SOURCE AND TRANSCENDENCE OF ‘VALUE’ IN HILMİ ZIYA ULKEN’S THOUGHT

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 1, 45 - 55, 31.12.2024

Adem Gürel

Öz

Hilmi Ziya Ülken is a multifaceted thinker known for his extensive range of interests and contributions across various fields. He produced numerous works that have significantly impacted diverse areas of thought. The concept of value holds a crucial position in his writings. His creation of works across multiple disciplines and the varying influences throughout different stages of his intellectual growth have led to challenges articulating his ideas. However, we can see these difficulties as an effect of Ülken’s rich intellectual heritage. This article deals with Hilmi Ziya Ülken’s approach to ‘value’ and his thoughts on the source of values. Ülken analyses values in the context of human needs, subject-object relationships, and transcendent objects. He argues that values are not internal creations of human beings but are discovered because of their interaction with transcendent beings outside of human beings. Ülken presents a model that explains the emergence of values by centering on the concept of ‘need.’ This model is based on a ‘transcendental need-object’ description. The bipolarity of values (e.g. beautiful-ugly, good-bad) and their transcendental nature are handled within a dialectic, encompassing human beings’ material and spiritual world. Ülken summarizes the essence of values in three basic elements: Real data, transcendental object and subject. He also considers the concept of ‘other’ as a transcendental object in interpersonal relations and explains how values shape the processes of action and evaluation in the social context. In this study, Ülken’s thoughts on the source of value and the grounds on which these thoughts are based, his philosophical perspective on the idea of the transcendence of value are examined in detail, and the central role of values in human life is emphasized.

Anahtar Kelimeler

Value, transcendent, immanent, need, bipolarity, other.

HİLMİ ZİYA ÜLKEN’İN DÜŞÜNCESİNDE “DEĞER” İN KAYNAĞI VE AŞKINLIĞI

Öz

Hilmi Ziya Ülken, ilgi alanı zengin bir fikir adamı olarak farklı alanlarda birçok eser bırakmış bir düşünürdür. Geride bıraktığı eserlerinde değer konusu önemli bir yere sahiptir. Birçok alanda eser bırakmış olması ve düşünce gelişiminin farklı dönemlerinde, farklı etkilerin olması, onun düşüncelerini ortaya koymamızda bir takım güçlüklerle karşılaşmamıza sebep olmuştur. Ancak bu güçlükleri Ülken’in zengin düşünce mirasının bir etkisi olarak görebiliriz. Bu makale, Hilmi Ziya Ülken’in “değer” kavramına yaklaşımını ve değerlerin kaynağına ilişkin düşüncelerini ele almaktadır. Ülken, değerleri insanın ihtiyaçları, süje-obje ilişkisi ve aşkın obje bağlamında analiz eder. Değerlerin, insanın içsel yaratımları değil, insanın dışındaki aşkın varlıklarla etkileşimi sonucu keşfedildiğini öne sürer. Ülken, “ihtiyaç” kavramını merkeze alarak, değerlerin ortaya çıkışını açıklayan bir model sunar. Bu model bir “aşkın ihtiyaç-obje” tarifine dayanır. Değerlerin çift kutupluluğu (örneğin, güzel-çirkin, iyi-kötü) ve aşkın yapısı, insanın maddi ve manevi dünyasını kapsayan bir diyalektik içinde ele alınır. Ülken, değerlerin özünü üç temel unsurda toplar: Gerçek veri, aşkın obje ve süje. Ayrıca, insanlar arası ilişkilerde “başkası” kavramını aşkın bir obje olarak görür ve değerlerin toplumsal bağlamda eylem ve değerlendirme süreçlerini nasıl şekillendirdiğini açıklar. Bu çalışmada Ülken’in değerin kaynağı konusundaki düşünceleri ve bu düşüncelerinin temellendiği dayanaklar, değerin aşkınlığı fikri ile ilgili felsefi bakış açısı, detaylı şekilde incelenmekte, değerlerin insan yaşamındaki merkezi rolü vurgulanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Değer, aşkın, içkin, ihtiyaç, çift kutupluluk, başkası.

Kaynakça

• Avcı, Nazmi. “Hilmi Ziya Ülken’de Muhafazakârlığın Temeli: Bilgi Ve Değer”, Muhafazakâr Düşünce Dergisi 9/36, (2013), 101-115.
• Draman, Hüseyin. Toplum Felsefecisi Hilmi Ziya Ülken. İstanbul: Boyut Yayınları, 2007.
• Kılıç, Recep. “Olgu Ve Değer Problemi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 35/1-4 (Ağustos 1996), 355-402.
• Kılıç, Recep. Ahlakın Dini Temeli. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• Kocadaş, Bekir. “Türkiye’de Toplumbilimin Öncülerinden: Hilmi Ziya Ülken”, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1 (2008), 80-95
• Ülken, Hilmi Ziya. Felsefeye Giriş¬– 1. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1963.
• Ülken, Hilmi Ziya. Değerler, Kültür ve Sanat. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Rektörlük Konferansları Serisinden, 1965.
• Ülken, Hilmi Ziya. Varlık ve Oluş. Ankara: Ankara İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1968.
• Ülken, Hilmi Ziya. Bilgi ve Değer. İstanbul: Ülken Yayınları, 2001.
• Ülken, Hilmi Ziya. Felsefeye Giriş – 2. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2008.
• Ülken, Hilmi Ziya, Aşk Ahlakı. İstanbul: Türkiye İş bankası Kültür Yayınları, 2010.
• Sanay, Eyyüp. Hilmi Ziya Ülken. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1992, 87.
• Vural, Mehmet. “Hilmi Ziya Ülken ve Türkiye’de Felsefe Çalışmalarına Katkıları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 9/17 ( 2011), 519-540.