unpublished Master’s Thesis]. Marmara University.
• Taplamacıoğlu, M. (1963). Din sosyolojisi. University Faculty of Theology Publications.
• Tarhan, N. (2012). Çağın vicdanı Bediüzzaman. Nesil Publishing Group.
• Tezcan, V. (2023). Aydınlanma aklı ve çağı. Premium E-Journal of Social Sciences 7(34), 1179-1190.
• Tuğcu, T. (2003). Batı Felsefesi Tarihi. 4th ed., Alesta Publishing.
• Uslu, A. (2021). Siyasal düşüncelerin toplumsal tarihi III. cilt - Soyut evrenselciliğe karşı eşitlik talepleri (1789-1917). 1st ed., Yordam Books.
• Vahide, Ş. (2005). Islam in modern Turkey An intellectual biograpy of Bediuzzaman Said Nursî. Alban State University of New York Press.
• Vural, M. (2002). Aydınlanma felsefesi ve siyasal muhafazakârlık. Felsefe Dünyası [Philosophy World] 1(35), 127-136.
• Yayla, A. (2019). Siyasi düşünce sözlüğü. 7th ed., Adres Publishing.
• Zeitlin, I. M. (1968). Ideology and the development of sociological theory. Prentice-Hall.