Sağlığın Biyo-Sosyal Belirleyicilerinden Biri Olarak Tıbbi (Medikal) Jeoloji

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 19 - 31, 30.06.2024

İslam Can

https://doi.org/10.33817/muhakeme.1479137

Öz

Bu çalışma, sağlık sosyolojisi disiplini açısından görece yeni bir alan olan tıbbi jeoloji üzerine odaklanmaktadır. Tıbbi jeoloji disiplini, genel olarak kayaçlar, elementler, madenler, mineraller gibi jeolojik faktörlerin doğrudan veya dolaylı olarak insanlara temas etmesiyle ortaya çıkan sağlık ve hastalık durumlarını incelemektedir. Dolayısıyla bu çalışma, öncelikle sağlığın sürdürülebilirliği ve hastalığın nedenleri hususunda, biyo-medikal yaklaşımın aksine, sosyal belirleyicilerin etkilerini ele almaktadır. Daha sonra insan ve toplum sağlığına doğrudan ve dolaylı şekilde etki eden kayaçlar, elementler, mineraller, hava, su ve gündelik yaşamda kullanılan materyaller gibi birçok varlığı araştırma nesnesi olarak ele alan tıbbi jeoloji alanının temel sayıltılarına yer verilmektedir. Ayrıca dünyanın çeşitli bölgelerinde ve Türkiye’de yapılan tıbbi jeolojik araştırmalara değinilerek sağlık sosyolojisi alanında çalışan ve çalışacak bilim insanları için bir “disipliner farkındalık” oluşturulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tıbbi Jeoloji, Sağlık, Hastalık, Sağlık Sosyolojisi.

Medical Geology As One Of The Biosocial Determinants Of Health

Öz

This study focuses on medical geology, a relatively new field in the discipline of sociology of health. The discipline of medical geology generally examines the health and disease conditions caused by direct or indirect contact of geological factors such as rocks, elements, minerals and minerals with humans. Therefore, this study primarily addresses the effects of social determinants on the sustainability of health and the causes of disease, in contrast to the bio-medical approach. Then, the basic assumptions of the field of medical geology, which deals with many assets such as rocks, elements, minerals, air, water and materials used in daily life, which directly and indirectly affect human and public health, as research objects, are given. In addition, by referring to medical geological research conducted in various regions of the world and in Turkey, it will be tried to create a "disciplinary awareness" for scientists who work and will work in the field of sociology of health.

Anahtar Kelimeler

Medical Geology, Health, Disease, Sociology of Health.

Kaynakça

• Adak, N. (2016). Günümüz toplumlarında sağlığa ilişkin riskler. Adak, N. (Editör), Sağlık Sosyolojisinde Güncel Tartışmalar. (ss. 13-32). Nobel Yayıncılık
• Atabey, E. (2016). asbest, eriyonit ve diğer mineral tozları ve insan sağlığına etkileri (akciğer zarı kanseri-mezotelyoma ve pnömokonyozlar): tıbbi jeolojik yönden değerlendirme. Jeofizik Bülteni, 26(76-77), 74-93.
• Atabey, E. (2007, 16-22 Nisan). Aksaray-Nevşehir arası eriyonit minerali içeren volkanik tüflerin dağılımı ve akciğer kanseri (mezotelyoma) ilişkisi. [Konferans sunumu özet metin]. 60. Türkiye Jeoloji Kurultayı, Ankara, Türkiye
• Beck, U. (2011). Risk toplumu: başka bir modernliğe doğru. İthaki Yayınları
• Bunnell, J. E.; Finkelman, R. B.; Centeno, J. A. & Selinus, O. (2007). Medical geology: a globally emerging discipline. Geologica Acta, 5(3), 273-281.
• Can, İ. (2019). Sağlık olsun: sağlığın toplumsal görünümleri. Çizgi Kitabevi
• Cirhinlioğlu, Z. (2001). Sağlık sosyolojisi. Nobel Yayınları
• Demirci-Kayıran, S. (2019). Dioscorides’in De Materia Medica adlı eserindeki tıbbi bitkilerin Doğu Akdeniz Bölgesi’ndeki güncel kullanımlarının araştırılması, Lokman Hekim Dergisi, 9(2), 189-202. DOI: 10.31020/mutftd.519382.
• Dissanayake, C. B. & Chandrajith, R. (2009). Introduction to medical geology. Springer
• Elmacı, N. (2013). Sağlık antropolojisi: Diyarbakır örnekleri. Siyasal Kitabevi
• Harlak, H. (2016). Geleneksel, tamamlayıcı ve alternatif tıp, Adak, N. (Editör), Sağlık sosyolojisinde güncel tartışmalar. (ss. 173-206). Nobel Yayıncılık
• Kasapoğlu, M. A. (1999). Sağlık sosyolojisi Türkiye’den araştırmalar. Sosyoloji Derneği Yayınları
• Gönç-Şavran, T. (2010). Toplumsal eşitsizlikler ve sağlık: Eskişehir’de sosyolojik bir araştırma [Yayımlanmamış DoktoraTezi]. Anadolu Üniversitesi
• Kavak, O., Dalgıç, A. & Şenyiğit, A. (2003). Medikal jeoloji ve önemi, Dicle Tıp Dergisi, 30(1-4), 89-92.
• Nasr, S. H. (2006). İslam ve bilim, İslam medeniyetinde pozitif bilimlerin tarihi ve esasları. İnsan Yayınları
• Porter, R. (2016). Kan revan içinde: tıbbın kısa tarihi. Metis Yayınları
• Tekin, F. (2016). Tıbbın bedene müdahalesi: hasta bedenden sağlıklı ve estetik bedene. E. Tecim (Editör). Sağlık sosyolojisi yazıları (ss. 77-102). İstanbul: Açılım Kitap
• Ríos-Reyes, C.A., Ríos-Gutiérrez, M. P. & Joya-Neira, S. (2021). The importance of minerals in medical geology: impacts of the environment on health. Archivos de Medicina, 21(1), 182-202, DOI: https://doi.org/10.30554/archmed.21.1.3589.2021
• Varol, S. (2010). Çevre için jeoloji; çevre ve sağlık araştırmalarında farklı bir boyut: tıbbi jeoloji (medikal jeoloji), SDUEGO E-dergi. 1(4), 38-43.
• Varol, S., Davraz, A. & Varol, E. (2008). Yeraltı suyu kimyası ve sağlığa etkisinin tıbbi jeoloji açısından değerlendirilmesi, TAF Preventive Medicine Bulletin. 7(4), 351-356.
• World Health Organization (WHO). (1998). Health Promotion Glossary. 1998.
• https://www.who.int/publications/i/item/WHO-HPR-HEP-98.1