ÇOCUK EDEBİYATINDA “KARAKTER” KAVRAMI

Yıl 2014, Sayı: 33, 60 - 79, 01.12.2014

Evren Karataş

Öz

Aristotales’ten günümüze sanatın ana işlevinin izleyende/alımlayanda katharsis (arınma) sağlamak olduğu kabul edilmiştir. Katharsis büyük ölçüde alımlayanın tahkiyenin merkezindeki karakterlerle “özdeşim” kurması yoluyla sağlanabilmektedir. Bilindiği üzere kurgunun olmazsa olmaz dört temel öğesi zaman, mekân, karakter ve olaydır. Metinde zaman ve mekân, karakter ile kurgunun yapısına girebilir. Karakter aynı zamanda kurguda olayı başlatan, geliştiren ve eyleyen ana unsurdur. Karakter olmadan kurgunun diğer elemanları ölüdür, hele olay hiç yoktur. O halde karakter kurgunun diğer elemanlarının hareketlenmesini, hayatiyet kazanmasını mümkün kılar. Çocuk edebiyatında da karakterle özdeşim kurma meselesi, hem sorunlu bir konu olarak çokça tartışılmakta hem de çocuğa evrensel, millî ve ahlâkî değerlerin aktarılmasında verimli bir araç olduğundan sıkça gündeme getirilmektedir. Çocuklar 3-6 yaş aralığında davranışlarının büyük bir bölümünü yakın ve uzak çevrelerindeki gerçek kişileri ya da film, animasyon, kitap gibi kurgusal yapıtlardaki kahramanları örnek alarak oluşturmaktadırlar. Bu durum ilerleyen yaşlarda da azalarak devam etmekte, ergenlik döneminde daha kritik bir dönemece girmektedir. Özellikle kurgusal karakterler sahip oldukları olağanüstü güçler ve imrenilecek fiziksel özellikleriyle çocukların gözünde ideal rol modelleri oluşturmaktadırlar. Bu “her şeye sahip olan ve her şeyi yapabilen” karakterler çocuğun gerçeklik algısını zedelemekte ve onların var olmayan, ulaşamayacakları, gerçek dışı karakterleri model almalarına neden olmaktadır. Bir de buna, son dönemlerde çocukları hedef tüketici kitlesi olarak gören şiddet, fantastik ve cinsellik örüntüleriyle dolu görsel ve yazılı ürünlerin de karakterleri eklenince durum daha da tehlikeli bir hâl almaktadır. Geçmişin aşırı didaktik, davranışlar açısından kusursuz, slogancı çocuk karakterleri, çocuk eğitimi açısından ne kadar verimsiz ise günümüzün fiziksel ve sosyal yönden aşırı idealize edilmiş, yorulmak bilmez çocuk karakterleri de bir o kadar sakıncalıdır. Bu noktada, çocuk edebiyatında ideal olanın ne olduğu ve neye göre şekillendirilmesi gerektiği de başka bir sorundur. Küreselleşen dünyada ideal artık evrensel, millî ve ahlâki değerlere sahip olandan çok “sistemin” değerlerine sahip çıkan ve onları hayata geçirendir. Bu nedenle çocuk edebiyatında karakter oluşturma konusunda dikkatli olunmalı ve karakterlerin fiziksel ve ruhsal açıdan çocukların gelişim aşamalarına uygun çizilmelerine önem verilmelidir. Betimsel bir araştırma olan bu çalışmada tarama modeli kullanılmıştır. Çalışmada öncelikle karakter öğesi tartışılmaya ve tanımlanmaya çalışılmış, daha sonra çocuk edebiyatında karakter öğesinin ana bileşenlerinin belirlenmesi hedeflenmiştir. Sonuç bölümünde ise çocuk edebiyatındaki karakterlerin taşıması gereken asgari niteliklerin sıralanmasına gayret edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

çocuk edebiyatı, karakter, özdeşim

The Concept Of "Character" In Children's Literature

Öz

It has been assumed since Plato to current time that the main function of the art is tocreate catharsis (purification) in the audience. To a large extent, catharsis can beachieved through the establishment of “identification” of character in the centernarration with the reader. As is known, the four basic elements of fiction are time, place,character and event. Time and place can enter the world of character and fiction in a text.Meanwhile, character is the basic element which starts, develops and acts the event inthe fiction. Other elements of fiction are useless without character, even the there wouldexist no event without it. In that case, character enables the vitality of other elements andmobilizes them. In children’s literature, the case of establishing identification with thecharacter has been frequently discussed as it is a problematic issue and has been broughtup as it is an effective tool in the way of transferring global, national and moral values toa child. Children form large part of their behavior between the ages of 3-6 by taking realpeople around them, the heroes in fictional works such as a movie, an animation, orbooks as an example. Especially, fictional characters are ideal role models in the eyes ofchildren as they possess extraordinary powers and enviable physical properties. Thesecharacters who have everything and who can do whatever they want cause the children’staking fictional characters as an example and damage to their perception of reality. Inaddition, the case has been getting more and more dangerous recently due to the visualand written products which are full of fantasy and sex patterns and see the children as atarget group of consumers. Past’s over-didactic, perfectionist, motto lover characters areso inefficient in terms of children’s behaviors; however, today's physically and sociallyover-idealized and tireless characters are inconvenient for children as well.At this point, what the ideal in the child literature is and how it should be formedareanother problem. In the globalizing world, ideal is the one that applies the system'svalues into life and maintains them more than the one that maintains the universal,national and moral values For this reason, we should be careful about creating charactersin children's literature, and it must be given great attention to characters’ being drawnphysically and emotionally in accordance with the children’s developmental stages. The"screening model" is used in this descriptive study. In the study, the character factor isdiscussed and described firstly, and then it is aimed to determine the main componentsof the character factor in the kid literatüre. In the conclusion part, the minimumqualifications that the characters in the kid literature must carry are listed in order

Anahtar Kelimeler

Children’s Literature, character, identification

Kaynakça

• Çakmak Güleç H.ve Geçgel, H. (2006). Çocuk Edebiyatı. Ankara: Kök Yayıncılık.
• Erdem A. (2012). İlköğretim Öğrencilerinin Bakış Açısıyla Çocuk Kitaplarındaki Kahramanlar. III. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu Bildiri Kitabı. s.613-620. 05-07 Ekim 2011 ÇOGEM. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Eziler Kıran A. ve Kıran Z. (2003). Yazınsal Okuma Süreçleri. Ankara: Seçkin Yayınevi.
• Fırat H. (2006). Çocuk Romanlarında Görülen Kahramanlar Üzerine Bir İnceleme. Folklor Edebiyat Dergisi. 46 (12): 481-488.
• Kardaş C. ve Alp D. (2013). Çocuk Edebiyatı ve Medya. Ankara: Eğiten Kitap.
• Karatay H. (2011). Çocuk Edebiyatı Metinlerinde Bulunması Gereken Özellikler. Kuramdan Uygulamaya Çocuk Edebiyatı El Kitabı. Ed. Tacettin Şimşek. s.77-123. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Kırıtoğlu Özdil, S. (2012). “Miyase Sertbarut’un “Kapiland’in Kobayları” adlı yapıtıyla Christine Nostlinger’in “Kim Takar Salatalık Kral’ı” Adlı Yapıtının Karakter Çerçeveleri Bakımından İncelenmesi”. III. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu Bildiri Kitabı. s.411-422. 05- 07 Ekim 2011 ÇOGEM. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Kızılot Ş. (2000). Karakter Geliştirme ve Bu Süreçte Ortaya Çıkan Sorunlar. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Animasyon Anasanat Dalı. Eskişehir.(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Moran B. (1994). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Neydim N. (2000). Çocuk ve Edebiyat/ Çocukluğun Kısa Tarihi/ Edebiyatta Çocuk Figürleri. İstanbul: Bu Yayınevi.
• Özgül, M. K. (2005). Edebiyatın Çocukluğu, Çocukluğun Edebiyatı. Hece Dergisi Çocuk Edebiyatı Özel Sayısı. 104-105: 352-362.
• Saltık O. (2012). “Portakal Adlı Yapıtın Tanıklığında Çocuk Edebiyatında Karakterlerin Geliştirilmesi Üzerine Bir İnceleme”. III. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu Bilidiri Kitabı. s. 463- 466. 05-07 Ekim 2011 ÇOGEM. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi. Sever, S. (2010). Çocuk ve Edebiyat. İzmir: Tudem Yayınları.
• Sever, S. ve Aslan C. (2012). “Çocuk Edebiyatı Yapıtlarında Karakter Çerçevesinin Oluşturulmasında Cinsiyet Rollerinin Sunuluşu”. III. Ulusal Çocuk ve gençlik Edebiyatı Sempozyumu Bildiri Kitabı. s.691-702 05-07 Ekim 2011. ÇOGEM. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Stevick P. (2004). Roman Teorisi. (Çeviren: Sevim Kantarcıoğlu) Ankara: Akçağ Yayınları.
• Şimşek T. (2004). Çocuk Edebiyatı. Erzurum: Suna Yayınları.
• Tekin M. (2012). Roman Sanatı, Romanın Unsurları. Ankara: Ötüken Neşriyat.
• Tuncer, N. (1993). Çizgi Roman ve Çocuk. İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları Eğitim Dizisi.
• Ural S. (2013). Çocuk Edebiyatı.(Ed. Mübeccel Gönen). Ankara: Eğiten Kitap
• Yavuzer, H. (1982). Çocuk ve Suç. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
• Yavuzer, H. (2001). Doğum Öncesinden Ergenlik Sonuna Çocuk Psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Zivtçi, F. (2006). “Çocuk Kitaplarında Kahramanın Yeri ve Önemi”. II. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu Bildiri Kitabı. s. 345- 347. 04-06 Ekim 2006. Ankara.
• Şahin, S. ve Işıtan, S. (2013) “Yerli ve Çeviri Okulöncesi Çocuk Kitaplarının Karakter, Benlik Kavramı ve Prososyal Davranışlar Açısından İncelenmesi”. III. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu Bildiri Kitabı. s. 1021-1028. 05-07 Ekim 2011 ÇOGEM. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi