Said-i Kurdi and Local Kurdish Aristocrats’ Perceptions of the Constitutional Monarchy

Yıl 2023, Sayı: 3, 70 - 87, 31.12.2023

Hakan Kaya

Öz

Concomitant with the socio-political and cultural advancements within the empire during the last quarter of the 19th century, Ottoman thinkers endeavored to actualize the Ottoman ideal. The opposition that originated from the Young Ottomans movement persisted and evolved with the emergence of the Committee of Union and Progress. The declaration of the constitutional constitution and the deposition of Abdulhamid II occurred as a consequence of the intense opposition and clandestine associations of the Unionists during the 1908 revolution. The Second Constitutional Monarchy, which garnered attention from the Ottoman population at large, also piqued the curiosity of the Kurdish society. Within the given framework, the Kurdish aristocracy and ulema conveyed their perspectives towards the constitutional government. Said-i Kürdi, a prominent figure within the Kurdish religious scholars, exerted significant influence and played a crucial role in promoting the concept of constitutional governance. He effectively disseminated knowledge about constitutional government to various strata of Kurdish society, including porters, tribal networks, ulema, and sheikhs. In the year 1910, during his journey amidst the Kurdish tribes, the author penned a literary work titled “Munazarat.” This book delves extensively into various topics, including the Kurdish perspective on constitutionalism, notions of justice, equality, nationalism, and the intricacies of establishing legal frameworks involving non-Muslim individuals. This paper aims to comprehensively analyze the evaluation of constitutionalism by Said-i Kürdi and the Kurdish Aristocracy, within the context of the historical events that transpired during the specified period.

Anahtar Kelimeler

Said-i Kürdi, Kurdish Aristocracy, equality, freedom, justice, non-Muslims

Proje Numarası

Yok

Said-i Kürdi ve Kürt Aristokrasisinin Meşrutiyeti Algılama Biçimleri

Öz

Osmanlı aydınları, 19. yüzyılın son çeyreğinde imparatorlukta meydana gelen sosyal, siyasal ve kültürel gelişmelere paralel olarak Osmanlı idealini gerçekleştirmeye dönük girişimlerde bulunmuşlardır. Genç Osmanlılar ile başlayan muhalefet İttihat Terakki Cemiyeti ile devam etmiştir. İttihatçıların şiddetli muhalefeti ve gizli örgütlenmeleri sonucunda 1908 devrimi ile II. Abdülhamid Meşrutiyet’i kabul etmek zorunda kalmıştır. Osmanlı toplumunun bütününü ilgilendiren II. Meşrutiyet Kürt toplumunun da ilgi alanında olmuştur. Bu bağlamda Kürt aristokrasi ve uleması meşruti yönetime dair fikirlerini beyan etmiştir. Kürt uleması içerisinde büyük bir etkinliğe sahip olan Said-i Kürdi, meşrutiyetin en önemli savunucuları arasında yer almış ve Meşrutiyeti Kürt toplumunun farklı kademelerinde (hamallar, aşiret ağları, ulema, şeyh) bulunan kişilere anlatmıştır. 1910 yılında Kürt aşiretleri arasında gezerken soru cevap şeklinde kaleme aldığı Münazarat adlı eserinde Kürtlerin Meşrutiyete dair algıları, adalet, eşitlik, milliyet kavramları, gayrimüslimlerle hukukun nasıl sağlanacağı gibi çok sayıda meseleye ayrıntılı olarak yer vermiştir. Bu çalışmada Said-i Kürdi ve Kürt aristokrasisinin meşrutiyeti algılayış biçimlerinin dönemin olayları çerçevesinde nasıl değerlendirildiği ayrıntılı olarak ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Said-i Kürdi, Kürt aristokrasisi, eşitlik, özgürlük, adalet, gayrimüslimler.

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Yok

Teşekkür

Yok

Kaynakça

• Ahmad, Feroz, İttihat ve Terakki (1908-1915), 8. Baskı, (İstanbul: Kaynak Yayınları, 2010).
• Aykut Kansu, İttihadcıların Rejim ve İktidar Mücadelesi 1908-1913, Çev. Selda Somuncuoğlu, (İstanbul: İletişim Yayınları, 2016).
• BOA, DH.MKT, 2899/61.
• BOA, Y.PRK. UM., 80/74.
• BOA, ZB, 325/115.
• Bruinessen, Martin van, Kürdistan Üzerine Yazılar, Çev. Nevzat Kıraç-Bülent Peker-Leyla Keskiner-vd, 5. Baskı, (İstanbul: İletişim Yayınları, 2005).
• Cora, Yaşar Tolga, Doğu’da Kürt-Ermeni Çatışmasının Sosyoekonomik Arkaplanı, 1915 Siyaset, Techir, Soykırım, Haz. Fikret Adanır-Oktay Özel, (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2015).
• Dündar, Fuat, Modern Türkiye’nin Şifresi: İttihat ve Terakki’nin Etnisite Mühendisliği (1913-1918), 5. Baskı, (İstanbul: İletişim Yayınları, 2013).
• Georgeon, François, Sultan Abdülhamid, Çev. Ali Berktay, 4. Baskı, (İstanbul: İletişim Yayınları, 2016).
• Gölsoy, Ufuk, “Islahat Fermanı”, DİA, C. 19, (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999), 185-190.
• Gürbüz, Zafer, “Said Nursi Düşüncesinde İstibdat, Geri Kalmışlık ve Medeniyet Kavramlarına Bakış”, Muhakemat Uluslararası Risale-i Nur Araştırmalar Dergisi, C. 1, Sayı, 1, 2021, 100-119.
• Hobsbawm, E. J., Milletler ve Milliyetçilik “Program, Mit, Gerçeklik”, Çev. Osman Akınbay, 4. Baskı, (İstanbul: Ayrıntı Yayınevi, 2010).
• İnalcık, Halil – Seyitdanlıoğlu, Mehmet, Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, 2. Baskı, (Ankara: Phoenix Yayınevi, 2006).
• İnalcık, Halil Devlet-i Aliyye: Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar IV Ayanlar, Tanzimat, Meşrutiyet (İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2016).
• Jwaideh, Wadie, Kürt Milliyetçiliğinin Tarihi Kökenleri ve Gelişimi, Çev. İsmail Çekem-Alper Duman, Haz. Nevzat Kıraç, 7. Baskı, (İstanbul: İletişim Yayınları, 2012).
• Karademir, Nihat, Osmanlı’nın Son Yüzyılında Kürtler Modernleşme, Merkeziyetçilik ve İsyan (İstanbul: Nûbihar Yayınları, 2017).
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi Nizam-ı Cedid ve Tanzimat Devirleri, C. V, 10. Baskı, (Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2017).
• Karaman, Hayreddin, “Efgânî, Cemâleddin”, DİA, (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994), 456-466.
• Kardam, Ahmet, Cizre-Bohtan Beyi Bedirhan Sürgün Yılları, (Ankara: Dipnot Yayınları, 2013).
• Klein, Janet, Hamidiye Alayları İmparatorluğun Sınır Boyları ve Kürt Aşiretleri, Çev. Renan Akman, 2. Baskı, (İstanbul: İletişim Yayınları, 2013).
• Küçük, Cevdet, “Abdülhamid”, DİA, C. 1 (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1988), 216-224.
• Kürt Teavün ve Terakki Gazetesi (29 Teşrin-i Sani 1324/12 Aralık, 1908), Sayı. 2.
• Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, (Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2007).
• Mardin, Şerif, Bediüzzaman Said Nursi Olayı: Modern Türkiye’de Din ve Toplumsal Değişim, 16. Baskı, (İstanbul: İletişim Yayınları, 2011).
• Mardin, Şerif, Türkiye, İslam ve Sekülerizm, Çev. Elçin Gen-Murat Bozluolcay, 3. Baskı (İstanbul: İletişim Yayınları, 2013).
• Nursi, Said, İçtimaî Dersler, (İstanbul: Zehra Yayıncılık, 2012).
• Nursi, Said, Tarihçe-i Hayat, (İstanbul: Zehra Neşriyat, 2013).
• Özoğlu, Hakan, Osmanlı’da Kürt Milliyetçiliği Kimlik, Evrim, Sadakat, Çev. Nilay Özok Gündoğan-Azat Zana Gündoğan, (İstanbul: İletişim Yayınları, 2017).
• Pehlivan, Zozan, “Bayezid 1877: Egemen Anlatıda Görünmeyen Katliam”, 1915 Siyaset, Techir, Soykırım, Haz. Fikret Adanır-Oktay Özel, (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2015), 84-91.
• Sarıcık, Murat, “Bediüzzaman Said Nursi’nin Osmanlı Döneminde Bir Adı Neden Said-i Kürdi?” AKEV Dergisi, Sayı. 72, 2017, 163-194.
• Sertoğlu, Midhat, Mufassal Osmanlı Tarihi, Çev. Metin Kıratlı, C. VI (Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2011).
• Somel, Selçuk Akşin, “Ermeni Eğitim Kurumları Siyasallaşma ve Osmanlı Yönetimi 1878-1923”, 1915 Siyaset, Techir, Soykırım, Haz. Fikret Adanır-Oktay Özel, (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2015). 62-83.
• Şark ve Kürdistan Gazetesi, Sayı. 1 (19 Teşrin-i Sani 1324/2 Aralık 1908).
• Şensoy, Hüseyin, II. Meşrutiyet Döneminde Kürt-Ermeni Anlaşmazlıklarına Osmanlı Hükümetlerinin Yaklaşımı (1908-1914), (İstanbul, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2021).
• Tuna, Serhat Aras, “Yurtluk-Ocaklık Maaşların Tahsisine Dair Bir Mârûzat: Çermikli Ömer Beyzâde Osman Bey Sülalesinin Hak Arayışı”, Osmanlı Devleti’nde Yurtluk-Ocaklık ve Hükümet Sancaklar, Haz. Erdal Çiftçi-Veysel Gürhan-Mehmet Rezan Ekinci, (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2022), 377-399.
• Tuna, Serhat Aras, “İttihat ve Terakki İktidarının Diyarbekir’de Eşkıyalığa Bakışı: Mardin, Silvan ve Beşiri Teftiş Raporu (12-21 Temmuz 1913)”, Şekavet, Hıyânet, İsyan: Osmanlı’dan Geç Cumhuriyet’e Eşkıyalık, Der. Yalçın Çakmak-Ahmet Özcan, (İstanbul: İletişim Yayınları, 2023), 313-328.
• Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, C. 3, 5. Baskı, (İstanbul: İletişim Yayınları, 2011).
• Yıldırım, İrfan, “Mistoyê Mîrî ve Cîzre’nin Toplumsal Yapısına Etkileri”, e Şarkiyat, Cilt. 22, Sayı. 2, 2022, 813-833. https://doi.org/10.26791/sarkiat.1116837
• Zınar, Muhittin, Said Kürtlüğün Kayıp Risalesi, (İstanbul: Nûbihar Yayınları, 2022).
• Zürcher, Erik Jan, Millî Mücadelede İttihatçılık, Çev. Nüzhet Salihoğlu, 3. Baskı, (İstanbul: İletişim Yayınları, 2005).