SULTAN II. ABDÜLHAMID DÖNEMINDE YERLI ÜRETIMI TEŞVIK POLITIKASI OLARAK İMTIYAZLAR

Yıl 2019, Cilt: 41 Sayı: 2, 453 - 472, 06.01.2020

Şefik Memiş

https://doi.org/10.14780/muiibd.665740

Cited By: 2

Öz

Osmanlı İmparatorluğu 18. yüzyılda başlayan, 19. yüzyılda iyice ivme kazanan Sanayi Devrimi’nin
ülkeleri ve ekonomileri dönüştürmesi karşısında çaresizce bekleyip maruz kalmak yerine günümüzde
“çağını yakalamak” şeklinde sıkça kullanan bir hamleye girişti. Kuşkusuz bu hamle, gerek küreselleşme
dalgasının ilk evresini yaşayan Batı toplumunu etkisine alan ekonomik kriz ve diğer dış gelişmelerden,
gerekse Osmanlıların siyasî ve ekonomik sorunlardan etkilenmişti. Ancak Osmanlı hükümetleri, tüm
bu olumsuzluklara ilaveten kapitülasyonlar da mücadele etmesine rağmen yerli üretimi geliştirmek
ve Avrupa menşeli mallarla rekabet etmek için 1880’lerde, yani Sultan II. Abdülhamid döneminde
yeni bir yöntem geliştirildi. Daha doğrusu mevcut bir yöntem, olgunlaştırılarak uygulamaya sokuldu:
İmtiyazlar.
İmtiyazlar, yerli girişimciye birçok avantaj sağlamakla kalmadı, aynı zamanda Türkiye’de modern
anlamda ilk özel sektör kitlesinin oluşmasına da katkı sağladı. Yerli sanayinin oluşturulması gayreti,
yine ilk kez, Türkiye’nin kurucu Odası olarak kabul edilebilecek Dersaâdet (İstanbul) Ticaret Odası
gazetesi taranarak adım adım takip edilip haberleştirildi. Bu makalede, bu haberlerden yola çıkılarak,
1885-1887 yıllarını kapsayan 3 yılda verilen imtiyazlar irdelendi. Böylece resmî ve propagandist bir
yaklaşımdan nispeten uzak, Türk özel sektörünün bakış açısını da içeren bir imtiyaz incelemesi ortaya
çıktı.

Anahtar Kelimeler

İmtiyazlar, Yerli Sanayi, Özel Sektör, Dersaâdet Ticaret Odası gazetesi

Kaynakça

• AHMET MİTHAT. (1296), Ekonomi Politik, Kırk Anbar Matbaası, İstanbul.
• BÜLBÜL, Yaşar. (2010). Rahmi Deniz Özbay, “Sanayi Devrimi’nin Tartışmalı Bir Kurumu Olarak Patent ve Osmanlı’da İhtira Beratı”, Marmara Üniversitesi, İİBF Dergisi, Cilt XXVIII, Sayı 1, ss.37-55.
• CEVDET PAŞA. (1991), Tezâkir 40 Tetimme, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• ERGİN, Osman Nuri. (1995), Mecelle-i Umûr-ı Belediyye, C.II, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı, İstanbul.
• GİZ, Adnan. (1985), “Islah-ı Sanayi Komisyonu”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C.V, İletisim Yayınları, Ankara, ss. 1360-1362.
• GÜLSOY, Ufuk. (2009). Türkiye’de Ticaretin Öncü Kuruluşu: Dersaâdet Ticaret Odası 1882-1923, İTO Yayınları, İstanbul.
• GÜRAN, Tevfik. (1992). “Tanzimat Döneminde Devlet Fabrikaları”, 150. Yılında Tanzimat, TTK Yayınları, Ankara, ss.235-257.
• GÜRSOY, Bedri. (1984). “100. Yılında Düyun-u Umumiye İdaresi Üzerinde Bir Değerlendirme”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi, ss. 17-59.
• DAMLIBAĞ, Fatih. (2014). “Buz Sanayii Örneğinde Osmanlı İmtiyaz Sistemi”, İÜ iktisat Fakültesi Mecmuası, Cilt 64, Sayı 2, ss. 45-87.
• DAMLIBAĞ, Fatih. (2012) “Osmanlı Devleti’nde Sanayi Finansman Metodu Olarak Fabrika İmtiyaz Sistemi”, İÜ İktisat Fakültesi Mecmuası, C. 62, Sayı 2, s. 207, ss. 197-222.
• İNALCIK, Halil. (2000) “İmtiyâzât”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 22, İstanbul, ss. 245-252.
• KALA, Ahmet. (1993). “Osmanlı Devletinde Sanayileşmenin İlk Yıllarında Özel Fabrikalar”, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı 83, İstanbul, ss. 107-132.
• KALLEK, Cengiz. (2000) “İmtiyâzât”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 22, İstanbul, ss. 242-245.
• KAYMAK, Muammer. “1873-1896 Krizi: Mit mi Gerçeklik mi?”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, C. 65, Sayı 2, ss. 165-194.
• KÜÇÜK, Cevdet. (1988). “Abdülhamid II”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. I, İstanbul, ss. 216-224.
• KÜÇÜK, Cevdet ve Tevfik Ertüzün. (1994). “Düyûn-ı Umûmiye”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. I0, İstanbul, ss. 58-62.
• MEMİŞ, Şefik. (2015). 19. Yüzyılda Bir Sanayileşme Stratejisi Olarak Uluslararası Fuarlar: Osmanlı Örneği, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• ÖNSOY, Rifat. (1984), “Tanzimat Dönemi Sanayileşme Politikası 1839-1876”, H.Ü. Edebiyat Fakültesi Dergisi, C.II, Sayı 2, ss. 5-12.
• ———— (1988), Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayii ve Sanayileşme Politikası, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara.
• ———— (1999). Mali Tutsaklığa Giden Yol Osmanlı Borçları 1854-1914, Turhan Kitabevi, İstanbul.
• ÖKÇÜN, Gündüz. (1975), “Teşvik-i Sanayi Kanun-ı Muvakkatı, 1913”, A.Ü. SBF Dergisi, C. 30, Ankara.
• PAMUK, Şevket. (2009), Osmanlıdan Cumhuriyete Küreselleşme, İktisat Politikaları ve Büyüme, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• ŞENER, Sefer. (2007). “Osmanlı Sanayileşme Süreci ve Bu Süreçte Özel Girişimin Rolü”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 9, Sayı 3, ss. 56-89.
• Dersaâdet Ticaret Odası Gazetesi (DTOG), Sayı 16, 22 Temmuz 1301 (3 Ağustos 1885).
• DTOG, Sayı 9, 17 Şubat 1301 (1 Mart 1886).
• DTOG, Sayı 21, 12 Mayıs 1302 (24 Mayıs 1886).
• DTOG, Sayı 25, 9 Haziran 1302 (21 Haziran 1886).
• DTOG, Sayı 27, 23 Haziran 1302 (5 Temmuz 1886).
• DTOG, Sayı 136, 25 Temmuz 1303 (6 Ağustos 1887).
• DTOG, Sayı 19, 2 Eylül 1301 (14 Eylül 1885).
• DTOG, Sayı 31, 22 Eylül 1302 (4 Ekim 1886).