MEMLÛKLARDA ASABİYYE

Yıl 2008, Sayı: 21, 1 - 16, 01.12.2008

ABDULLAH MESUT Ağır

Öz

Mısır ve Suriye’de hükmetmiş olan Memlûk Türk Devletinin sultanları dönemi; “grup hissiyatı”, “dayanışma duygusu”, ve “grup dayanışması” şeklinde karakterize edilen “asabiyye devri” olarak nitelenebilir. Bu devlette her bir sultan için hususi bir memlûk grubu olduğu gibi, her bir emir için de kendisine bağlı belirli bir memlûk grubu bulunmaktaydı. Kölelik, sistemin bir gereği olduğundan ve memlûk satın almak hâkimiyet sahasının aktörlerinin istikballeri için bir teminat gibi görüldüğünden olsa gerek ki, sultanlar ve emirler sürekli olarak memlûk satın almaya ve bunları kendilerine bağlı birer asker olarak yetiştirmeye itina gösterdiler. Grup dayanışmasının bir sonucu olarak da aynı ustâdın memlûkları, tibâk denilen askeri okullarda geçirdikleri ortak senelerinden dolayı birbirlerini kardeş, kendilerini satın alan ve azat eden efendilerini de babaları gibi görürlerdi. Bir memlûk kendi grubundan olan huşdâşlarına karşı ne kadar yakınlık hissederse, farklı huşdâş grubundan olanlara da o nispetle uzak kalırdı ki, haliyle bu durum hizipleşmeden doğan huşdâş grupları arasındaki rekabetleri de kaçınılmaz kılardı.

Anahtar Kelimeler

Asabiyye, ustâd, huşdâş, tibâk, ez-Zâhiriyye

Asabiya at Mamlûks

Öz

Ruled at Egypt and Syria, the term of Mamluk Turkish State’s sultans can be qualified as “‘asabiya period ” that means “group feeling”, “feeling of solidarity”, and “group solidarity”. At this state, as every sultan had personal mamluk groups, likewise every amir had their mamluks as well, who were adherent to them. Due to the slavery procedure was the necessity of the state system and purchasing mamluks was accepted as a caution for the actors of the domination area for their future, sultans and the amirs permanently determined to purchase mamluks and try to educate them as devoted soldiers to themselves. As a result of the group solidarity that the mamluks who belonged to the same master, fraternize one another on account of the common years spent together at tabak; and also feels their master as father who bought and set them free. A mamluk was very close to his khushdashes from his group but try to keep away himself from the other khushdash groups. Naturally, the competitions among the different khushdash groups that arose from the factions became inevitable.

Anahtar Kelimeler

Asabiya, master, khushdash, tabak, al-Zahiriya

Kaynakça

• a) Ana Kaynaklar
• El- Makrîzî, Takîy ed-Din Ahmed b. ‘Alî. (1972). Kitâb es-Sulûk li-Ma‘rifet Duvel el- Mulûk, (nşr.: Sa‘îd ‘Abd el-Fettâh ‘Âşûr). c.I. Kahire.
• İbn Haldun, Velî ed-Dîn Abd er-Rahman Muhammed. (1968-70). Mukaddime, (çev.: Zakir Kadiri Ugan). c. I. İstanbul.
• İbn Tagriberdi, Ebû’l Mehâsîn Yusuf. (1986). El-Menhel es-Safi vel-Mustevfi Ba‘d el-Vâfî, (nşr.: Muhammed el-Emîn). c. IV. Kahire.
• En-Nucûm ez-Zâhire fî Mulûk Mısr ve Kahire. (nşr.: İbrahim Ali Tahran). c.XV. (basım yılı ve yeri belirtilmemiş).
• Mufaddal, İbn Ebî l-Fadâ’il. (1920). En-Nehc es-Sedîd ve d-Durr el-Ferîd fî mâ ba‘d Târîh İbn el-‘Amîd, (nşr.: Blochet). c. XIV. Patrologia Orientalis.
• Şevkânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali b. Muhammed Havlani. (1929). El- Bedr et-Tâli‘ bi-Mehâsin men ba'de l-Karn es-Sâbi‛. c. I. Kahire.
• b) Araştırma Eserler
• Aktan, A. (1995). “Bahrî Memlûklerden Sultan Kalavun ve Hanedanı”, Belleten, (LIX): 605-620.
• ‘Âşûr, S. A.(1992). El-Mucteme‘ el-Mısrî fî ‘Asr Selâtin el-Memâlîk, Kahire.
• ‘Âşûr, S.A.(1976). El-‘Asr el-Memâlîkî fî Mısr ve’ş Şâm, Kahire.
• Ateş, A.(1950). “Asabiyyet”. İ.A., M.E.B. Yay., V.(2): 663.
• Ayalon D.(1989). “Memlûk Devletinde Kölelik Sistemi”, (Çev.: Samira Kortantamer), Tarih İncelemeleri Dergisi, E.Ü. Edeb. Fak. Yay., (IV): 211-247.
• Ayalon D. (1991). “Mamluk”, E.I.,(VI): 314-315.
• Brockelmann, C.(1954). Milletleri ve Devletleri Tarihi, (Çev. Neşet Çağatay). A.Ü.İlahiyat Fak. Yay., Ankara.
• Çubukçu, A.(1993). “Çakmak el-Melikü’z Zâhir Ebû Said Seyfüddin el-‘Alâî”, İ. A., T.D.V. Yay., (8): 192-193.
• Gürün, K.(1981). Türkler ve Türk Devletleri Tarihi, Bilgi Yayınevi, Ankara.
• Irwin, R.(2003). “Tribal Feuding and Mamlûk Factions in Medieval Syria” in Texts, Documents and Artefacts Islamic Studies in Honour of D.S. Richards, (Ed.: Chase F. Robinson), Brill.
• Irwin, R. (1986). The Middle East in the Middle Ages, The Early Mamluk Sultanate 1250-1382, Southern İllinois Üniversitesi Yay., Londra.
• Levanoni, A.(1998). “Rank-and File Mamluks Versus Amirs: New Norms in the Mamluk Military İnstitution” in The Mamluks are in Egyptian Politics and Society, (ed. Thomas Philipp-Ulrich Haarmann), Cambridge.
• Kopraman, K. Y.(1992). “Mısır Memlûkleri(1250-1517)”, Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, (6): 433-543.
• Kortantamer, S. (1993). Bahrî Memlûklar’da Üst Yönetim Mensupları ve Aralarındaki İlişkiler, E.Ü. Edeb. Fak. Yay.. İzmir.
• Kortantamer, S.(1983). “Memlûklarda Devlet Yönetimi ve Bürokrasi”, Tarih İncelemeleri Dergisi, E.Ü. Edeb. Fak. Yay., (II): 27-45.
• Kortantamer, S. (1999). “Memlûklar’da Türk Kültürü” in Prof. Dr. İsmail Aka Armağanı, İzmir.
• Muir, W. (1968). The Mameluke or Slave Dynasty of Egypt AD-1260-1517, Amsterdam.
• Nasser, O.R. (1995). The Citadel of Cairo, Leiden.
• Nicole, D.(1993). The Mamluks 1250-1517, New York.
• Northdrup, L. (1998). “The Bahrî Mamlûk Sultanate 1250-1390” in The Cambridge History of Egypt, (Ed.: M. W. Daly, Carl F. Petry), New York.
• Tekindağ, Ş. (1961). Berkuk Devrinde Memlûk Sultanlığı, İ.Ü. Edeb. Fak. Yay. İstanbul.
• Uygun, O.(2008). İbn Haldun’un Toplum ve Devlet Kuramı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul.
• Wink, André.(1996). Al-Hind The Making of the Indo-İslamic World: The Slave Kings and the Islamic Conquest 11th-13th Century, V.II. Washington.
• Ziemech, S. (2004). “The Mamluks in History” in Foundation for Science Technology and Civilisation. FSTC Limited. Manchester.