Türkiye Selçuklularının 1223 yılında Trabzon Üzerine Düzenledikleri Sefer Hakkında Yeni Bir Kaynak ve Bazı Yeni Bilgiler

Yıl 2012, Sayı: 28, 40 - 55, 01.12.2012

Murat Keçiş

Öz

Son yıllarda ülkemizde ve dünyada Selçuklu Tarih Yazıcılığında belirgin bir duraklama yaşandığı gözlenmektedir. Özellikle yeni kaynakların neşredilmesi ve değerlendirilmesi bu duraklamayı aşmada büyük önem arzetmektedir. Fuad Köprülü, “Anadolu Selçukluları Tarihi’nin Yerli Kaynakları” adlı makalede Hagiografyaların tarihi kaynak olarak önemi üzerinde durmuştu. Hagiografyalarda, tarihî hadiselerle efsanevî unsurlar birbirine karışmış olmasına rağmen, yine de kroniklerin ve diğer tarihi kaynakların tam olarak aydınlatmadığı bazı olayları bu kaynak grubundan öğrenebiliyoruz. Aynoroz Dağında Dionisiu Manastırı’nda 154 numaralı dosya içerisinde yer alan St. Eugenios’un Hagiografyası, İsveçli Bizantinist Jan Olof Rosenqvist tarafından 1996 yılında yayımlanmıştır. Makalemizde, Saint Eugenios’un Hagiografyasının mahiyeti ve ihtiva ettiği tarihî malûmatı dönemin muasır kaynakları ile mukayese ederek 1223 yılında Selçuklu “Melik Sultan”ı tarafından Trabzon’a düzenlenen ve detayları tam anlamıyla bilinemeyen sefere ait Saint Eugenios’un Hagiografisi’nde yer alan bazı bilgileri değerlendirerek Selçuklu Tarihçiliğine küçük de olsa bir katkı yapmayı amaçlamaktayız.

Anahtar Kelimeler

Saint Eugenios, Trabzon İmparatorluğu, Türkiye Selçuklu Devleti

A NEW SOURCE AND SOME NEW FINDINGS ABOUT CAMPAIGN OF TURKEY SELJUKS AGAINST TREBIZOND IN 1223

Öz

In recent years, a significant decline in Seljuk Historiography has been observed in Turkey and all around the world. Publication of contemporary sources and their evaluation by historians in particular are of great importance to overcome this recession. Fuad Köprülü, in his article: “The Seljuks of Anatolia: their history and culture according to local Muslim sources” discusses the importance of hagiography as a new kind of historical source. Although historical events and legendary elements are almost inextricably mingled with each other in these kind of sources, they can still help historians expand the boundaries of historical knowledge especially when chronicles or other historical sources are scarce as seen in the case of the military expedition led by “Sultan Melik” against Trebizond in 1223. It is one of the historical events that available conventional historical sources do not offer so much in clarifying the subject in all aspects. Thus in this present work, being aware of their historical value, we aim to provide a humble contribution to the Seljuk Historiography by focusing on hagiographies, in particular, Hagiography of St. Eugenios which is located and registered in Athos Dionysiu Monastery with the file number 154, and published in 1996 by the Swedish Bizantinist Jan Olof Rosenqvist. To do this we will discuss it’s characteristics within historical context, compare it with other contemporary sources and investigate the possibilities of acquiring new historical data about under-recognized expedition led by Sultan Melik

Anahtar Kelimeler

Saint Eugenios, The Empire of Trebizond, The State of Turkey Seljuks

Kaynakça

• BESSARION, “Ο εις Τραπεζούντα λόγος του βησσαρίωνος”, ed. Od. Lampsides, Αρχείον Πόντου (Arkheion Pontou=Pontus Arşivi), 39 (1984), s. 20-72.
• BRYER, Anthony A. M., “Greeks and Türkmens: The Pontic Exception”, Dumbarton Oaks Papers, 29 (1975), s. 113-149.
• ______, _________,-David Winfield, The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos, With Maps and Plans by Richard Anderson and Drawings by June Winfield, Volume I-II, Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Washington D.C. 1985.
• 40 İbn Bîbî, El-Evâmirü’l-Alâiyye fi’l-umûri’l-Alâiyye, Tıpkıbasım, s. 323; İbn Bibi, El Evamirü’l-Ala’iye Fi’l-Umuri’l-Ala’iye (Selçuknâme), C. I, Hazırlayan: Mürsel Öztürk, s. 336.
• 41 Osman Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye, s. 357-363; Claude Cahen, “13.
• Yüzyılın Başında Anadolu’da Ticaret”, Cogito ( Selçuklular), çev. Aykut Derman, S. 29
• (Güz 2001), s. 134-135. I. Alaaddin’in sağlamaya çalıştığı emniyet politikası hakkında ise bkz. Herbert Jansky, “Selçuklu Sultanlarından Birinci Alâeddin Keykubad’ın Emniyet Politikası”, Zeki Velidi Togan’a Armağan, İstanbul 1950-1955, s. 117-126.
• CAHEN, Claude, “Le Commerce anatolien au début du XIIIe siècle”, Mélanges Louis Halphen, Paris 1951, s. 91-101.
• _______, _____, “Questions d’histoire de la Province de Kastamonu au XIIIe siècle”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 3 (1971), s. 145-158.
• _______, _____, Osmanlılardan Önce Anadolu, çev. Erol Üyepazarcı, İstanbul 2000.
• DAVUTOĞLU, Ahmet, Stratejik Derinlik Türkiye’nin Uluslararası Konumu, İstanbul 2010.
• DELİLBAŞI, Melek, Türk Hükümdarlarına Ait Yunanca Ahidnameler ve Nameler, (XIII-XV. yy.), Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Ortaçağ Kürsüsü Yayınlanmamış Doçentlik Tezi, Ankara 1980.
• HARTMANN, A., “A unique manuscript in the Asian Museum, St. Petersburg: The Syrian Chronicle at-Ta’rih al-Mansuri by Ibn Nazif al-Hamawi from the 7th -13th century”, Egypt in the Fatimid, Ayyubid and Mamluk Eras, ed. U. Vermeulen and J. Van Steenbergen, Leuven 2001, s. 89- 100.
• İbn Bîbî, El-Evâmirü’l-Alâiyye fi’l-umûri’l-Alâiyye, (Ayasofya Ktp. Nr. 2985) Tıpkıbasım, Ankara 1950.
• İbn Bibi, El Evamirü’l-Ala’iye Fi’l-Umuri’l-Ala’iye (Selçuknâme), C. I, Hazırlayan: Mürsel Öztürk, Ankara 1996.
• İbnü’l-Esîr, İslâm Tarihi el-Kâmil fi’t-Tarih, çev. Ahmet Ağırakça-Beşir Eryarsoy-Zülfikar Tüccar-Abdülkerim Özaydın-Yunus ApaydınAbdullah Köşe, C. X, İstanbul 2008.
• İbn Nazif el-Hamevî, Tarihü’l-Mansuri, ed. Abu’l-‘İd Dudu, Şam 1982.
• JANSKY, Herbert, “Selçuklu Sultanlarından Birinci Alâeddin Keykubad’ın Emniyet Politikası”, Zeki Velidi Togan’a Armağan, İstanbul 1950-1955, s. 117-126.
• KAYMAZ, Nejat, Anadolu Selçuklu Sultanlarından II. Giyâsü’d-Dîn Keyhüsrev ve Devri, Ankara 2009.
• ________, _____, “Anadolu Selçuklu Devletinin İnhitatında İdare Mekanizmasının Rolü”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. II, S. 2-3, s. 91- 155.
• KAZDHAN, Alexander P., “Hagiography”, Oxford Dictionary of Byzantium, Vol. II, Oxford 1991, s. 897-899.
• MORAVCSIK, Gyula, Byzantinoturcica, Vol. II, Berlin 1958.
• PANARETOS, Mikhael, “Mikhael tou Panaretos peri ton Megalon Komnenon”, ed. O. Lampsides, Arkheion Pontou (Αρχείον Πόντου), 22 (1958), Atina 1958.
• PAPADOPOULOS-KERAMEUS, A., Sbornik istochnikov po istorii Trapezundskoi imperii, St. Petersburg 1897.
• ___________________________, ___, Ιστορικόν λεξικόν ποντικής διαλέκτου,
• (Pontus Diyalektiğinin Tarihsel Sözlüğü), Vol. II, Atina 1961.
• PEACOCK, A. C. S., “The Saljūq Campaign Against The Crimea and the Expansionist Policy of the Early Reign of Àlā’ Al-Dīn Kaykqubād”, Journal Royal Asiatic Society, Series 3, 16/2 (2006), s.133-149.
• ROSENQVIST, Jan Olof, The Hagiographic Dossier of St Eugenios of Trebizond in Codex Athous Dionysiou 154, A Critical Edition with Introduction, Translation, Commentary and Indexes, Uppsala 1996.
• ____________, ________, “Local Worshipers, Imperial Patrons: Pilgrimage to St. Eugenios of Trebizond”, Dumbarton Oaks Papers, 56 (2002), s. 194-212.
• SAVVIDES, A. G. C., “The Trapezuntine sources of the Seljuq attack on Trebizond in A.D. 1222-1223. English translation and commentary”, Αρχείον Πόντου (Arkheion Pontou), 43 (1991), s. 102-129.
• __________, ______, Byzantium in the Near East: its relations with the Seljuk sultanate of Rum in Asia Minor the Armenians of Cilicia and the Mongols, Selanik 1981.
• SHUKUROV, Rustam, Velikie Komniny i Vostok (1204-1461) (Büyük Komnenoslar ve Doğu), St. Petersburg 2001.
• ___________, ______, “Trebizonde and the Seljuks (1204-1299)”, Mésogeios, 25-26 (2005), s. 71-136.
• ___________, _______, “The Byzantine Turks of the Pontos”, Mésogeios, 6 (1999), s. 19-29.
• SIMON DE SAINT QUENTIN, Bir Keşiş’in Anılarında Tatarlar ve Anadolu 1245-1248, çev. Erendiz Özbayoğlu, Alanya 2006. ŞEŞEN, Ramazan, Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı, İstanbul 1998.
• TURAN,Osman, “Keykubâd I”, İ.A. (MEB), C. VI, Eskişehir 1997, s. 646-661. _______, _____, Selçuklular Zamanında Türkiye, 3. Baskı, İstanbul 1993. _______, ____, Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar, Metin, Tercüme ve Araştırmalar, Ankara 1988.
• UYUMAZ, Emine, Sultan I. Alâeddîn Keykubad devri Türkiye Selçuklu Devleti Siyasi Tarihi (1220-1237), Ankara 2003.
• VASILIEV, A., The Goths in The Crimea, Cambridge 1936. VRYONIS, Speros, The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor and the Process of Islamization from the Eleventh through the Fifteenth Century, Berkeley-Los Angeles-London 1971.
• YAKUBOVSKİİ, A., “İbn Bibi’nin XIII. asır başında Anadolu Türklerinin Sudak, Polovetsk (Kıpçak) ve Ruslara Karşı Yaptıkları Seferin Hikayesi (Kıpçak Sahrasında Cereyan Eden Ticari Hayattan Bazı Safhalar)”, D.T.C.Fakülte Dergisi, Çeviren: İsmail Kaynak, XII (1954), s. 207-22