Aydınlanmanın Gözü Olarak Fotoğraf

Yıl 2023, , 64 - 83, 30.12.2023

Cem Aktaş

https://doi.org/10.29228/sanat.29

Öz

Bu çalışmanın amacı fotoğrafın aydınlanma düşüncesiyle bağını inceleyerek dünyayı algılayış biçimimize etkisini irdelemektir. Analog fotoğrafın göstergebilimsel yönü incelendiğinde ileti ve iz olarak iki anlayış ortaya çıkar. Fotoğraf ileti olarak ele alındığında, çektiği şeyi nesneye dönüştürür ve nesnesinin yerine geçerek onu araçsallaştırır. Aydınlanmanın düşüncesi, dünyayı bir bilgi edinme alanı olarak ele almış, dünyayı araçsallaştırarak, onunla olan ilişkimizi onun bilgisine erişmek amacı üzerinden kurmuştur. Bu yaklaşım, dünyanın bir araç, bir temsil, bir imge olarak algılanmasına sebep olmuştur. Düşünme sistemimizin temsiller yoluyla çalıştığı düşüncesi, dilbilim ve göstergebilim gibi alanların da gelişmesine olanak sağlamıştır. Dünyanın, insanın hizmetindeki kaynak olarak benimsenmesi, doğal kaynakların geri döndürülemez noktaya gelmesi sorununu doğurmuştur. Fotoğraf ise ileti olarak kullanıldığında, dünyanın imgesel bir ikizini üreterek dünyayı tanımlar ve temsillerini oluşturur. Fotoğrafın iz olarak kullanımındaysa çekilen şeyin yokluğunun, boşluğunun, artık orada olmayışının altı çizilir. İz, bizi temsile veya bilgiye değil temsil edildiğinde burada olmayan şeye götürür. Bu nüans, insanın dünyayı algılama ve imge üretim şeklini değiştirebilir.

Anahtar Kelimeler

aydınlanma, fotoğraf, abject, göz-merkezcillik, göstergebilim.

Photograph as the Eye of Enlightenment

Öz

The purpose of this study is to examine the relationship between the concept of illumination in photography and its impact on our perception of the world. When the semiotic aspect of analog photography is examined, two understandings emerge: message and trace. When photography is considered as a message, it turns what it captures into an object and instrumentalizes it by replacing it. The idea of illumination considers the world as an area for acquiring knowledge. Therefore, it has tried to describe and illuminate the world. The world has started to be perceived as a representation, an image, and as a result, the problem of grasping the world as a resource at the service of humans has arisen. This way of thinking has dragged the world into the Anthropocene era. Our representation system constitutes the fundamental point of this thinking system. When photography is used as a message, it defines the world by producing an imagery twin and creates its representations. When photography is used as a trace, it emphasizes the absence, emptiness, and the fact that what is captured is no longer there. The trace takes us not to representation or information, but to something that is not present here when it is represented. This nuance difference can alter the way a person perceives and generates imagery of the world.

Anahtar Kelimeler

photography, eye-centrism, semiotics, enlightenment, abject.

Kaynakça

• Akerson, F. (2005). Göstergebilime giriş. Multilingual.
• Altuğ, T. (2008). Dile gelen felsefe. Yapı Kredi Yayınları.
• Aristoteles. (1996). Metafizik. (A. Arslan, Çev.). Sosyal Yayınları.
• Artun, A. (2014). Tarih sahneleri, sanat müzeleri 1, müze ve modernlik. İletişim Yayınları.
• Baker, U. (2012). Beyin ekran. (der. Ege Berensel). Birikim Yayınları.
• Barthes, R. (2014). Camera lucida: Fotoğraf üzerine düşünceler. (R. Akçakaya, Çev.). Altıkırkbeş Yayınları.
• Başkan, Ö. (1988). Bildirişim insan dili ve ötesi. Altın Kitaplar Yayınevi.
• Benjamin, W. (2012). Son bakışta aşk: Walter Benjamin’den seçme yazılar. (N. Gürbilek, Çev.). Metis Yayınları.
• Bourriaud, N. (2005). İlişkisel estetik. (S. Özen, Çev.). Bağlam Yayıncılık.
• Brown, B . (2002). The First Photograph, WAAC Newsletter 26, 3 https://cool.culturalheritage.org/byorg/abbey/an/an26/an26-3/an26-307.html (1 Temmuz 2023 tarihinde link adresinden edinilmiştir)
• Derrida, J. (1999). “Platon’un eczanesi”. (Z. Direk, Çev.). Toplumbilim: Derrida Özel Sayısı 2. (2/10), 63-81.
• Eco, U. (2005). “Kant ve ornitorenk”. (Y. Tezgiden ve A. Kaftan, Çev.). Cogito: Sonsuzluğun Sınırında: Immanuel Kant 3. (3/41), 121-152.
• Erhat, A. (2019). Mitoloji sözlüğü. Remzi Kitabevi.
• Francis, D. W., Cuff, E. C., Sharrock, W. W. (2013). Sosyolojide perspektifler. (Ü. Tatlıcan, Çev.). İstanbul: Say Yayınları.
• Freud, S. (2003). The uncanny. London: Penguin Books.
• Freud, S. (2020). Kültürdeki huzursuzluk. (V. Atayman, Çev.). İstanbul: Roman Yayınları.
• Ghosh, S. (2020). Representation of Greek gods/goddesses in Graeco-Bactrian and Indo-Greek visual culture. In The Graeco-Bactrian and Indo-Greek World 1st Edition, Routledge, (570–579).https://doi.org/10.4324/9781315108513
• Gottdiener, M. (2005). Postmodern göstergeler: Maddi kültür ve postmodern yaşam biçimleri. (H. Gür, A. Nur, ve E. Cengiz, Çev.). İmge Kitabevi.
• Heidegger, M. (1995). Nedir bu felsefe?. (A. Irgat, Çev.). Afa Yayınları.
• Heidegger, M. (1997). Tekniğe yönelik soru. (D. Özlem, Çev.). Afa Yayınları.
• Heidegger, M. (2001). Nietzsche’nin Tanrı öldü sözü ve dünya resimleri çağı. (L. Özşar, Çev.). Asa Kitabevi.
• Heidegger, M. (2017). Metafizik nedir?. (S. K. Yetkin ve M. Ş. İpşiroğlu, Çev.). Kaknüs Yayınları.
• Heimsoeth, H. (2007). Kant’ın felsefesi. (T. Mengüşoğlu, Çev.). Doğu Batı Yayınları.
• Horkheimer, M., & Adorno, T. W. (2014). Aydınlanmanın diyalektiği. (N. Ülner ve E. Ö. Karadoğan, Çev.). Kabalcı Yayınevi.
• Hujar, P., & Sontag, S. (1976). Portraits in life and death. Da Capo Press.
• Kant, I. (2019). Gelecekte ilim olarak ortaya çıkabilecek her metafiziğe prolegomena. (İ. Kuçaradi & Y. Örnek, Çev.). Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları.
• Kristeva, J. (2014). Korkunun güçleri: İğrençlik üzerine deneme. (N. Tutal, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Küçükalp, K. (2008). Batı metafiziğinin dekonstrüksiyonu: Heidegger ve Derrida. Sentez Yayıncılık.
• Gılgamış destanı (2021). Hasan Ali Yücel Klasikleri dizisi, (S. Maden, Çev.). XV. Basım, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Nişanyan Sözlük. https://www.nisanyansozluk.com/kelime/ide (1 Temmuz 2023 tarihinde link adresinden edinilmiştir)
• Özmakas, U. (2010). Peirce, Saussure ve Derrida’da gösterge kavramı (Tez No:30859) [Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Paglia, C. (2004). Cinsel kimlikler: Nefertiti’den Emily Dickinson’a sanat ve çöküş. (A. Hazaryan ve D. Atay, Çev.). Epos Yayınları.
• Peirce, C. S. (1955). Logic as semiotic: The theory of sign. Courier Corporation.
• Platon. (2019). Phaidon. (F. Akderin, Çev.). Say Yayınları.
• Rajabov, E. (2008). Karl Popper’in eleştirel akılcılığı ve din felsefesine yansımaları (Tez No: 261765) [Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Rifat, M. (2019). XX. yüzyılda dilbilim ve göstergebilim kuramları 1: Tarihçe ve eleştirel düşünceler. Yapı Kredi Yayınları.
• Saussure, F. de. (1966). Course in general linguistics. McGraw-Hill Book Co.
• Sayın, Z. (2000). Batı’da ve Doğu’da bedenin temsiliyetinde haysiyet ve zillet. Defter Dergisi 1. (1/39), 159-204.
• Sayın, Z. (2003). İmgenin pornografisi. Metis Yayınları.
• Sayın, Z. (2021, Mayıs 9). İmge, belge, veri (video) Youtube. https://www.youtube.com/watch?v=-f9ymeCLccE
• Sontag, S. (2004). Başkalarının acısına bakmak. (O. Akınhay, Çev.). Agora Kitaplığı.
• Sontag, S. (2008). Fotoğraf üzerine. (O. Akınhay, Çev.). Agora Kitaplığı.
• Soysal, A. (2006). İz ve yokluk. Cogito: Yaşamı Yeniden Düşünürken 3. (3/47-48), 251-255.
• Stoichita, V. İ. (2006). Gölgenin kısa tarihi. (B. Aydın, Çev.). Dost Kitabevi.
• Tevrat: Tora Neviim Ketuvim. (2016). Yeni Yaşam Yayınları.
• Young, R. (2017). The Birth of Photography https://www.napoleon.org/en/young-historians/napodoc/the-birth-of-photography/ (1 Temmuz 2023 tarihinde link adresinden edinilmiştir.)
• Yücel, T. (2015). Yapısalcılık. Can Yayınları.