Türkiye Tarım-Gıda Değer Zincir Analizi: Sebze ve Meyve Sektörü

Yıl 2024, Cilt: 46 Sayı: 3, 590 - 606, 31.12.2024

Elif Altun , Murat Öztürk

https://doi.org/10.14780/muiibd.1487423

Öz

Bu Tarım-gıda ürünlerinin fiyatlarındaki dalgalanmalar, gıda enflasyonu ve gıda güvenliği son yıllarda giderek öne çıkan, tüm insanlığı ilgilendiren önemli bir sorundur. Tarım ve gıda tüm ülkeler için pek çok bakımdan stratejik öneme sahiptir. 2019 yılında meydana gelen Covid-19 salgını da gıda tedarik zincirlerinin olası şoklar karşısında kırılgan yönlerini ortaya koymuştur. Tarım-gıda üretimi sürdürülebilirlik, gıda ve iklim krizleri, yetersiz beslenme, açlık ve doğal kaynak arzının azalması ile yakından ilgilidir. Ek olarak sosyal, ekonomik ve çevresel faktörleri içinde barındıran çok yönlü konularla ilişkili araştırmaların gündeminde yer almaktadır. Bu çerçevede öne çıkan yaklaşımlardan biri de sistemi bütüncül olarak analiz etmeye olanak sağlayan tarım-gıda tedarik ve değer zincirleri araştırmalarıdır. Bu çalışma, mevcut tarım-gıda sisteminin durumunu analiz ederek yetersizliklerini ve dönüştürülmesi ihtiyacını ortaya koymak amacıyla yapılmıştır. Türkiye için meyve-sebze sektörü, yerel ve ulusal tarım gıda değer zinciri kapsamında karşılaştırmalı analiz edilerek, alternatif olarak kısa/yerel tarım gıda zincirinin çözüm yollarından biri olabileceği tespit edilmiştir. Bu kapsamda, Türkiye’de sebze ve meyve sektörünün en önemli sorunlarının girdi maliyetlerindeki artış, uzun zincirdeki depolama ve nakliye maliyetlerinin yüksekliği (özellikle meyve ve sebze), ürün kayıpları ve üreticilerin örgütlenme eksikliği olduğu görülmüştür. Kısa/yerel tarım-gıda değer zinciri üreticilerin gelirinin artmasına yarar sağlayarak tüketiciye yansıyan fiyatın düşmesinde çözüm yollarından biri olarak görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

tarım, gıda, değer zinciri, meyve-sebze

Etik Beyan

“ Türkiye Tarım-Gıda Değer Zincir Analizi Sebze ve Meyve Sektörü” isimli doktora tezinden üretilmiş çalışmamın etik kurul onay belgesine ihtiyacı yoktur.

Kaynakça

• Adanacıoğlu, H., Saner, G., & Ağır, H. B. (2018). Sürdürülebilir Gıda Değer Zinciri Yaklaşımı. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tarım ve Doğa Dergisi, 21, 221-226.
• Akram-Lodhi, A. H., Dietz, K., Engels, B., & McKay, B. M. (2021). Handbook of critical agrarian studies, USA: Edward Elgar Publishing.
• Aysu, A. (2009). Piyasa ve küçük köylülük. Mülkiye Dergisi, 33(262), 223–236.
• Aytop, Y. Çetinkaya, S. & Hanoğlu, U. (2022). Meyve ve Sebzelerin Karekodlu Takibini Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi. Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi, 9(3), 618-627.
• Baran, M., & Özçelik, F. (2006). Biyogüvenlik ve Türkiye’de uygulanabilme düzeyi. Türkiye 9. Gıda Kongresi.
• Bircan, K. (2015). Yaş Sebze-Meyve Toptancı Pazarı İçin Lojistik Sistem Modellemesi. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(3), 1–14.
• Çelik, Z., Erdal, Ü., & Etöz, M. (2017). Türkiye ’ de Ekolojik Tarımın Ekonomik Boyutu ve İklim Değişimine Etkisi. I.Uluslararası Organik Tarım ve Biyoçeşitlilik Sempozyumu.
• Dengerink, J., & Brouwer, H. (2020). Food system models and methodologies within Wageningen University & Research: opportunities for deepening our food systems work, Netherlands: Waeningen University & Research.
• Erol, M. (2015). Küreselleşen Dünyada Tarım Ürünlerinin Arz ve Değer Zincirleri Üzerine Bir Değerlendirme. AB Uzmanlık Tezi, Ankara.
• FAO. Gıda Fiyatları Endeksi. https://www.fao.org/worldfoodsituation/foodpriceindex/en/. Erişim Tarihi: 11.01.2024.
• FAO, IFAD, UNICEF, WFP, & WHO. (2020). The State of Food Security and Nutrition in the World 2020, Transforming Food Systems for Affordable Healthy Diets. The State of Food Security and Nutrition in the World 2020.
• Giray, F., & Tarakçıoğlu, M. (2016). Gıda Arz Zinciri: Kavramsal ve Analitik Çerçeve. XII. Tarım Ekonomisi Kongresi, 925–934.
• Gökkür, S. & Çelik, Z. (2016). Meyve ve Sebze Ürünlerinde Küresel Değer Zinciri, VII. Bahçe Ürünlerinde Muhafaza ve Pazarlama Sempozyumu, 1, 50–55.
• Gümrük ve Ticaret Bakanlığı. (2017). Türkiye İsraf Raporu.
• HLPE. (2020). Food security and nutrition: building a global narrative towards 2030.
• IPCC. (2022). Global Warming of 1.5°C. USA: Cambridge University Press.
• Kaldor N. (1934). A Classificatory Note on the Determinateness of Equilibrium. The review of economic Studies, (2), 122-136.
• Kanat, Z., & Keskin, A. (2018). Dünyada İklim Değişikliği Üzerine Yapılan Çalışmalar ve Türkiye’de Mevcut Durum Studies on Climate Change in the World and Current Situation in Turkey. Atatürk Univ. J. of the Agricultural Faculty, 49(491), 67–78.
• Kanbak, A. G. (2018). “Endüstriyel Tarımın Ekolojik Krizine Karşı Kentsel Tarım Bir Çözüm Olabilir Mi?”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(3),193–204.
• Kara, Y. (2020). “Gıda Egemenliğine Yerel Destek: Bodrum Tohum Derneği Örneği”, Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 9(4), 65–74.
• Koç, Y. (2019). Türkiye’de Hal Yönetimi ve Belediyelerin Rolü: İstanbul Sebze ve Meyve Hali Örneği. (Yüksek Lisans Tezi). Ulusal Tez Merkezi (589901).
• Okut, H. (2015). Tarımsal Verilerin Değerlendirilmesinde Kullanılan Veri Madenciliği Teknikleri. Türkiye Ziraat Mühendisliği VIII. Teknik Kongresi Bildiriler Kitabı-1, 238-253.
• Özalp, B. (2019). Türkiyede yerfıstığı sektörünün değer zinciri analizi. (Doktora Tezi). Ulusal Tez Merkezi (601443).
• Özalp, B., & Ören, M. N. (2016). Tarımda Değer Zinciri Analizi. XII. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi, 179–186.
• Özçelik, E. (2020). Sürdürülebilirlik Perspektifinden Tarım ve Enerji. (Yüksek Lisans Tezi). Ulusal Tez Merkezi (669651).
• Öztürk, M., Sağın, A., Toprak, A. O., Çetin, B., Eğri, C. Ö., Yalçı, E. C., & Yıldız, F. (2018). Kırklareli Tarım Gıda Üretimi ve Ticareti Tedarik ve Değer Zinciri Araştırması.
• Porter, M. E., & Advantage, C. E. (1985). Competitive Advantage of Nations: Creating and Sustaining Superior Performance. New York: Free Press.
• Rekabet Kurumu. (2021). Yaş Sebze ve Meyve Sektör İncelemesi Nihai Raporu.
• Rekabet Kurumu. (2022). Türkiye HTM Perakendeciliği Sektör İncelemesi Nihai Raporu.
• Sarıöz Gökten, Y. & Gökten, K. (2017). “Neoliberal Gıda Rejimi ve Çin’de Gıda Güvencesi: Ekonomi Politik Bir Perspektif ”, Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(2), 11–28. Tarım ve Orman Bakanlığı. Yıllara Göre Gübre Fiyatları. www.kkp.tarimgov.tr. Erişim Tarihi: 22.07.2021.
• Tekiner, İ. H., Mercan, N. N., Kahraman, A., & Özel, M. (2021). Dünya ve Türkiye’de Gıda İsrafı ve Kaybına Genel Bir Bakış. İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 3(2), 123–128.
• Turan, E. S. (2018). Türkiye’nin İklim Değişikliğine Bağlı Kuraklık Durumu. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 4(1), 63–69.
• Türkiye İstatistik Kurumu. Bitkisel Üretim Tablosu. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Bitkisel-Uretim-Istatistikleri. Erişim Tarihi: 11.09.2024.
• Türkiye İstatistik Kurumu. Bitkisel Üretim Değerleri Payları Tablosu. biruni.tuik.gov.tr/medas/. Erişim Tarihi: 11.09.2024.
• Türkiye İstatistik Kurumu. Tarım Arazilerinin Kullanım Amaçları ve Payları Tablosu. https://data.tuik.gov.tr/ Bulten/Index?p=Tarimsal—Isletme-Yapi-Arastirmasi. Erişim Tarihi: 11.09.2024.
• Türkiye İstatistik Kurumu. İşletme Büyüklüğüne Göre Arazi Kullanımı Dağılımı Tablosu. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Tarimsal—Isletme-Yapi-Arastirmasi. Erişim Tarihi: 11.09.2024.