İbn Âşûr’a Göre İşkâl Sebepleri ve Çözüm Yolları

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 2, 222 - 239, 31.12.2021

Reyhan Karaahmetoğlu

Öz

Konu ve Amaç: İnsanların Kur’ân’ı anlama çabaları ilahî kitabın nazil olduğu ilk andan
beri devam eden bir süreçtir. Bu süreçte peygamber ve sahabe döneminde ciddi problemler
meydana gelmemiştir. Fakat tabiîn ve sonraki süreçte çeşitli sorunlarla karşı karşıya
kalınmıştır. Bu sorunların giderilmesi ve ilahi kitabın doğru şekilde anlaşılması için tefsir
ilmine başvurulmuştur. H IV. asırda verimli hale gelen tefsir ilmi, müfessirlerin ele
aldıkları teknik ve yöntemlerle ilmî sahasını genişletmiştir. İbn Âşûr, başta tefsir olmak
üzere çeşitli alanlarda başarılı olmuş çağdaş müfessirlerden biridir. Çeşitli eserler kaleme
alan müfessir, tefsir alanında et-Tahrîr ve’t-tenvîr adlı çalışmayı yazmıştır. Çalışmada
müfessirin kaleme aldığı eser göz önünde bulundurularak tefsirinde müşkil lafzını nasıl
kullandığı, müşkil olarak ifade ettiği ayetlerdeki işkâlin sebeplerinin neler olduğu ve bu
işkâli gidermek amacıyla hangi yöntemleri kullandığı tespit edilmeye çalışılmıştır.
Yöntem: Makalede İbn Âşûr’un et-Tahrîr ve’t-tenvîr adlı tefsir eseri incelenerek
müfessirin müşkile bakışı veciz bir şekilde açıklanmıştır.
Sonuç: İbn Âşûr’un müşkilü’l-Kur’ân konusundaki yaklaşımlarının Âli Abdullah b. Hamd
es-Sekâkîr tarafından da ele alındığı bilinmektedir. Fakat Sekâkîr, eserinde yalnızca
müşkil ayetleri sıralamıştır. Herhangi bir tasnif yöntemi, işkâl sebepleri ve çözüm yolları
gibi mevzulara yer vermemiştir. Sekâkîr’in çalışmasındaki eksiklik göz önünde
bulundurularak çalışmada, İbn Âşûr’un kaleme aldığı tefsirde işkâl sebeplerini nasıl
zikrettiği ve bu işkâllerin çözüm yolları olarak hangi metotlara yer verdiği tespit edilmeye
çalışılmıştır. İbn Âşûr, et-Tahrîr ve’t-tenvîr adlı tefsirinde müşkil lafzını kullanmıştır.
Ayrıca ihtilaf, zıt ve çelişki ifadelerini de kullanmayı ihmal etmemiştir. Müfessir, müşkil
olarak adlandırılan ayetlerdeki işkâlin sebeplerini zikretmiş ve ortaya çıkan işkâlin
giderilmesi için çözüm yollarını izah etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, İbn Âşûr, et-Tahrîr ve’t-tenvîr, Müşkil, İhtilaf

What Causes Ishkal and How to Resolve it According to Ibn Ashur

Öz

Kaynakça

• Akça, Yunus. “Kur’ân’da Müşkile Yol Açan Sebepler”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/10 (Haziran 2019), 189-215.
• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh b. Mahmûd el-Hüseynî. Rûhu’l-meânî fi tefsîri’l-Kur’âni’lazîm ve sebu’l-mesânî. Beyrut: Dârü’l- İhyâü’t-Türâsi’l-Arabî.
• Ata, Mehmet Mahfuz. “Örnekleriyle Hz. Peygamber, Sahâbe ve Tabiîn Dönemi Tefsir Anlayışı”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 12/62 (2019), 1666-1674.
• Beydâvî, Nâsıruddîn Ebû Saîd Abdullâh b. Ömer b. Muhammed. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. nşr. Muhammed Abdu’r-rahmân el-Mer’aşlî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1418.Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl el-Cu’fî. el-Câmiu„s-sahîh. nşr. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. Beyrut: Dâru Tavkı’n-Necât, 1422.Bûzeyne, Muhammed. Meşâhiru’t-Tûnusiyyîn. Tunus: Matbaatu’lMüvehhede, 1992.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh Tâcu’l-luğa ve sıhahu Arabiyye. thk. Ahmed Abdulgafûr Attâr. Beyrut: Dârü’l-İlm, 1736.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1988.
• Coşkun, Ahmet. “İbn Âşûr, Muhammed Tâhir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/332-333. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Çetin, Atilla. “İbn Âşûr Muhammed Tâhir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/332. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Demirci, Muhsin. Tefsîr Usûlü ve Târîhi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1998.
• Demirel, Enise. Tâhir b. Âşûr’un Talakla İlgili Görüşleri ve Mâlikî Mezhebiyle Mukayesesi. Konya: Necmeddin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisan Tezi, 2013.
• Ebussuûd b. Muhyiddîn Muhammed. İrşâdü’l-ʻakli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. nşr. Abdülvasîf Muhammed. Kâhire: Dârü’l-Usûr, 1347.
• Gâlî, Ebu’l-Kâsım. Min a’lâmi’z-zeytûne şeyhu’l-câmii’l-azâm Muhammed et-Tâhir İbn Âşûr hayâtuhû ve âsâruhû. Beyrut: Dârü İbn Hazm, 1996.
• Hudayrî, Muhammed b. Ali. Tefsîru’t-tabiîn. Riyâd: Dârü’l-Vatan, 1420/1999.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. Usûlü’l-inşâ ve’l-hitâbe. Tunus: 1920.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. Mûcezü’l-belâga. Tunus: el-Mektebetü’l-İlmiyye, 1920.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. Hâşiyetü’t-tavzîh ve’t-tashîh li müşkilâti Kitabi’t-tenkîh. Tunus: Matbaatü’nNehdâ, 1922.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. Kıssatü’l-Mevlid. Tunus: Dârü’t-Tûnûsiyye li’n-Neşr, 1972.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. Keşfu’l-muğattâ mine’l-meâni ve’l-elfâzi’l-vâkıiyyeti fi’l-muvatta‟. Tunus: eşŞeriketü’t-Tûnîsiyye li Funîni’r-Resm, 1975.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. Dîvânu beşşâr İbn Bürd. thk. İbn Âşûr. Tunus: eş-Şeriketü’l-Tûnîsiyye, 1976.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. Dîvânu’n-Nabiğa ez-Zübyânî. thk. Tâhir İbn Âşûr. Tunus: eş-Şeriketü’lTûnîsiyye,1976.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: ed-Dârü’t-Tunûsiyyeti li’n-Neşr, 1984.
• İbn Âşûr, Muhammed el-Azîz. eş-Şeyh Muhammed et-Tâhir İbn Âşûr. Kartac: Dâiretü’l-Meârifi’t-Tûnûsiyye, 1990.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. Usûlü’n-nizâmi’l-ictimâi fi’l-İslâm. İslâm İnsan ve Toplum Felsefesi. çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2000.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. Mekasidü’ş-Şeria, İslam Hukuk Felsefesi. çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2000.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. İslâm Hukuk Felsefesi Gaye Problemi. trc: Mehmet Erdoğan ve Vecdi Akyüz. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2013.
• İbn Fâris, Kazvinî, Ahmed. Mu’cemu mekâyisi’l-luğa. thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. Dârü’l-Fikr, t.y.
• İbnü’l-Hamîd, Muhammed. et-Takrîb li tefsîri’t-Tahrîr ve’t-tenvîr li İbn Âşûr. Dârü İbn Hüzeyme, y.y., t.y.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed. el- Müsned. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1982.
• İbnu’l-Hoca, eş-Şeyh Muhammed el-Habîb. Şeyhu’l-İslâm İmâmü’l-Ekber Muhammed et-Tâhir İbn Âşûr. Tunus: Dârü’l-Arabiyye li’l-Kitâb, 2008.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâîl. Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm. thk. Muhammed Hüseyin Şemsuddîn. Beyrut: Dârü’lKütübi’l-İlmiyye, 2000.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullâh b. Müslim ed-Dîneverî. Te’vîlü müşkili’l-Kur’ân. nşr. Sa’d b. Necdet Ömer. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle Nâsirûn, 1435/2014.
• İbn Manzûr, Cemâluddîn Muhammed b. Mukerrem. Lisânu’l-Arab. Beyrut: 1956.
• Koca, Ferhat. “Müşkil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/161. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmi’u li-ahkâmi’l-Kur‟ân. thk. Abdullâh b. Abdi’l-Muhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Meysâvî, Muhammed et-Tâhir. Cemheratü makâlât ve resâ’ili’ş-şeyh Muhammed et-Tâhir İbn Âşûr. Ammân: Dârü’n-Nefâis, 1436/2015.
• Nâfi, Beşir M. Tâhir b. Âşûr: Tefsir Çalışması Özelinde Modern Reformcu Bir Âlimin Kariyer ve Düşünce Dünyası, çevr. Hayati Sakallıoğlu, İstanbul, 2012.
• Naîm, Ubeyr bint. Abdillâh. Kavâidü’t-tercîh el-müt’âllika bi’n-nas ‘inde İbn Âşûr fî tefsirihi’t-tahrîr ve’t-Tenvîr dirase tesîliyye tatbîkiyye. Riyâd: Dârü’t-Tedemüriyye. 1. Baskı,1436/201.
• Nesefî, Abdullâh İbn Ahmed. Medâriku’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. Beyrut: Dârü’l-Kalemi’t-Tayyib, 1998.
• Nurmuhammedov, Annaoraz. İbn Âşûr ve Mukaddimesi Bağlamında Tefsir Usulündeki Yeri. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2005.
• Öztürk, Mustafa. “Sahâbe Neslinin Kur’ân’la İlişkisi ve Bu İlişkinin Tefsir Açısından Önemi”. XII. Tefsir Akademisyenleri Koordinasyon Toplantısı Kur’ân ve Sahabe Sempozyumu. ed. Hasan Keskin vd. 132- 159. Sivas: 2016.
• Fahreddîn er-Râzî, Ebû Abdullâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer Hüseyn. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrut: Dârü’lFikr, 1981.
• Şâfiî, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkî. Tefsîru’l-Kur‟âni’l-azîm. Mektebetü Evlâdi’ş-Şeyhi li’t-Türâs.
• Sabbağ, Muhammed Lütfi. Lemehât fi ulûmi’l-Kur’ân ve’t-ticâhâtü’t-tefsîr. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1990.
• Sekâkîr, Alî Abdullâh b. Hamd. Müşkilü’l-Kur’ân fî tefsîri İbn Âşûr. Medine: Medine-i Münevvere, el-Câmi’atü’lİslâmiyye, Doktora Tezi, 1432/2006.
• Semerkandî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd el-Mâturîdî. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. thk. Ahmed Vanlıoğlu. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2007.
• Soysaldı, H. Mehmet. Nüzulünden Günümüze Kur’ân ve Tefsir. Elazığ: Örnek Matbaacılık, 1998.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân. thk. Abdullah b. Abdü’l-Muhsin et-Terkî. Kâhire: Merkezü’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-Arabiyyeti ve’l-İslâmiyyeti, 2001.
• Turgut, Ali. Tefsir Usûlü ve Kaynakları. İstanbul: Marmara Üniversitesi, İlahiyat Vakfı Yayınları, 1991.
• Vural, Faruk. Tâhir İbn Âşur ve et-Tahrir ve’t-Tenvir İsimli Tefsiri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2002.
• Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. Sad. İsmail Karaçam-Emin Işık-Nusrettin Bolelli-Abdullah Yücel. İstanbul: Zehraveyn.
• Yerinde, Adem. “Müşkilü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/164-167. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Yüksel, Yakup. İbn Âşur Tefsirinde Siyaset Toplum ve Kadın Konuları. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Zehrânî, Müşrif b. Ahmed Cem’ân. Eserü’d-dîlâlâti’l-lüğaviyye fi’t-tefsîr inde’t-Tâhir b. Âşûr fî Kitâbih. Mekke: Câmi’atü Ümmi’l-Kurâ, Yayımlanmamış Doktora Tezi,1427.
• Zerkeşî, Bedreddîn Muhammed b. Bahâdır. el-Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh. Dârü’l-Kütübî, byy. 1994.
• Zuhaylî, Vehbe. et-Tefsîru’l-münîr. Beyrut: Dârü’l-Fikri’l-Muâsır, 2007.