Klasik Türk Nesrinde Ses ve Anlam İlişkileri Hakkında Bir Metin İncelemesi: Tazarruname

Yıl 2005, Sayı: 14, 167 - 183, 01.12.2005

Aydin Kırman

Öz

Bu çalışmada, ses düzenlemelerinin anlam alanı ile ilişkilerinde, bir yönüyle döneminin şiir tarzına çok yakın özellikler gösteren Klâsik Türk nesrinin, en tipik örneklerinden biri olarak bilinen Tazarrûnâme’den bir pasaj incelenmektedir. Metni oluşturan temelde iki ana tabaka olan ön yapı ile arka yapı arasındaki ilişki, bir ontik-estetik münasebetler örgüsü dahilinde ele alınmakta, artistik nesir şeklinde adlandırılan bu tür lirik metinlerde, çok kuvvetli bir duygu yönü olduğu kadar, düşünce yönünün de bulunabileceği fikrinden hareketle, bir tahlil tecrübesi dikkatlere sunulmaktadır. Diğer taraftan, Tazarrûnâme’nin, estetik değer yargıları skalasında, objeksiyon mu, objektivasyon mu olduğu konusunda, bazı teklifler de tartışmaya açılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tazarrûnâme, nesir, seci, âhenk, reel, irreel, objeksiyon, objektivasyon

A Text Analyse On the Relations between the Sound and Meaning in the Classical Turkish Prose: A Sample from Tazarru-Nama

Öz

This study examines a passage from TAZARRU-NAMA which is known as one of the typical examples of Classical Turkish prose that shows some of the characteristics of its period’s poetical style on its relation with sound arrangements. The relation between “reel” and “irreel” structures which are the basis of a text is going to be dealt with according to the “ontic”- aesthetic patterns. In this kind of lyrical texts called as artistic prose, not only emotions, but also thoughts can be seen. On the other hand, some suggestions are opened for discussion about whether it is “objection” or it is “objectivation” with regards to TAZARRU-NAMA’s scale of aesthetical value judgments.

Anahtar Kelimeler

TAZARRU-NAMA, prose, rhymed prose, harmony, reel, irreel, objection, objectivation

Kaynakça

• (1992). Melâmîlik ve Melâmîler (Devlet Matbaası, İstanbul 1931’den tıpkıbasım), Gri Yayın, İstanbul.
• (2004). “Teori Zemininde Metin Şerhi Meselesi”, Eski Türk Edebiyatı-Makaleler, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• _______ . (1985). Divan Şiirinde Rindlik, Ankara.
• ______ __. (1994). Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara.
• _____ ___. (1999). “Eski Edebiyatımızdaki Bazı İnsan Tipleri”, Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler (Haz.:Mehmet Kalpaklı), Yapı Kredi Yayınları, 1. Baskı, İstanbul.
• ______ __. (2000). “Eski Edebiyatımızdaki Bazı İnsan Tipleri”, Divan Şiiri Yazıları, Akçağ Yayınları, 1. Baskı, Ankara.
• Açıkgöz, Nâmık. (2004). “17. Yüzyıl Nesri”, Türk Dünyası Edebiyat Tarihi, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Cilt: V, Ankara.
• Aristoteles. (1995). Poetika (Çev.: İsmail Tunalı), Remzi Kitabevi, 6. Basım, İstanbul.
• Banarlı, Nihad Sami. (1983). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, Cilt: I, İstanbul.
• Corbin, Henry. (1994). Histoire de la Philosophie Islamique (İslâm Felsefesi Tarihi-Başlangıcından İbn Rüşd’ün Ölümüne Kadar-1198, Seyyid Huseyn Nasr ve Osman Yahya’nın işbirlikleri ile çeviren ve notlandıran: Hüseyin Hatemî), İletişim Yayınları, 2. Baskı, İstanbul.
• Devellioğlu, Ferit. (1984). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yayınları, 6. baskı, Ankara.
• Gölpınarlı, Abdülbâki. (1983). Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik, İnkılâp ve Aka Kitabevleri, Gözden Geçirilmiş İkinci Baskı, İstanbul.
• İz, Fahir. (1996). Eski Türk Edebiyatında Nesir, Akçağ Yayınları, 2. Baskı, Ankara.
• Karaalioğlu, Seyit Kemal. (1980). Resimli Motifli Türk Edebiyatı Tarihi- Başlangıçtan Tanzimata-, İnkılâp ve Aka Kitabevleri, Genişletilmiş 2. Baskı, Cilt: I, İstanbul.
• Kortantamer, Tunca. (1993). “Türk Şiirinde Ses Konusunda ve Ses Gelişmesinin Devamlılığı Üzerine Genel Bazı Düşünceler”, Eski Türk Edebiyatı-Makaleler 1, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Köprülü, M. Fuad. (1980). Türk Edebiyatı Tarihi, Ötüken Neşriyat, 2. Basım, İstanbul.
• Macit, Muhsin. (2004). Divan Şiirinde Âhenk Unsurları, Kapı Yayınları, İstanbul.
• Mengi, Mine. (1984). “Eski Edebiyatımızdaki Bazı İnsan Tipleri: Rind ve Zâhid Tipleri, Orta İnsan Tipi”, Tarih ve Toplum, Sayı: 12 (Aralık).
• Ocak, Ahmet Yaşar. (1992). Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sûfîlik: Kalenderîler (XIV-XVII. Yüzyıllar), TTK Basımevi, Ankara.
• Onay, Ahmed Talat. (1993). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar (Haz. Cemal Kurnaz), TDV Yayınları, Ankara.
• Şentürk, Ahmet Atillâ - KARTAL, Ahmet. (2004). Üniversiteler İçin Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• Şentürk, Ahmet Atillâ. (1996). Klasik Osmanlı Edebiyatı Tiplerinden Sûfî yahut Zâhid, Enderun Kitabevi, Birinci baskı, İstanbul.
• Tulum, A. Mertol. (2001). Yusuf Sinan Paşa, Tazarr’unâme, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları: 2027, Bilim ve Kültür Eserleri Dizisi: 338, İslâm Klasikleri: 20, 2. baskı, Ankara.
• Tunalı, İsmail. (1984). Sanat Ontolojisi, Sosyal Yayınlar, 3. Baskı, İstanbul.