İbnü’n-Neccâr el-Fütûhî’nin (ö. 972/1564) Risâle fî hel yecûzu vaslü’l-isti‘âze bi’l-besmele em lâ Adlı Eseri: Tahkîk ve Değerlendirme

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 1, 14 - 28, 31.12.2024

Harun Abacı , Hatice Taşlicali

Öz

Konu ve Amaç: İbnü’n-Neccâr el-Fütûhî hakkında kaynaklarda çok az bilgi yer almaktadır. Ayrıca onun birçok eseri henüz yazma halindedir. Onun unutulmaya yüz tutmuş ve tek bir nüshası tespit edilen eserlerinden biri de Risâle fî hel yecûzu vaslü’l-isti‘âze bi’l-besmele em lâ adlı çalışmasıdır. Bu çalışma, sadece iki varaktan meydana gelmektedir. Ancak bu iki varak, meseleyi en özlü ve anlaşılır bir şekilde ortaya koymaktadır. Risâlenin konusu, kıraat kaynaklarında vakf ve ibtidâ başlığı altında ele alınmaktadır.
Yöntem: Bu çalışma, literatür taraması ve kaynak tahliline dayanmaktadır. Çalışma hazırlanırken İbnü’n-Neccâr el-Fütûhî’nin hayatı, ve eserinin muhtevası incelenmiş ve yararlandığı kaynaklar ortaya çıkarılmıştır. Eserin yazma nüshası üzerinde çalışmalar yapılmış ve tahkikli metni ekte sunulmuştur. Ayrıca İbnü’n-Neccâr el-Fütûhî’nin risâlesini yazma sebebi de ele alınmıştır.
Bulgular: Vakf ve ibtidâ konusu, genel mahiyyette kaleme alınan kıraat kaynaklarında yer aldığı gibi müstakil çalışmalara da konu olmuştur. Bu konu, sadece istiâze ve besmele arasında değil, tüm âyetler arasındaki vakf ve ibtidâ vecihlerini rivâyetlere dayalı olarak alınır. Ancak bu risâle ise tüm âyetler arasındaki vakf ve ibtidâ meselesine yer vermeyip konuyu sadece besmele-istiâze ve besmeleden âyete geçiş ile sınırlı tutmuştur.
Sonuç: Kıraat âlimlerin tümü, bu üçü arasında vakf ve ibtidâyı câiz görürken vaslı konusunda ihtilaf etmiştir. Çünkü istiâze ve besmele hem konu hem de amacı itibariye kendisine başlanılan âyette farklı olduğu için aslolan vakf ve ibtidâ yapılmasıdır. Ancak okuyuşun daha akıcı olmasını sağlamak amacıyla bunlar arasında vaslın mümkün olduğu kıraat âlimlerinin çoğunluğu tarafından kabul gören bir husustur. Bununla birlikte bazı kıraat âlimleri, istiâze ve besmelede vaslı câiz görmemişlerdir. İşte söz konusu risâle, câiz görmeyenlere bir reddiye sadedince kaleme alınmış ve konuya açıklık getirmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kıraat, tecvid, İbnü’n-Neccâr, istiâze, besmele, vasl.

Ibn al-Najjār al-Futuhīhī's (d. 972/1564) work titled Risāla fī hal yajūzu vasl al-isti'âze bi al-besmele em lā: Editing and Criticism

Öz

Subject and Purpose: There is very little information about Ibn al-Najjār al-Futūhī in the sources. In addition, many of his works are still in manuscript form. One of his forgotten works, of which only one copy has been identified, is his Risāla fī hal yajūzu vasl al-isti'âze bi al-besmele em lā. This work is composed of only two folios. However, these two pages present the issue in the most concise and comprehensible way. The subject of the treatise is dealt with under the title of waqf and ibtidā in the Qiraat sources.
Method: This study is based on literature review and source analysis. While preparing the study, Ibn al-Najjār al-Futūhī's life and the content of his work were examined and the sources he used were revealed. The manuscript of the work has been studied and its edited text is presented in the appendix. Ibn al-Najjār al-Futūkhī's reason for writing his treatise is also discussed.
Results: The subject of waqf and ibtidā has been the subject of independent studies as well as in general Qiraat sources. This issue is taken based on the narrations of the wakf and ibtidā between all verses, not only between istiāza and besmela. However, this treatise does not include the issue of waqf and ibtidā between all the verses and limits the subject to the transition between besmela and istiāza and from besmela to the verse.
Conclusions: All of the scholars of Qiraat permitted waqf and ibtidā' between these three, but differed on the wadīl. Because isti'aze and besmela are different in the verse that begins with them, both in terms of subject matter and purpose, what is essential is to do waqf and ibtidā. However, it is accepted by the majority of the scholars of Qiraat that wadl is possible between them in order to make the recitation more fluent. However, some scholars of Qiraat did not find it permissible to use wadl in isti'aza and besmel. This treatise was written as a refutation to those who did not consider it permissible and clarified the issue.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Qiraat, tajwid, Ibn al-Najjâr, istiâze, besmela, wasl.

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. nşr. Ebû Hâcir Muhammed Saîd Besyûnî. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1405/1985. Dânî, Ebû Amr Osman b. Saîd. el-Müktefâ fi’l-vakf ve’l-ibtidâ. Bağdad: Vizaretü’l-evkaf ve’ş-şuûni’d-diniyye, 1983.
• İbn Humeyd, Muhammed b. Abdullah. es-Sühûbü’l-vâbile. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1996.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Ḫayr Şemsüddin Muḥammed b. Muḥammed. en-Neşr fi’l-ḳırâʾâti’l-ʿaşr. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-’İlmiyye, ts.
• İbnü’l-Enbârî, Ebû Bekr Muhammed b. el-Kāsım. İzâhü’l-vakf ve’l-ibtidâ. Kahire: Darü’l-Hadis, 2007.
• İbnü’n-Neccâr el-Fütûhî, Ebû Bekr Takıyyüddîn Muhammed b. Ahmed. Risâle fî hel yecûzu vaslü’l-isti‘âze bi’l-besmele em lâ. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 03639-006.
• Kâtib Çelebî, Mustafa b. Abdullah. Keşfü’z-zunûn ʿan esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. Bağdat: Mektebetü’l-Müsennâ, 1941.
• Kemâleddin el-Gazzî, Muhammed Kemaleddin b. Muhammed el-Âmirî. en-Na’tü’l-ekmel. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1982.
• Koca, Ferhat. “İbnü’n-Neccâr el-Fütûhî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 10 Kasım 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/ibnun-neccar-el-futuhi
• Secâvendî, Ebû Abdullah Muhammed b. Tayfûr. ʿİlelü’l-vukûf. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1994.
• Tehânevî, Muhammed b. A’lâ el-Fârukî el-Hanefî. Keşşâfu ıstılahâti’l-fünûn. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1984.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. el-Câmiʿu’s-sahîh. 6 Cilt. Mısır: Şirketu Mektebeti ve Matbaati Mustafa el-Bali, 1998.
• Üşmûnî, Ahmed b. Muhammed. Menârü’l-hüdâ fî beyâni’l-vakf ve’l-ibtidâ. Kahire: Mustafa el-Babi el-Halebi ve Evladuhu, 1973.